دوباره همان ماجرای همیشگی. طبیعی بود که بعد از انتشار بیانات مهم و مبنایی رهبر انقلاب پیرامون سینمای دفاع مقدس در دیدار ایشان با عوامل فیلم «شیار ۱۴۳»، بازار تحلیل و تفسیر این بیانات رونق

پس از انتشار بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با عوامل «شیار ۱۴۳» که بخش عمده‌ی آن به سینمای دفاع مقدس اختصاص داشت، گفتگوی ویژه‌ی خبری شب گذشته با دعوت از «حجت‌الله ایوبی»، موضوع برنامه‌ی خود را به تحلیل وضعیت سینمای دفاع مقدس اختصاص داد و پذیرای صحبت‌های او شد.

اما نکته‌ی جالب در این میان، این بود که «ایوبی» سعی کرد حتی از میانه‌ی تحلیل بیانات رهبر معظم انقلاب نیز ماهی خود را بگیرد و کمبودها و مشکلات سینمای دفاع مقدس را به عملکرد جریانات انقلابی عرصه فرهنگ منتسب کند. چنانکه او در این گفتگو، با اشاره به مشکلات پیش روی تولید آثار دفاع مقدسی گفت: «یکی از مشکلات سینمای دفاع مقدس این است که بخواهیم سفارشی کارکنیم. یک مشکل دیگر این است که عده‌ای تلاش کردند که سینمای دفاع مقدس را از کل ایران جدا کنند و گفتند بقیه حق ورود به این عرصه را ندارند. اگر ما معتقدیم که ظرفیت‌های زیادی در این حوزه هست، باید بگذاریم آدم‌های مختلف بیایند.» 

وی در همین راستا با بیان معضل بعدی، ادامه داد: «گاهی اوقات عده‌ای کار را برای کسانی که وارد حوزه‌ی فیلمسازی دفاع مقدس شدند، سخت می‌کنند. مثلا یکی از انگ‌هایی که بچه‌های فیلمساز حوزه‌ی دفاع مقدس می‌خورند، این است که می‌گویند فیلم‌شان ضدجنگ است.»

به عبارت بهتر، «ایوبی» با تکرار سه محور همیشگی انتقادات شبه‌روشنفکری پیرامون سینمای دفاع مقدس، یعنی معضل «سفارش از نهادهای جمهوری اسلامی»، «محدود شدن فیلمسازان دفاع مقدس به عده‌ای خاص» و «خوردن انگ ضد جنگ» دقیقاً سعی کرد روی خط همان بهانه‌هایی حرکت کند که سال‌هاست شبه‌روشنفکران در علل نپرداختن خود به گنجینه‌ی جنگ هشت ساله بیان می‌کنند. چنانکه اگر از شاخص‌ترین فیلمسازان شبه‌روشنفکری هم پیرامون دلایل نپرداختن به سینمای جنگ سوال شود، نود درصد آنها همین دلایل را با همین کیفیت که «ایوبی» دیشب روی آنتن زنده‌ی تلویزیونی بیان کرد، تکرار می‌کنند. دلایلی تکراری که معضل سینمای دفاع مقدس را در نگاه‌های بسته‌ی گروه‌های ارزشی می‌دانند که معتقد به تفکیک سینمای جنگ با سینمای دفاع مقدس هستند و تحریف سینمای دفاع مقدس را در قالب شعارهای مستفرنگ‌مآبی چون «سینمای ضد جنگ» را غیراینجایی و در تقابل با شأن کشوری می‌دانند که نجنگیده که هشت سال دفاع کرده است.

اما ظاهراً «ایوبی» هم در این انتقاد با شبه‌روشنفکران هم‌عقیده و هم‌نواست و او هم علت مغفول ماندن سینمای دفاع مقدس را در نگاه‌های بسته‌ی طیف ارزشی به سینما می‌داند و هر کودک نابالغ غیرممیزی هم متوجه می‌شود که خطاب او در این سه محور انتقادی، ارزشی‌ها هستند.

البته «ایوبی» آزاد است که تحلیل خود را به همان نحو که خود می‌پسندد، بازگو کند و نمی‌توان با تحمیل، تحلیل کسی را تغییر داد. اما نکته اینجاست که میان تحلیل «ایوبی» از معضلات سینمای دفاع مقدس و تحلیل «رهبر معظم انقلاب» ظاهراً فاصله‌ی زیادی وجود دارد. چنانکه به نظر می‌رسد بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با عوامل فیلم «شیار ۱۴۳» حاوی نکته‌هایی است که یا «حجت‌الله ایوبی» آن‌ها را نخوانده و یا آنکه خوانده و به هر دلیلی پیرامون آنها سکوت کرده است. فی‌المثل، رهبر انقلاب در این دیدار، بخشی از علل مغفول ماندن زوایای جذاب و بکر دفاع مقدس را در سینمای ایران این گونه شرح می‌‌دهند: «عدّه‌اى -که من نمی‌دانم چه جور می‌شود انگیزه‌هاى اینها را آدم تحلیل کند- با ورود سینما به مسائل مربوط به دفاع مقدّس، علناً مخالفت می‌کنند! من نمی‌دانم چه فکر می‌کنند؛ به اسم اینکه جنگ است، به اسم اینکه خشونت است!»

خب سوال اینجاست که در تحلیل «ایوبی» از معضلات موجود در سینما، این گروهی که در کلام رهبری به آنها اشاره می‌شود، چه جایگاهی دارند؟ اصلاً آیا او قائل به حضور چنین قشری هم هست که هیچ لزومی در پرداختن به سینمای جنگ نمی‌بینند و آن را جنگ‌افروزی می‌خوانند؟ اگر او معتقد است که چنین قشری هم در سینمای ایران حضور دارد و چنین عقیده‌ای در میان بخشی از جامعه‌ی سینمایی ما وجود دارد، چرا در صحبت‌های خود اصلاً به آنها اشاره‌ای نمی‌کند؟

علاوه بر این، آیا «حجت‌الله ایوبی» برخورد زشت یکی از کارگردانان سینمای ایران را در جشن انجمن منتقدان با «مریلا زارعی» را فقط به جرم(!) اینکه او نقش یک مادر شهید را بازی کرده، فراموش کرده است؟ آیا «ایوبی» تا به حال از خود پرسیده است چه کسانی به «بابک حمیدیان» بابت بازی در فیلم «چ» حمله کرد‌ند؟ تا آنجا که «حمیدیان» زبان به انتقاد گشود و گفت: «من یک سفر داشتم که قبل از آن با «بهمن فرمان‌آرا» برای ایفای نقش در فیلمش توافق کرده‌ بودیم، اما وقتی از سفر بازگشتم، به علت این‌که دستیار وی با من مشکل دارد، نظر وی را عوض کرد و فرمان‌آرا منصرف شد. مشکل سینمای ما «دهن‌بینی» عوامل فیلمساز ما است... نمونه‌ی بارز این حرف، این است که کاهانی را به خاطر انتخاب من دراثرش سرزنش کردند. من از طرف روشنفکران سینما که دلایل بسیار ابلهانه و احمقانه دارند، مورد تهاجم قرار گرفته‌ام.»

یا جالب‌تر از همه‌ی این‌ها پیشنهاد بامزه‌ی «کیومرث پوراحمد» به کارگردان «شیار ۱۴۳» است که «آبیار» آن را چنین شرح می‌دهد: «آقای پوراحمد در ژاپن فیلم من را دید و گفت، فیلم را دوست داشته است، در حقیقت فقط درباره‌ی سکانس آخر که پرچم روی تابوت بود، نظر داشت و می‌گفت باید از پارچه معمولی استفاده می‌کردید... من با سخن پوراحمد درباره استفاده از پارچه معمولی بر روی تابوت شهید موافق نبودم، چون دروغ است و ما هیچ جای دنیا نداریم که کشته و یا شهیدی از جنگ برگردد و پرچم کشورش بر روی تابوت وی نباشد. در ایران هم حتی یک مورد یادم نمی‌آید که شهیدی داشته باشیم که برگردد و روی تابوت وی پرچم کشور نباشد و با وجود همه این حرف‌ها من ترجیح می‌دهم در فیلم صداقت داشته باشم.»

حالا سوال اینجاست که چه جوی باعث می‌شود یک کارگردان نسبت به استفاده از پرچم کشورش و بوسیدن آن در سکانس نهایی یک فیلم، احساس منفی داشته باشد؟ آیا معضل سینمای دفاع مقدس ما چنین مواردی نیست؟ آیا اصولا مباحثی از قبیل این که بازیگران به محض بازی در فیلم‌های «دفاع مقدس» متهم به بدترین عناوین از سوی جماعتی قلیل در سینما می‌شوند، برای «ایوبی» اهمیت دارند؟ و اگر اهمیت دارند، ظهور و بروز آنها در کلام ایوبی کجاست؟ چرا این میزان صراحتی که «ایوبی» در نقد ارزشی‌ها دارد، در تقابل با شبه‌روشنفکران به سیاست لبخند و محافظه‌کاری تبدیل می‌شود؟ به راستی اگر سهم این جماعت در کم بودن تعداد آثار سینمای دفاع مقدس پایین است، چرا رهبر معظم انقلاب در بیانات نه چندان مفصل خود، نیز از ذکر این نکته نمی‌گذرند و به آن اشاره می‌کنند؟

از سوی دیگر، «حجت‌الله ایوبی» باید بداند که در حالی از زدن انگ «ضدجنگ» به سینماگران انتقاد می‌کند که در آخرین روزهای سال گذشته، رهبر معظم انقلاب نسبت به احتمال تحریف حماسه‌ی دفاع مقدس هشدار دادند و افزودند: «معنی ندارد که برخی از آثار فرهنگی و هنری که به نام دفاع مقدس تولید می‌شود و یا همایش‌هایی که برگزار می‌گردد، در تعارض با ماهیت و اصل این حرکت عظیم باشد.» (۲۶/۱۲/۹۲- دیدار با مسئولان اردوهای راهیان نور کشور) و چند روز بعد با حضور در مناطق جنگی می‌فرمایند: «بعضی می‌خواهند آن دوران و جهت‌گیری‌ها و جهت‌گیری‌های امام را «تخطئه» کنند، چون می‌دانند فراموش نشدنی است و تاثیرات بزرگی دارد.» (۶/۱/۹۳- بیانات در یادمان شهدای شرق کارون)

بنابراین به استناد بیانات رهبری، نگرانی از تحریف دفاع مقدس در آثار هنری و سینما، چندان هم بیراه به نظر نمی‌رسد. به ویژه آنکه در سال‌های اخیر تولید آثار ضدجنگی چون «خرس»، «یک خانواده‌‌ی محترم»، «۵۰ قدم آخر» و ... رونق گرفته و نگرانی‌ها را تشدید کرده است.

البته نباید انکار کرد که عده‌ای هم به اشتباه از برچسب «ضدجنگ» بودن استفاده می‌کنند و آن را گاه به آثاری منسوب می‌کنند که هیچ نسبتی با این صفت ندارد. از همین رو هم، رهبری معظم انقلاب به این نکته اشاره کرده و می‌فرمایند: «من تعجّب می‌کنم چطور ممکن است کسى تصوّر کند که فیلم «شیار ۱۴۳» ضدّ ارزش یا ضدّ دفاع مقدّس است؛ من نمیفهمم از کجاى فیلم، این در مى‌آید.»

اما با کمی تأمل در همین بیانات منتشر شده مشخص می‌شود که مقام معظم رهبری این جمله را در پاسخ به گلایه‌ی تهیه‌کننده از «ضدجنگ خواندن» این فیلم در شورای پروانه‌ی ساخت دولت پیشین عنوان کرده‌اند که با بدسلیقگی در مسیر ساخت این فیلم مانع‌تراشی کرده‌اند. از همین رو، در پانوشت این بیانات آمده است: «در سخنان تهیّه‌کننده‌ى فیلم به این مطلب اشاره شده بود که از مراحل ابتدایى تولید فیلم و دریافت پروانه‌ى ساخت، مطرح می‌شد که این فیلم یک فیلم ضدّجنگ و حتّى ضدّارزش است.»

یعنی در واقع این کنایه‌ی مقام معظم رهبری، در انتقاد از مدیریت فرهنگی وقت است و نه طیف‌های ارزشی و از همین رو، این انتقاد به جای اینکه دستاویز کنایه‌های تکراری به طیف ارزشی شود، باید نصب‌العین مدیران و شوراهای پروانه‌ی ساخت و اعضای حاضر در هیئت انتخاب‌ جشنواره‌هایی چون فجر قرار گیرد تا مواردی مثل آنچه که سال گذشته در مورد «شیار ۱۴۳» رخ داد، تکرار نشود. چه آنکه همین فیلم در جشنواره‌ی سی و دوم فجر که تحت مدیریت همین دولت برگزار می‌شد، نزدیک بود به بهانه‌های واهی و بدسلیقگی هیئت انتخاب، از حضور در جشنواره‌ی سی و دوم فجر جا بماند؛ تا جایی که تهیه‌کننده‌ی فیلم در اعتراض به این ماجرا، ابتدا از حضور در جشنواره انصراف داد و همین تصمیم اولیه‌ی هیئت انتخاب در کنار گذاشتن «شیار ۱۴۳» باعث شد تا بعد از پخش فیلم، افرادی چون «ابراهیم حاتمی‌کیا» سازمان سینمایی را به باد انتقاد بگیرند. و اگرنه هیچ‌گاه فیلم «شیار ۱۴۳» بعد از نمایش در جشنواره از سوی طیف‌های همیشه متهم مورد نظر «ایوبی» متهم به ضدجنگ بودن و ضدارزشی بودن نشد که اتفاقاً در همان ایامی که «ایوبی» مشغول لبخند زدن به کارگردان «عصبانی نیستم» و «قصه‌ها» بود، این فیلم با بیشترین حمایت از سوی رسانه‌ها و طیف‌های ارزشی مواجه گردید.

بدین ترتیب، جای تعجب و شگفتی است که چرا «حجت‌الله ایوبی» از هر فرصتی حتی در تحلیل بیانات واضح رهبر معظم انقلاب نیز تلاش می‌کند طیف‌های ارزشی را متهم کند. در حالی که در منویات رهبری، پیکان انتقاد به سوی شبه‌‌روشنفکرانی گرفته شده که به بهانه‌ی خشونت‌گریزی، از پرداختن به جنگ تحمیلی خودداری می‌کنند. مگر نه اینکه در ایام هفته‌ی دفاع مقدس همین سال جاری، صحبت‌های یک کارگردان مشهور فرانسه‌نشین پیرامون پوچ بودن جنگ هشت ساله، چنان خشم رسانه‌ها و افکار عمومی را برانگیخت که او مجبور شد صحبت‌هایش را پس بگیرد؟ با چنین توصیفی، آیا در نظر «ایوبی»، اظهارنظرهای مشابه بخشی از مشکل سینمای دفاع مقدس نیست؟

البته در گفتگوی ویژه‌ی خبری شب گذشته، نکته‌ی عجیب دیگری هم از سوی «ایوبی» مطرح شد که خود جای تأمل دارد. او شب گذشته ادعا کرد: «در ۱۷ ماه گذشته که در خدمت اهالی سینما بودیم حدود ۱۴ فیلم دفاع مقدس با قصه‌های متنوع ساختیم. فیلم‌های کم هزینه ای که با بودجه کمی ساخته شدند و من از ساخت آنها کاملا راضی هستم.»

این ادعا در حالی از سوی «ایوبی» مطرح می‌شود که علاقه‌مندان سینما و اصحاب رسانه، احتمالاً از بیان بیش از پنج یا شش فیلم دفاع مقدسی که از ابتدای این دولت تولید شده‌اند، عاجز خواهند بود (آثاری همچون «دلبری»، «حکایت عاشقی»، «تا آمدن احمد»، «تگرگ و آفتاب»، «خانه‌ای کنار ابرها»، «ابوزینب» و «بدون مرز») و بدین ترتیب، جای این درخواست باقی می‌ماند که در صورت امکان، رئیس سازمان سینمایی لیست این ۱۴ فیلم را منتشر کند تا دیگران نیز از کم و کیف این آثار مطلع شوند.

به هر حال با مروری بر همه‌ی این چند سطر، شاید بتوان درک نمود که چرا رهبر معظم انقلاب در ابتدای سال، تا این حد بر فعالیت‌های خودجوش فرهنگی تأکید داشتند. به هر حال با مدیریتی که از کلاس درس دانشگاه امام صادق (ع) با داعیه‌ی ارزشی بودن به ریاست سینما می‌رسد و در عمل، از هر فرصتی استفاده می‌کند تا معتقدین به خاستگاه نخست خود را نوازش و شهادت روشنفکری‌اش را جاری کند، نمی‌توان چندان هم توقع داشت. پس احتمالاً در آینده هم در سینمای دفاع مقدس، هر اتفاق خوبی که رخ دهد، حاصل کار خودجوش هنرمندان جبهه‌ی فرهنگی انقلاب خواهد بود. شاهد مثال همین فیلم «شیار ۱۴۳» که بدون حمایت نهادهای فرهنگی مسئول ساخته شد..