نویسنده: محمدصادق عابدینی

عصر جمعه هشتم اردیبهشت اولین جلسه مناظره‌های تلویزیونی میان نامزدهای دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد تا تلویزیون بار دیگر خود را به عنوان رسانه تأثیرگذار و پیشرو در شکل‌دهی به افکار عمومی و تغییر زمین بازی انتخابات به نمایش بگذارد و این‌بار شبکه‌های اجتماعی تحت تأثیر برنامه‌ای تلویزیونی قرار گرفتند.
برگزاری اولین مناظره همراه با نقاط ضعف و قوت‌های زیادی از جمله انتخاب اشتباه مجری‌های برنامه بود. حسن سلطانی و میلاد شیران هیچ تناسبی با اجرای برنامه مناظره نداشتند. از سوی دیگر فیلمبرداری از ورود نامزدها به ساختمان سیما بیش از اینکه یادآور برنامه‌ای تلویزیونی ویژه باشد، شبیه برنامه‌های مستندهای تعقیب و گریز پلیس یا دوربین مخفی بود که فیلمبردار مجبور است حداقل حضور را در صحنه داشته باشد و صرفاً به ثبت تصاویر بدون هیچ ظرافت هنری اکتفا کند.

مناظره‌ها زمینه‌ساز شفافیت

در همین راستا دکتر صدیقه ببران، استاد ارتباطات در گفت‌وگو با «جوان» پیرامون نقش برگزاری مناظره‌های زنده تلویزیونی در شکل‌دهی فضای انتخابات می‌گوید: نفس برگزاری مناظره‌های انتخاباتی خوب است، ولی باید بین مناظره ضبط شده و مناظره زنده تفاوت بزرگی قائل شویم. مهم‌ترین اتفاقی که با برگزاری مناظره‌های زنده رخ می‌دهد و آن را از دیگر برنامه‌ها متمایز می‌کند، شفافیت است. اتفاق خیلی خوبی رخ می‌دهد که میزان شفافیت رقابت‌های انتخاباتی را بالا می‌برد. این کار باعث می‌شود مردم بتوانند تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند. همین موضوع برای کل انتخابات اهمیت دارد. ببران با انتقاد از رفتارهای محافظه‌کارانه سیاستمداران در رسانه‌ها می‌گوید: سیاستمداران آنقدر اهل مخفی‌کاری و پنهان‌کاری هستند که وقتی کنار هم می‌نشینند و به بحث می‌پردازند تازه کمی از خود واقعی‌شان رو می‌شود و ناخودآگاه اطلاعات جدید و مطالبی گفته می‌شود که بسیاری از مردم اطلاعی از آن نداشتند یا به صورت شایعه چیزهایی شنیده بودند. استاد ارتباطات دانشگاه با بیان اینکه برگزاری مناظره‌های ریاست جمهوری به ایجاد حس دموکراسی و نمایش مردم‌سالاری دینی کمک می‌کند، می‌افزاید: خوشبختانه برخلاف آنچه در کشورهای غربی رخ می‌دهد، قرار نیست در مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری کشورمان توهین و افترا در کار باشد.

مناظره دست برتر را در انتخابات مشخص می‌کند

وی با بیان اینکه مناظره تلویزیونی روز جمعه تا حد زیادی موفق بود، تأکید می‌کند: این مناظره نامزدها را در معرض بیان نظرات و برنامه‌ها قرار داد و نشان داد که کدام یک از نامزدها به قول و قرارهای قبلی که با مردم داشته پایبند بوده است. حتی ارتباطات کلامی و غیرکلامی که نامزدها در طول برگزاری مناظره داشتند می‌تواند تا حد زیادی به افرادی که اطلاعات کمی از نامزدها دارند کمک کند تا بتوانند کسی را که دست بالاتر را در مناظره‌ها دارد بشناسند یا بفهمند چه کسی به دیگران توهین می‌کند و افترا می‌زند.

جای خالی آیین‌نامه مناظره!

دکتر ببران، در پاسخ به این سؤال که چقدر شکل اجرای فعلی مناظره‌ها از چالش‌های دو نفره جلوگیری می‌کند، می‌گوید: یکی از دلایلی که از این کار جلوگیری می‌کند زمان کمی است که در اختیار هر نامزد است. در زمان کوتاه 10 دقیقه‌ای هر نامزد تلاش می‌کند بیشتر برنامه‌های خودش را بیان کند. از طرف دیگر این ایراد هم به برگزارکنندگان مناظره وارد است که به جای اینکه بخش زیادی از برنامه را به توضیح نحوه برگزاری مناظره بگذرانند، می‌توانستند همه موارد را در یک آیین‌نامه تنظیم کنند و به عنوان آیین‌نامه اخلاقی و حرفه‌ای مناظره‌های تلویزیونی در اختیار نامزدها قرار دهند. آنچه ما در جمعه شاهد بودیم این بود که نامزدها هنوز نمی‌دانستند که مراحل انجام مناظره چیست و چقدر وقت دارند.
این دکترای ارتباطات و روزنامه‌نگاری با اشاره به ساز و کار مجلس در مدیریت زمان و محتوای جلسات می‌گوید: بر اساس آیین‌نامه مجلس اگر نماینده‌ای خارج از موضوع بحث صحبت کند، میکروفن وی را قطع می‌کنند، ولی در مناظره جمعه وقتی از یک نامزد درباره موضوعی خاص سؤال پرسیده می‌شد، وی درباره مطلب دیگری حرف می‌زد! یا نامزدها اصلاً زمان در نظر گرفته شده را رعایت نمی‌کردند.

مجری نقطه ضعف مناظره!

وی با یادآوری بحثی که در میانه برنامه مناظره برای استراحت نامزدها به وجود آمد، تأکید می‌کند: اصلاً مطرح کردن این موضوع کار دستی نبود و همه چیز باید از قبل بر اساس آیین‌نامه مشخص می‌شد، مگر کلاس درس است که استاد از دانشجوها بپرسد به آنتراکت برویم یا درس را ادامه دهیم؟ این موضوع به ناشی‌گری تلویزیون بازمی‌گردد و ناشی بودن کسی که به عنوان مجری و تسهیل‌گر برنامه مناظره حضور داشت. وی باید آنقدر قوی باشد که در مناظره ورود پیدا کند، به نامزدهایی که خارج از موضوع حرف می‌زنند تذکر بدهد، کسی اگر توهین کرد مانع حرفش شود و با کسی هم رودربایستی نداشته باشد.
این استاد ارتباطات، مرتضی حیدری، مجری برنامه مناظره را فردی باسواد و مسلط عنوان می‌کند که در دوره قبل هم مجری برنامه‌های مناظره بوده، ولی تأکید دارد: حیدری مجری منفعلی است و احتمالاً انفعالش هم به خاطر این بود که شخصیت‌های مهمی در جلسه بودند. این مشکل هم با همان آیین‌نامه رفع می‌شود و مجری می‌تواند بگوید اگر کاری می‌کند مطابق برنامه‌ای است که از قبل اعلام شده است. ببران معتقد است: کسی که اجرای برنامه‌های مناظره را برعهده می‌گیرد باید روزنامه‌نگار حرفه‌ای باشد، ژورنالیستی حرفه‌ای و کهنه‌کار که بر ژورنالیسم تلویزیونی مسلط باشد. فکر کنم با شرایطی که در تلویزیون هست، مرتضی حیدری هنوز بهترین گزینه برای اجرای برنامه مناظره است. «جوان» در روزهای آینده نیز به بررسی عملکرد صداوسیما در دوره منتهی به انتخابات ریاست جمهوری می‌پردازد.