در سومین روز جشنواره سینما حقیقت هم محیط جشنواره مملوء از علاقمندان سینمای مستند بود و همچنان می شد در میان خیل دوستداران سینما، برخی سینماگران حرفه ای را دید که در قامت مخاطب به سینما حقیقت آمده اند و در هر سمتی اعم از تهیه کننده و کارگردان و بازیگر و دیگر عوامل فنی پای تماشای مستند های سال نشسته اند.

در این یادداشت نگاهی خواهیم داشت به دو فیلم بلندی که مخاطبین خوبی هم داشتند و در بخش فیلم های بلند بین الملل و ایران حضور داشتند و توانستند نظر مثبت مخاطبین خود را جلب کنند.

نگاهی به فیلم «درخت گردو»

اولین فیلم که پیش از دیگری به اکران درآمد، فیلم مستند درخت گردو، ساخته عمار عزیز به مدت ۸۱ دقیقه بود. فیلمی از سینمای پاکستان که وجهی تاریک، دردناک و تعمق پذیر از حضور نییروهای نظامی داعش و طالبان در شهرها و روستاهای پاکستان را به نمایش می گذاشت.

فیلم درخت گردو نمایشی از تنهایی، آشفتگی و تزلزل در هویت و عزت نفس پیرمرد کشاورزی است که پس از آنکه مجبور شده است به همراه خانواده اش به دلیل جنگ و کشتارهای نیروهای نظامی روستای خود را ترک کند دچار تنهایی عمیقی شده است که روح او را بسیار آسیب پذیر و شکننده کرده است. پیرمرد علی رغم آنکه هنوز خانواده اش را در کنار خود دارد اما به شدت احساس تنهایی و افسردگی می کند، از آن جهت که او میهن و زمین خود را که به نوعی هویت و شناسنامه اش بوده است از دست داده و از همین رو رفته رفته با خویشتن خویش بیگانه شده و نمی تواند این بی هویتی و تحقیر را تحمل کند.

پیرمرد در نهایت پس از گذراندن بحرانی درونی تصمیم میگیرد تا هر طور شده به روستای خود بازگردد. او این تصمیم را به خانواده اش اعلام می کند. اما همه از جمله دوستانش سعی دارند او را با واقعیت موجود سازگار سازند و به او بفهمانند که در روستای محل زندگی شان به خاطر جنگ و اعمال خشونت از سوی نظامیان هیچ امیدی برای زندگی و زنده ماندن نیست و خانه و کاشانه آن ها نیز تخریب و به آتش کشیده شده است.

اما پیرمرد که گویی خود را در میان آن خرابه ها جاگذاشته است تصمیم به بازگشت دارد هرچند می داند با این تصمیم خانواده خود را و نوه و فرزندانش را از این که هستند هم نا امید تر خواهد ساخت.

فیلم درخت گردو که با تمثیل درختان گردوی باغ پیرمرد نام فیلم قرار گرفته است و از اصالت و بزرگی یاد می کند که اکنون با خطر فراموشی و نابودی تهدید می شود، بیش از آنکه به زندگی خانواده ای جنگ زده از پاکستان بپردازد، به هویت از دست رفته ای نظر دارد که زیر یوغ و سلطه ستمگران در حال نابودی کامل است. جنگ طالبان و داعش که هر دو از از افراطی های مذهب و گمشدگان راه دیانت هستند اصالتی را تهدید می کند که در کنار همه زیبایی هایش جلوه هایی از ایمان و صبر و درستی را دارد که هنوز می توان رگه های حیات آن را در شخصیت های فیلم درخت گردو دید. خانواده ای که با تحمل سختی بسیار هنوز امید و توکلشان به خداست و معتقدند که خداوند آن ها را در آزمونی دیگر قرار داده است که آن ها را موظف کرده تا امید خود را از دست ندهند و به فجری بی اندیشند که همواره خداوند آن را از جانب پیغمبر و قرآنش نوید داده است.

فیلم با نزدیکی به شخصیت های داستان، گویی حضور دوربین را از ذهن بیننده محو می سازد و تنها هنگامی مخاطب متوجه حضور دوربین و روایتگری فیلمساز می شود که شخصیت ها به بهانه های گوناگون روبروی دوربین عمار می نشینند و صحبت می کنند. سادگی، نزدیکی به شخصیت ها و زندگی شان و نگاه ژرف با استفاده از برخی انگاره ها و المان های تصویری در فیلم از شاخص ترین موارد این مستند بلند پاکستانی است که تاکنون نیز توانسته جوایز ارزنده زیادی را از آن خود کند و در ادامه راهش در دهمین جشنواره سینمای مستند ایران، سینما حقیقت حضور پیدا کند.

نگاهی به فیلم مستند «امپراطوری سنجابها»

فیلم امپراطوری سنجابها کاری حرفه ای که قابل قیاس با مستندهای جهانی است، و می توان از بسیاری جهات حتی آن را بالاتر از برخی فیلم های حیات وحش هم قرار داد. چراکه فیلم با استفاده از تکنیک های روایی، تصویر برداری، تدوین و موسیقی غربی و اروپایی در شیوه بیان تصویری مستند حیات وحش به هویت و اصالتی ایرانی هم رسیده است که می توان آن را در کلیت فیلم حس کرد و از این جهت ارزش مستند امپراطوری سنجاب ها برای مخاطب ایرانی بالاتر از دیگر آثار مشابه بین المللی قرار می گیرد.

فیلم با نماهای اکستریم لانگ شات که به طور هلی شات تصویر برداری شده است و از فراز بیشه ها و دشت های وسیع اطراف همدان عبور می کند آغاز می شود. با موسیقی ارکسترال و میخکوب کننده به جهت ارکستراسیون و حجم بالای موسیقی که دارد از همان ابتدا بیننده با تصویر و صوت ارتباط پیدا می کند و متوجه می شود قرار است فیلمی حرفه ای از حیات وحش ایران ببیند که با غرور به مستندهای بین المللی حیات وحش تنه می زند.

فیلم در رابطه با تسلط پستانداران کوچکی به نام سنجابهای زمینی است که با ایجاد سد بر روی رودخانه ای و حاصلخیزی منطقه ای بکر در اطرافش، آن جا را به تصاحب خود درآورده اند و با تولید نسل بسیار زیادی که ریشه در بقای غریضی آن ها دارد ماندگاری خود را در آن منطقه و حیات وحش کم و بیش خطرناکش تثبیت کرده اند.

خطرات طبیعی اعم از شکارچیان بزرگ منطقه نظیر عقاب طلایی و روباه ها و جغدهای عظیم الجثه تهدید کننده های دائمی این پستانداران کوچک هستند که فیلم توانسته است در نمایشی بسیار زیبا و همه چیز تمام، چهره یک بدمن و شرور واقعی سینمایی را در آن ها تصویر کند. به طوری که هماهنگ با موسیقی و تصویر هنگامی که نماهای نزدیک از عقاب و جغد بر روی پرده می آید تماشاگر به یاد بدمن های بزرگ تاریخ سینما می افتد. وجود عنصر درام و داستانی گیرا در طول مستند از جمله محاسن این مستند است، هر کدام از موجودات که شخصیت های مستند هستند در طول داستان به چیزی بیش از یک حیوان وحشی بدل می شوند و می توانند همذات پنداری مخاطب را در بالاترین سطح برانگیخته کنند.

این فیلم مستند بی شک می تواند نقطه عطفی در سینمای مستند حیات وحش ایران به حساب آید که نمایشی تماما حرفه ای و استاندارد از شیوه مستند سازی در رابطه با حیات وحش است. انگیزه ای که با دیدن این فیلم در دیگر مستند سازان این حوزه به وجود می آید می تواند مولد جریانی سازنده باشد که در طول چند سال سطح فیلمسازی مستند حیات وحش کشور را به جایگاهی تثبیت شده در عرصه بازارهای بین المللی برساند و از سویی دیگر حیات وحش ایران و مناظر بکر و طبیعت زیبایش را به جهانیان نشان دهد تا از تمام ظرفیت موجود محیط زیست کشور در راستای هرچه بهتر دیده شدن زیبایی های کشورمان ایران استفاد شود.