گردآوری فرمایشات مقام معظم رهبری و بازخوانی گفتارهای ایشان در خصوص حوزه فرهنگ و زیرمجموعه های آن و گاه مقایسه آن‌ها نتایج و دستور العمل‌های ارزشمندی به همراه داشته است که می‌توان آن‌ها را به عنوان استراتژی‌های حوزه فرهنگ و هنر تعبیر کرد.

با توجه به دیدار مقام معظم رهبری با عوامل فیلم شیار ۱۴۳ و نظرات و تعابیر مثبت ایشان درباره فیلم، تصمیم گرفتیم از این دریچه ارتباطی برقرار کنیم با دیدگاه و نظرات ایشان در حوزه فرهنگ و به ویژه سینما. این فیلم به عنوان مصداق فیلم ارزشی از سوی معظم له معرفی شد و به ویژگی های مختلف آن اشاره کردند که در این مطلب تلاش می شود تا ریشه های این نظرات در حد مقدور تبیین و منعکس شود.     

شناخت کامل شعر و ادب فارسی و بهره گیری از آن در تحلیل آثار 

مقام معظم رهبری در بیانات خود هم به صورت مستقیم و گاهی به صورت غیرمستقیم نشان داده که به خوبی ظرفیت های حوزه فرهنگ و هنر و به ویژه سینما را می‌شناسند و تقریبا با اغلب هنرها و به ویژه شعر و ادبیات آشنایی کامل دارند.

توجه ایشان به ادبیات مدخل ورود به این تحلیل فیلم می شود. ایشان با توجه به اظهار نظری که درباره فیلم شیار ۱۴۳ می کنند مشخص است به خوبی درام را می شناسند و ساختار دراماتیک داستانی این اثر را مطلوب می دانند.

ایشان در دیدادر با عوامل فیلم فرمودند: "این فیلم هم داستان مناسبی دارد و هم پیچش داستانی خوب که در زمان مناسب گره گشایی می شود. "

ایشان علاوه بر ادبیات و شعر ایرانی با ادبیات غرب نیز آشنا هستند و آثار ارزشمند آن‌ها را با بیانی تحلیل گر معرفی می کنند. معظم له ریشه های تاریخی کتاب بینوایان را بررسی کرده و سندیت این اثر را می ستاید و به گونه ای غیر مستقیم بر لزوم انعکاس ارزش های فرهنگی و ملی در آثار هنری تاکید می کند.

ایشان با تحسین کتاب بینوایان تصریح کرده اند: " اگر شما کتاب «بینوایان» را ملاحظه کنید، می بینید اثری جاویدان است، لااقل تا وقتی که این فرهنگ مانوس ما در عالم وجود دارد ماندگار است. بخش عمده ای از این اثر، مربوط به جنگ های داخلی فرانسه است یعنی جنگ های جمهوریخواهان بر ضد سلطنت بعد از ناپلئون.   با اینکه این کتاب داستانی را روایت می کند، با مرور آن می بینید که مملو از تاریخ است و تاریخ فرانسه را از اواسط دوران ناپلئون تا حدود سال های ۱۸۵۰ و ۱۸۶۰ میلادی و دوران بعد از ناپلئون بررسی می کند. "

نگاه تخصصی و ساختارگرا به آثار هنری

در نگرش رهبری به آثار هنری و به ویژه سینمایی باید به این نکته تاکید کرد که نگاه ایشان نگاهی جامع و تخصصی است و در گستره متن قرار نمی گیرد. بلکه نگاهی تطبیقی، فرامتنی و حتی بینامتنی به آثار دارند.

باید به این نکته اشاره کرد که رهبر انقلاب در تحلیل های خود تنها به نقد محتوا محدود نمی‌شوند و از تکنیک و ساختار و همگونی ظرف و مظروف در یک اثر هنری می‌گویند که نشان دهنده تسلط مقام معظم رهبری نسبت به مظاهر هنر معاصر از جمله فیلم است که فرم و مضمون دارد. که این نگاه در فرمایشات ایشان نسبت به فیلم شیار ۱۴۳ نیز مشهود است.

برای درک جهان بینی مقام معظم رهبری باید تعاریف ایشان از مفاهیم مختلف را مرور کنیم. ابتدا به تعریف خاص ایشان از هنر اشاره می کنیم که  توامان تمامی ویژگی‌های منحصر به فرد هنر را نمایان می کند. ایشان در تعریف هنر می‌فرمایند: "این شیوه ی بیان از هر تبیین دیگر رساتر، دقیق تر، نافذتر و ماندگارتر است. " 

در این تعریف هنرمند باید با بیانی تاثیرگذار اثر خود را در تاریخ ماندگار کند که با اشاره به لزوم تاثیرگذاری یک اثر، مقام معظم رهبری همواره در تعریف هنر به جایگاه مخاطبان توجه داشته اند و فیلم شیار ۱۴۳ را اثری جذاب برای مخاطبان ارزیابی کردند. ایشان می‌فرمایند: "اما جاذبه در فیلم یک عنصر اصلی است، یعنی اگر فرض کنیم که یک فیلمی برترین پیام ها را داشته باشد اما جاذبه لازم را نداشته باشد، گوئی که هیچ کاری انجام نشده است. مثل اینکه انسان در یک اطاق دربسته بنشیند و بهترین مطلب را بیان کند. "

مقام معظم رهبری در سخنان خود اذعان داشتند "در فیلم "شیار ۱۴۳ "هم از لحاظ کارگردانی و هم از منظر بازیگری؛ سنگ تمام گذاشته شده است و فیلم از لحاظ محتوا کاملا ارزشمند بوده و چطور می تواند کسی ادعا کند که این فیلم ضد ارزش است. "

این اظهار نظر و دیگر تحلیل های معظم له درخصوص مظاهر آثار هنری معاصر از جمله فیلم، به خوبی نشان می دهد که ایشان در خصوص دو وجه مختلف یک اثر هنری (که این تقسیم بندی نمایانگر نگاه تخصصی معظم له به حوزه هنر است) می فرمایند: "کار هنر با محتوا پایان نمی یابد، قالب نیز ارزش بسیار دارد. ظرف نازیبا، مظروف زیبا را زشت جلوه می دهد و برای ساختن ظرف زیبا در عرصه هنر تنها استعداد کافی نیست، آموزش هم ضرورت دارد. "

تاکید بر ضرورت حضور جوانان انقلابی در عرصه هنرهای نمایشی

ایشان همچنین بر مقوله آموزش و تربیت هنرمندان جدید نیز تاکید دارد و معتقدند که جوانان انقلابی باید وارد عرصه سینما و تئاتر شده و از این ابزارها در جهت بیان ایدئولوژی های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بهره گیرند.

"اگر جوانان معتقد ما با بهره گیری از استعدادهای ارزشمند خود و با زمینه مساعدی که انقلاب برای آنان فراهم آورده و با استفاده از سوژه های بدیع و بی نظیری که صحنه های انقلاب و جنگ تحمیلی در اختیار آنان نهاده و نیاز مبرمی که امروز در هنر نمایشی برای رسوخ و گسترش مفاهیم انقلابی احساس می شود، همت خود را صرف تئآتر و سینما کنند و تکنیک و محتوی را به صورت توامان پیش برند، پس از چندی انقلاب اسلامی خواهد توانست برجسته ترین آثار هنری در این رشته را به دنیا عرضه کند و از این طریق بشریت به آثاری از ارزشمندترین هدایای اندیشه الهی و اسلامی دست یابد. "

حضور جوانان انقلابی در سینما از ضرورت هایی است که مقام معظم رهبری همواره بر آن تاکید داشته اند که به گفته قاسمی، ایشان در دیدار با عوامل فیلم شیار ۱۴۳، گروه دست اندرکار این اثر را از رویش های انقلاب اسلامی دانستند و فرمودند من هم هنگام تماشای این فیلم همچون بسیاری از مردم متاثر شدم. "

تعریف هنر انقلابی و جایگاه آن

ایشان موجودیت هنر انقلابی را به رسمیت می شناسد ولی این هنر را هنر جوانی ارزیابی می کنند که نیازمند حمایت و هدایت است.

"البته هنر انقلابی هنوز جوان است، از پیش آزموده و تجربه نشده. این طبیعت جوان و این نهال تازه روییده، به تدریج رشد می کند. شما عزیزان، همه هنرمندان، همه شاعران، قصه نویسها، سازندگان نمایشنامه ها و فیلمنامه ها و تابلوها و همه صاحبان آثار هنری و نمودارهای زیبایی آفرینش موظفید، نه به وظیفه ای خارج از الهام درونی خودتان، بلکه به وظیفه هنری، به وظیفه اخلاقی خود عمل کرده و این نهال جوان را بارور و شکوفا سازید. "

نکته شاخص در این میان به بخشی از صحبت های معظم له برمی گردد که گویی منطبق با مهم ترین نظریه تاریخ سینمای جهان یعنی نظریه مولف است: "گروهی از عوامل یک فیلم بازیگرها هستند که این ها با وجود بیشتر دیده شده از نظر اهمیت جایگاه در سینما در درجه دوم قرار می گیرند. در حقیقت اگر چه چشم ها به سوی خود جلب می کنند اما بیشتر از آن ها، کارگردان و فیلمنامه نویس مهم است و روی آن دسته باید بیشتر مطالعه کرد. "

که مقام معظم رهبری به صورت غیر مستقیم در این صحبت ها به جایگاه مولفان در سینما یعنی نویسنده و کارگردان در فیلم تاکید می کند گروهی که صاحب تفکر و جهان بینی هستند و شالوده فیلم را بنا می نهند.

باید به این نکته اشاره کرد که هنر متعالی لایه های مفهومی مختلفی دارد و معانی در سطوح متفاوتی را در برمی گیرد و مقام معظم رهبری در تمامی فرمایشات خود در نقد آثار هنری معمولا به وجود معنایی مختلف آن اشاره می کند و شاید این تسلط ایشان از تعلق خاطر به عرصه ادبیات و به ویژه شعر ناشی شده باشد که مشخص است با تمامی شاعران این سرزمین آشنا هستند و انواع شعر و سبک های مختلف آن را به خوبی می شناسند. در شعر گاه شاعر به معنایی فراتر از تصور می رسد و ظرف یعنی یک بیت بسیار کوچکتر از مظروف می شود و این مساله در شاعران سبک عراقی بیش از پیش مشهود است که مهم ترین شاعر آن حافظ شیرازی است و مقام معظم رهبری نیز نسبت به این سبک تعلق خاطر دارند.       

"سبک عراقی حافظی، یعنی چیزی بین صائب و حافظ، اوج شعر امروز ما این خواهد بود"

اما نکته سنجی جالب توجه ایشان در تعریف هنر اسلامی نهفته است. ایشان با بهره‌گیری از همین تعریف و تفکیک فرم و محتوا جهان بینی خود را نشان می‌دهند. تعریفی که در آن خلاقیت و نوآوری دیده می شود و هویت آن به شخص مقام معظم رهبری مختص می شود.    

"هنر اسلامی آن چیزی است که در آن عنصر سازنده ای از اندیشه اسلامی وجود داشته باشد ... یعنی در قالب هنری آن و نه فقط در محتوا، چیزی از اسلام و اندیشه  اسلامی وجود داشته باشد. این می شود هنر اسلامی ..."

در واقع، در این تعریف نوعی کشف و شهود وجود دارد که از تسلط ایشان به اندیشه اسلامی و از سوی دیگر شناخت از هنرهای مختلف می آید و به تعبیری در این فرآیند نظریه سازی صورت می گیرد. باید به این نکته توجه کرد که در بیان مفاهیم هنر اسلامی مقام معظم رهبری به تعاریف دیگران در این حوزه بسنده نمی کند بلکه براساس افکار و اندیشه خود یک تئوری جدید خلق می کند. یک ایدئولوژی برآمده از تفکر اسلامی و انقلابی.

ایشان در تعریف معیار اسلامی بودن یک اثر هنری، از اشاره مستقیم به معیارها پرهیز و اسلامی بودن را بعدی فراتر و به نوعی منطبق بر احترام به ارزش ها و اخلاقیات می داند و بدین شکل نظارت آرمانی و جامع نگر در حوزه فرهنگ را تعریف می کنند نظارتی که مقبول هر فرد عاقل و اخلاق گرا است.

ایشان تاکید می کنند: "هیچ چیز خاصی که بتوان آن را معیار اسلامی یا غیر اسلامی  دانست، وجود ندارد. هر چه که بتواند قصه را زیباتر و هنرمندانه تر کند، نه تنها اشکالی ندارد، بلکه استفاده از آن باعث تقویت اثر هنری می شود. در حوزه تئاتر و نمایشنامه هم وضعیت همین است. اما اگر مفاهیمی که در اثر القا می شود، بد آموزی در آن بود، کج اندیشی در آن بود، اغوا در آن بود و تهمت و افترا و فحاشی و بد زبانی در آن وجود داشت، نباید از آن استفاده کرد. "

مقام معظم رهبری در حوزه فرهنگ و هنر همواره بر احترام به ایدئولوژی‌ها و اهداف انقلاب اسلامی در میان هنرمندان تاکید کرده اند و لحن ایشان در این امر جدی تر از سایر مقوله هاست.    

ایشان می‌فرمایند: ما باید قرص و محکم مواضع خودمان را بگوییم که ای نویسنده! فیلمساز! نمایشنامه نویس! تو اگر واقعا می خواهی برای این انقلاب کاری کنی و با مردم باشی، ایدئولوژی این مردم را بفهم و با این ایدئولوژی حرکت کن و شاعر مردمی و هنرمند مردمی باش. اما اینکه تو بخواهی در برج عاج خودت بنشینی و همان ذهنیات قدیمی را مطرح کنی، از مردم جدا می مانی و منزوی می‌شوی و چون این حکومت، حکومتی مردمی‌ست وقتی از مردم جدا شدی از همه جا منزوی و بیگانه خواهی شد.

این بیان علاوه بر تاکید بر ایدئولوژی های انقلاب اسلامی به صورت مستقیم و با تاکید، حاوی یک نکته ظریف دیگر است که بر تسلط معظم له بر ادبیات و بیان کنایی تاکید دارد. در این اظهار نظر به وظیفه هنرمند و لزوم تعهد وی به آرمان ها و مردم نیز تاکید شده است و مقام معظم رهبری به صورت غیر مستقیم هنرمندی را تاثیرگذار دانسته که به آرمان های این انقلاب مردمی متعهد باشد.

جامع نگری و اجتهاد در تعاریف از جمله ویژگی های مقام معظم رهبری است. اینچنین است که تعریفی کامل و منحصر به فرد از هنر و هنرمند متعهد می دهد که حجت را تمام می کند:

"آن چيزى كه دغدغه برخى آدمهاى دلسوز در زمينه مسائل هنرى است، اين است كه ما به بهانه آزادى تخيّل يا آزادى هنرى، فضيلت‌سوزى و هتك اخلاق نكنيم. اين نکته بسيار مهمی است. بنابراين هنرِ متعهّد يك واژه مشخص و درست است.

هنرِ ملتزم و متعهّد، يك حقيقت است و ما بايد به آن اقرار كنيم. نمى‌توان رها و يله و بى‌هوا و با انگيزه‌هاى روزبه‌روز و احياناً پايين و پست يا ناسالم، دنبال هنر رفت و سرافراز بود؛ چون آن ابتهاجى كه در هنرمند وجود دارد - هنرمند بهجت ويژه‌اى دارد كه با احساسات معمولى فرق دارد و در غيرهنرمند اصلاً ديده نمى‌شود - در صورتى حقيقتاً به وجود خواهد آمد كه بداند دنبال چه چيزى مى‌رود و چه كار مى‌خواهد بكند، تا با هنرمندىِ خودش احساس رضايت و بهجت كند كه آن كار را انجام مى‌دهد. در اين صورت بايد اخلاق انسانى، فضيلت ها و معارف والاى دينى و الهى مورد توجّه باشند. "

همانطوریکه اشاره شد لحن کنایی معظم له در اغلب صحبت های ایشان دیده می شود که بر تاثیرگذاری کلام ایشان می افزاید. در اظهار نظر فوق، بیان ظریف دیگری نیز وجود دارد که به خوبی تئوری آزادی بیان و مساله عدم نظارت بر فرهنگ و سینما که در غرب مطرح شده را به چالش می کشد. ایشان در جایی دیگر به صورت مستقیم نیز بر این معنا تاکید می کنند و پشت پرده شوم هالیوود و نظام سانسور در سینمای آمریکا را نمایان می‌سازند.

"در امریکا این نمایش بی‌سانسوری فقط درمورد آن جاهایی است که با اصول امریکایی اصطکاک نداشته باشد. آنجایی که اصطکاک پیدا می‌کند، چه با اصول امریکایی و چه با مصالح فوری امریکایی - مثل مسئله‌ جنگ خلیج‌فارس که زمان بوش پدر شاهد آن بودیم - سانسور وجود دارد و خیلی کامل، خیلی رسمی و علنی و بدون هیج پرده‌پوشی هم اعمال می شود. "

ابعاد و ویژگی های مدیریت فرهنگی و هنری

البته برداشت فرامتنی این صحبت ها به نوعی می تواند بیانگر دیدگاه معظم له در خصوص چگونگی نظارت بر حوزه فرهنگ باشد. ایشان به خوبی با حساسیت های این حوزه آشناست و بر لزوم حضور دولت در عرصه فرهنگ و هنر برای بسترسازی و جلوگیری از جهت گیری های نامناسب تاکید می کند.

"من آنچه پیشنهاد می کنم این است که حتی اگر بخش خصوصی هم روزی سینماها را اداره کند، مساله سینما و فیلم و تولید فیلم در کشور می بایستی با نظارت دولت جمهوری اسلامی باشد. "

ایشان به جایگاه هدایت گر سینما اشاره می کنند و با مثالی ظریف که از تسلط معظم له بر ادبیات و شعر می آید و شاید ایشان از مصرع "مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد"، آن را استفاده کرده باشند بر لزوم حضور و فعالیت متولی در حوزه فرهنگ تاکید می کند. ایشان در ادامه این بحث می فرمایند: "سینما مال تماشاگر است و شکی نیست که نمی تواند خود را از تماشاچی جدا و منقطع کند، اما ضمنا نباید فراموش کرد که نقش هدایتگر هم دارد مثل همه کسانی که مستمعی دارند و وجودشان برای مستمعان است. "  

و اما نگاه توام با خلاقیت رهبری به مسائل نه تنها به حوزه اندیشه های اسلامی مختص نمی شود بلکه ایشان با ایدئولوژی های غربی نیز کاملا آشنا هستند و گاهی برای بیان مطلب خود، جمله یا اظهار نظری از متفکرین غربی را به عنوان فکت می آورند. اما فکت آوردن معظم له با دیگران متفاوت است و ایشان از جمله متفکر غربی برای بیان مفاهیم خود بهره می گیرند و به نوعی آن را اصلاح می کنند و تفکر خود را از این طریق به گونه ای غیرمستقیم، دراماتیگ و تاثیرگذار به مخاطب ارایه می کنند.      

ایشان می فرمایند: "من مطلبى را - به گمانم - از قول «رومن رولان» خواندم كه گفته بود در يك كار هنرى، يك درصد هنر و ۹۹درصد اخلاق اهمیت دارد؛ يا احتياطاً اين‌گونه بگوييم: ۱۰ درصد هنر و ۹۰ درصد اخلاق. به نظرم رسيد كه اين حرف، حرف دقيقى نيست. اگر از من سؤال كنند، من مى‌گويم صد در صد هنر و صد در صد اخلاق. اين‌ها با هم منافات ندارند. بايد صددرصد كار را با خلاّقيت هنرى ارائه داد و صد درصد آن را از مضمون عالى و تعالى‌بخش و پيش برنده و فضيلت‌ساز پُر كرد و انباشت.

مشخص کردن تکیلف سینما با تمامی گروه ها

یکی از ویژگی های شخصیت های انقلابی و تاریخ ساز مشخص بودن دیدگاه آن نسبت به عرصه های مختلف است. در واقع، آن ها با صراحت تکلیف همه چیز را مشخص و حجت را بر همگان تمام می کنند. همانطوریکه امام خمینی (ره) در اولین سخنرانی خود تکلیف همه مردم را با سینما مشخص کرد، مقام معظم رهبری نیز با نظر خود درخصوص اهمیت سینما، در این حوزه اتمام حجت کرده اند:

«مسأله سینما مسأله‎ای مستقل از کلیت هنر نیست. همان‎طور که تمامی عرصه های فرهنگی و هنری در راستای رسیدن به مقاصدی که جزو ایده‎آل‎‎های نظام جمهوری اسلامی است، مهم هستند، ما برای سینما ارزش فراوانی قائلیم. طبیعی است که برای هنر به‎عنوان یک وسیله برتر و برای همه شاخه‎‎های هنر، در حد کارایی‎شان ارزش قائلیم.»

ایشان در ادامه درباره ملاک‎‎های ارزیابی این وسیله برتر می‎افزایند: " با سینمایی که حامل پیام مقبول ماست و مقصود مورد تصدیق و تأیید اسلام و انقلاب را حاصل می‎کند، خیلی موافقیم و آن سینمایی که در جهت ضد این مقصود حرکت می‎کند، بودنش را به مصلحت نمی‎دانیم و هیچ ارزشی هم برایش قائل نیستیم. "

بر اساس اخبار منتشر شده طی روزهای اخیر تهیه کننده فیلم شیار ۱۴۳ در خبری اعلام کرده بود که نظر مقام معظم رهبری بر این بود که فیلم خانم آبیار از نگاه یک مادر به موضوع جنگ پرداخته است و باید فعالان سینمایی از نگاه های دیگر مانند مسجد که محل تجمع جوانان انقلابی بود و یا دبیرستان ها که دانش آموزان با ترغیب معلمان به جبهه های جنگ اعزام می شدند و یا حتی موضوعات محوری مثل تشییع جنازه شهدا هم به دفاع مقدس پرداخت.

این مساله نشان می دهد که فیلم شیار ۱۴۳ از جمله مظاهر تعبیر معظم له درخصوص سینمای مورد تصدیق و تایید اسلام و انقلاب است و مقام معظم رهبری همچنین بر لزوم تولید آثاری دیگر با موضوعات مختلفی که در زیر مجموعه دوران دفاع مقدس قرار  می گیرند، تاکید می کنند. همانطوریکه در ادامه به درستی یکی از نیازهای سینمای امروز ما را قهرمان پروری و اسطوره سازی عنوان می کنند.

به گفته حسین قاسمی تهیه کننده فیلم "شیار  ۱۴۳"، رهبر انقلاب در دیدار با عوامل فیلم به ضرورت اسطوره سازی در سینما اشاره و به ما توصیه کردند که سینمای دنیا امروزه به دنبال اسطوره است در حالیکه ما در کشورمان ده ها و صدها اسطوره داریم و در این زمینه اگر نگوییم مقصر کیست و لیکن قصور بزرگی اتفاق افتاده است. فیلمسازان ما باید بدانند اگر پنجاه سال دیگر هم برای جنگ فیلم بسازنند کم است.

ذکر این نکته زمانی اهمیت بیشتری می یابد که بدانیم هالیوود با قهرمانان پوشالی خود جهان را در سیطره قرار داده، در حالی قهرمانان راستین دوران دفاع مقدس که الگوهای انسانیت و اخلاق هستند در سینمای ما فراموش شده اند.       

همچنین ایشان با بیانی مستقیم نظریاتی که ذات سینما را زیر سوال می برند به چالش می کشد و نشان می دهد که معظم له متناسب با شرایط روز به گونه ای کاملا منطقی با فن آوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی برخورد می کند و دانش خود را با توجه به شرایط به روز می کند. ایشان می فرمایند: "غربزدگانی که نخستین رویش این رشته های اساسی هنر را در کشور اسلامی ما ارائه کردند، از اسلام کاملا بیگانه و شاید با آن معاند بودند. لذا به تدریج این تصور را در ذهن همه، مخصوصا نسل های نوخاسته بر می انگیختند که تئآتر و سینما دارای طبیعتی غیر مذهبی و ضد مذهبی است و نمی توان و نباید از آن برای ارائه ی پیام های اسلامی بهره گرفت. "

این صحبت ها تکلیف هنرمندان و مردم را با سینما مشخص می کند. البته مقام معظم رهبری قصد ندارد ویژگی ها و ظرفیت های هنر صنعت رسانه سینما را زیر سوال ببرد ولی با بیانی قاطع  و هنرمندانه بر لزوم استفاده مناسب از این ابزار معاصر ارتباطی تاکید می کنند. ایشان به خوبی ظرفیت سینما را چنین تعریف می‌کنند:

"هنر سینما - همان‌طور که گفتید - بلاشک یک هنر برتر است؛ یک روایتگر کاملاً مسلط - که هیچ روایتگری تاکنون در بین این شیوه‌های هنریِ روایت یک واقعیت و یک حقیقت، با این کارآمدی نیامده - و یک هنر پیچیده و پیشرفته و متعالی است. شما این دریچه دوربین را در اختیار دارید؛ یعنی دریچه‌ سینما به سوی معارف و پرتوی که از آن منعکس می‌شود. این دریچه در اختیار شماست. "

در فرمایشات معظم له نکات کلیدی دیگری نیز مشهود است. ایشان از ظرفیت سینما می گویند و بلافاصله به هنرمندان تاکید می کنند که این ظرفیت در خدمت شماست و باید از آن به خوبی بهره گیرید و باز هم به صورت غیرمستقیم بر هنر متعهد تاکید می کنند و از تعریف سینما به جایگاه سینماگران و میزان تاثیرگذاری آن ها در جامعه و مسئولیت سنگین شان می رسند.  

"من می‌گویم الان کلید دست شماست. من شأن سینما را این می‌دانم. من می‌گویم امروز کلید پیشرفت این کشور، به میزان زیادی دست شماست؛ شما می‌توانید نسل های جدید را پیش رونده، امیدوار، پُرشوق، معتقد به خود و معتقد به ارزش های اسلامی و ملیِ بار آورید؛ و همین‌طور می‌توانید این نسل را شرمنده، پشیمان، زیر سؤال برنده افتخارات گذشته و زیر سؤال برنده افتخار انقلاب و دفاع مقدس بار بیاورید. "

توجه به فرهنگ نقد در جامعه و گسترش آن

نگاه جامع نگر و فرامتنی مقام معظم رهبری در حوزه فرهنگ تا امتداد حوزه نقد هم کشیده می شود و یکی از آفت های این حوزه را به درستی نبود فرهنگ نقد می شمارد و بر فرهنگ سازی در این خصوص تاکید می کند.

ایشان می فرمایند: "در جامعه ما، نقد تا کنون به نظر من مصداق درستی نداشته است. یک عده به یکدیگر فحاشی می کردند و دروغ تحویل هم می دادند و اسمش را هم نقد می گذاشتند. به هر حال، نمی توانم بگویم هیچ نقدی وجود نداشته است. ولی خیلی کم نقد واقعی وجود داشته، الآن هم متاسفانه نقد هنر به درستی دیده نمی شود. شما اینک به زبانی خوب و شیرین و آموزنده نقادی را شروع کنید. "

دیدگاه ایشان درخصوص واژه نقد و جایگاه و ویژگی های این عرصه نیز به خوبی از نگاه جامع نگر و فرانگر و توام با نظریه پردازی معظم له خبر می دهد.   

"انتقاد و انتقادگری به شکلی که دوستان ذکر می‌کنند و به تعبیری که این دوستمان می‌گوید نباید به عبارتی نق نقو بودن تلقی شود؛ نه، انتقاد، نق‌نق نیست؛ انتقاد - معنای لغوی انتقاد را نمی‌خواهیم بگوییم - یعنی همان عیب‌جویی. منظور از انتقادی که ممکن است نق‌نقو بودن از آن تلقی شود؛ یعنی عیب‌جویی کردن. دو نوع عیب‌جویی ممکن است صورت گیرد؛ الان من و شما روبه‌روی هم نشسته‌ایم، خیلی آزادانه می‌توانیم از هم عیب‌جویی کنیم؛ شما هم از من عیب‌جویی کنید، من هم از شما عیب‌جویی کنم. منتها همانطوریکه اشاره کردم عیب‌جویی دو نوع است؛ یک وقت عیب‌جویی جنبه‌ی تحقیر، اهانت، طرف را به خاک سیاه نشاندن، از طرف انتقام گرفتن و چهره‌ی او را در نظر دیگران زشت کردن است که این کار در هیچ عرف نجیبانه‌ای - نمی‌گویم اسلامی - ممدوح نیست. یک وقت هم نه، هدف از انتقاد، دلسوزی است، تکمیل است، برطرف کردن عیب است و آیینه‌وار نمودن عیب شخص یا نظام یا مدیر یا مردم به خود آن هاست و این ممدوح است. ممکن است این هم به نظر شنونده تلخ باشد؛ اما این تلخی، تلخی گوارایی است و هیچ ایرادی ندارد.

نتیجه گیری:

در نهایت از کنار هم قرار دادن این اظهارنظرها می توان به نتایج ارزشمندی رسید که بخشی از آن در این مطلب منعکس شده است.

اظهار نظر و جهت‌گیری بر اساس یک جهان‌بینی صاحب هویت و برآمده از فرهنگ اسلامی و ایرانی، صراحت و صداقت در بیان و بهره گیری از ظرفیت ها و قابلیت های مختلف زبان فارسی و حتی زبان عربی در گفتار، قاطعیت در حفظ ارزش ها انقلابی و اسلامی، نگاه دقیق به تمامی مسائل و صاحب تفکر و تئوری بودن در حوزه های مختلف، جامعیت و فرانگری در نگاه به حوزه های مختلف، اقتدار انقلابی در اتمام حجت در مسائل و مشخص کردن تکلیف تمامی گروه ها، شناخت اصولی نقد و تاکید بر ضرورت گسترش فرهنگ نقد در جامعه، نگاه تخصصی و روزآمد به مصادیق هنر معاصر و ارایه تحلیل های فرامتنی و بینامتنی، دنبال کردن تمامی مسائل فرهنگ و شناخت کامل ضرورت ها و اولویت های این حوزه و... و.   در نگاه و کلام ایشان دیده می شود که در نهایت به بازتاب دهنده تفکر و اندیشه رهبری در حوزه فرهنگ  است و از کنار هم قراردادن این گفتارها می توان به نظریات ارزشمندی در این عرصه رسید.

متاسفانه طی سال های گذشته نظریات معظم له در خصوص حوزه فرهنگ آن چنان که شایسته است گردآوری و مطالعه نشده تا از میان آن ها راهکارهای لازم برای رشد این حوزه استنباط شود. این فرمایشات درس ها و منابعی است که باید به گونه ای منسجم گردآوری شده و از جوهره آن ها به شکل مطلوبی برای رشد و توسعه حوزه فرهنگ و هنر بهره گرفت.

*********************************************************************************************************************************************************************

منابع:

کتاب هنر از دیدگاه مقام مظعم رهبری

صحبت های رهبرانقلاب در دیدار با سینماگران سال ۱۳۸۰ 

گفت و گو با مقام معظم رهبری مجله نیستان سال ۷۴