در این دسته‌بندی، فیلم‌ها تنها به سه گروه تقسیم می‌شد. این گروه‌ها شامل G برای همه سنین، M یعنی با نظارت والدین و R که مختص گروه سنی بالای ۱۷ سال بود. پس از مدتی یک گروه دیگر یعنی X نیز به این دسته‌بندی اضافه شد که به طور کلی فیلم‌های غیراخلاقی را در برمی‌گرفت و برای رده سنی بالای ۱۸ سال بود.

*چرا درجه‌بندی سنی فیلم تغییر کرد؟

بعد از سال‌ها و در دهه ۶۰ میلادی مصوبه درجه‌بندی سنی فیلم‌ها به دلیل سردرگمی خانواده‌ها تغییر کرد چرا که فیلم‌هایی وجود داشت که با وجود قرار گرفتن در درجه R اما باز هم قابل تماشا برای جوانان نبود. در این دهه بود که انجمنی با عنوان اختصاری MPAA قوانین موجود برای رده‌بندی سنی را بار دیگر تدوین کرد و در این قوانین، درجه‌بندی سنی به ۵ دسته افزایش پیدا کرد. در این دسته‌بندی، ‌ گروه G دسته فیلم‌هایی است که تمامی سنین می‌توانند آن را تماشا کنند. گروه PG-۱۳ مربوط به فیلم‌هایی است که دارای صحنه‌های خشن هستند و کودکان زیر ۱۳ سال اجازه ندارند بدون والدین به تماشای این فیلم‌ها بنشینند.

گروه NC-۱۷ که هیچ فرد ۱۷ ساله یا پایین‌تری حق دیدن این رده فیلم‌ها را ندارد. گروه R که فیلم‌های آن برای بالای ۱۷ سال مناسب است و در نهایت گروه NR که بدون رده‌بندی است و همه سنین می‌توانند به تماشای آن بروند.

*درجه‌بندی سنی فیلم در ایران

کشور ما به دلیل اسلامی بودن، فیلم‌هایی را تولید می‌کند که مطابق با دستورالعمل‌های دینی و اعتقادی است، از این رو بخش‌های زیادی از این دسته‌بندی‌ها مربوط به فیلم‌های تولید شده در کشور ما نمی‌شود اما نباید این موضوع را هم نادیده گرفت که تعدادی فیلم هم در این کشور تولید می‌شود که بعضا مناسب یک سری از گروه‌های سنی نیست.

به عنوان مثال سال ۱۳۷۷ بود که فیلمی به کارگردانی علیرضا داودنژاد با عنوان «مصائب شیرین» ساخته شد که برای اکران این فیلم به دلیل موضوعات ازدواج و رابطه‌های دوستی دو جوان که آن زمان در جامعه ما موضوعی غیرعادی تلقی می‌شد درجه‌بندی سنی در نظر گرفته شد.

این درجه‌بندی تا حدودی توسط سینماداران کنترل شد چرا که کنترل این موضوع در آن سال‌ها کار راحت‌تری نسبت به امروز بود. بلیت‌ها به صورت اینترنتی فروخته نمی‌شد که گیشه‌دار متوجه نباشد بلیت را به چه کسی می‌فروشد اما امروزه کنترل این مساله به نوعی غیر قابل اجرا است.

*هشدار: دیدن این فیلم برای افراد زیر ۱۸ سال توصیه نمی‌شود!

از سال‌ها پیش در پوستر تبلیغ فیلم‌های سینمایی هشدارهای سنی داده می‌شد، به عنوان مثال ذکر می‌شد که این فیلم برای افراد زیر ۱۲ سال توصیه نمی‌شود اما در حال حاضر خیلی جدی‌تر به این موضوع توجه می‌شود و فیلم‌هایی هستند که به شرط رده‌بندی سنی مجوز اکران می‌گیرند.

به تازگی فیلم سینمایی «خانه پدری» که بعد از سه سال با بازبینی‌های متعدد اجازه اکران دریافت کرده، قرار است با درجه‌بندی سنی اکران شود. به همین بهانه با یک جامعه‌شناس و یک سینمادار صحبت کرده‌ایم تا چرایی و چگونگی این ماجرا را بررسی کنیم.

*دکتر غلامرضا آذری: شرایط زیادی سنِ سینمایی را تغییر می‌دهند

دکتر غلامرضا آذری؛ جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در این خصوص توضیح داد: مهمترین واژه‌ای که در این زمینه از آن یاد می‌شود «طبقه‌بندی برای سینما» است که در لایه‌های آن یک بحثی به نام «سن» وجود دارد. سنِ سینمایی برای هر تماشاگری با توجه به حوزه جغرافیایی که در آن قرار گرفته، نوع کارگردانی که در آن جامعه فعال سینمایی محسوب می‌شود و نوع تبلیغی که برای آن فیلم صورت می‌پذیرد؛ متفاوت است.

وی ادامه داد: بنابراین از این حیث که جامعه ما یک جامعه اسلامی است که در آن ایدئولوژی دینی، باور و اعتقاد مسلط‌تر است درجات رده‌بندی مخاطبان با توجه به نوع و محتوای فیلم و کارگردان می‌تواند متفاوت باشد.

دکتر آذری افزود: از این نظر است که من فکر می‌کنم وزارت فرهنگ و ارشاد اگر در چارت سازمانی خود صورت‌جلسه‌ها و برنامه‌هایی هم داشته باشد تا حد زیادی بر اساس فیلم‌هایی که بعد از دوران انقلاب سینمای ما شکل گرفته، طبقه‌بندی شده است. بنابراین برای هر فیلمی هر نوع طبقه‌بندی را می‌توان انجام داد به شرط اینکه رده‌بندی سنی تماشاچی و مخاطب ما مشخص شود.

*تماشاگر، ‌ مخاطب و بیننده سه معقوله جدا از یکدیگر هستند

این استاد دانشگاه با اشاره به این که باید میان مخاطب، تماشاچی و تماشاگر و بیننده فرق قائل باشیم، متذکر شد: مخاطب یعنی کسی که پر و پا قرص است و برای تماشا کردن فیلم، برنامه دارد و زمان می‌گذارد اما تماشاگر می‌تواند هم این منطق و انضباط را داشته باشد و هم می‌تواند رها باشد. بیننده با این دو خیلی متفاوت‌تر است، ممکن است تئاتر ببیند و در جای دیگر به تماشای فیلم بنشیند و خیلی به دنبال تبلیغ و جذب نیست.

دکتر آذری اضافه کرد: اگر یک هرم داشته باشیم مخاطب راس آن است، در دل هرم تماشاچی یا تماشاگر قرار دارد و پایین هرم را بیننده‌ها تشکیل می‌دهند.

این استاد دانشگاه طبق نظر شخصی و البته علمی خود برای سینمای ایران ۵ رده‌بندی سنی را در نظر گرفته است و براساس آن به بیش از ۵ ویژگی دقت می‌کند. او در اینباره توضیح می‌دهد: اولین مساله موقعیت اجتماعی مخاطب است به این معنا که سینمای ما در چه موقعیت اجتماعی قرار گرفته و از چه افق‌های سیاسی برخوردار است. دومین ویژگی این است که مخاطب اجتماعی با توجه به موقعیتی که از او تعریف و تدبین می‌شود در چه فرهنگ دیداری قرار دارد یعنی فرهنگ درست دیدن دارد یا خیر.

وی افزود: سومین ویژگی ارزش‌ها است. ارزش‌ها به این معنا که کسی که از نظر ما بیننده پر و پا قرص سینمایی محسوب می‌شود از چه ارزش‌هایی برخوردار است آیا بیشتر ارزش‌های او خاص هستند یا عام؟ چهارمین ویژگی فراگیر بودن است به این مفهوم که آیا این مخاطب در کش و قوس فراگیری و توجه به محتوای یک فیلم به طور عامه پسند حضور دارد یا واقعا یک فیلم نقش زیادی برای او ندارد.

*رده‌بندی سنی در ایران با کشورهای دیگر متفاوت است

دکتر آذری اضافه کرد: آخرین ویژگی ذهنیت است. مخاطب زمانی که ۴ ویژگی مذکور را دارد چه ذهنیتی راجع به فیلم دارد؟ با توجه به این ویژگی‌ها می‌توانیم بیان کنیم که رده‌بندی سنی ما در این نوع سینما کاملا متفاوت با رده بندی سنی است که در سینمای دنیا صورت می‌گیرد.

دکتر غلامرضا آذری با توجه به ۵ ویژگی ذکر شده و با اشاره بر این امر که سه گروه دولت، خانواده و آموزش و پرورش هر کدام سعی کردند به نوعی مفهوم مخاطب سینما را بازتعریف و بازتولید کنند، بیان کرد: برای سینمای ما سه تدبیر وجود دارد. به دلیل اینکه عواملی مثل خشونت یا امور جنسی در سینمای ایران کمتر دیده می‌شود، قواعد آن هم با سینمای جهان متفاوت است. بنابراین سینمای ما یک سینمای دینی و اعتقادی و اسلامی است و هر چه قدر هم بخواهیم از رده‌بندی سنی جهانی صحبت کنیم خیلی نمی‌توانیم آن را در قالب سینمای کشور ایران بگنجانیم.

*می‌توان ۳ رده‌بندی سنی برای کشور ایران در نظر گرفت

وی افزود: بنابراین به نظر من بر اساس مطالعات علمی که در این زمینه داشتم، ۳ رده‌بندی سنی را براساس فیلم‌هایی که تا به حال در سینمای ایران دیده‌ام می‌توان در نظر گرفت. رده بندی سنی ۸ تا ۱۰ سال که این گروه بدون استثنا باید با والدین به سینما بروند و والدین از قبل فیلم مورد نظر را دیده باشند و کودک را برای خوبی‌ها و بدی‌های فیلم آموزش داده باشند. فیلم‌های این گروه، فیلم‌های کودک و نوجوان است که داستان‌های کودک و مسایل روز مربوط به کودکان را در برمی‌گیرد.

آذری ادامه داد: رده سنی ۱۱ تا ۱۴ سال که از نظر من این رده سنی باید طرف آموزش و پرورش باشد و همان نقش والدین در گروه سنی قبلی را حالا باید آموزش و پرورش انجام دهد. نقش ترویجی، تبلیغی و نقش حاشیه‌ای در این فیلم‌ها اهمیت دارد.

وی اضافه کرد: رده‌بندی بعدی، ۱۵ تا ۵۵ سال است که با توجه به نوع سن، تفکرات، عقاید، باورها و نوع دیده شدن در جامعه متفاوت است که به عنوان مثال برای افرادی که بین ۱۵ تا ۲۰ سال هستند اصلا نمایش فیلم‌هایی مثل «لانتوری» و «ابد و یک روز» توصیه نمی‌شود.

*آیا می‌توان هشدار درجه‌بندی سنی را در ایران رعایت کرد؟

با توجه به ریشه‌یابی که دکتر آذری به عنوان جامعه‌شناس در این خصوص انجام داد اما مساله اصلی در کشور ما این است که تا چه اندازه می‌توان به این قوانین پایبند ماند و چطور می‌توان با وجود خرید اینترنتی بلیت سینما، از ورود افرادی که شرایط سنی فیلم را دارا نیستند، جلوگیری کرد.

در این زمینه با رضا سعیدی‌پور؛ رئیس سینما آزادی گفت‌وگو کرده‌ایم و وی در این خصوص به آنا گفت: در هیچ کجای دنیا اینگونه نیست که جلوی ورود کسی به خاطر سن در سینما گرفته شود.

*رئیس سینما آزادی: نمی‌توانیم مقابل درب هر سینمایی مامور بگذاریم!

وی افزود: برای هر فیلمی که با درجه‌بندی سنی اکران می‌شود، در پوستر و سایت‌ها اطلاع‌رسانی می‌شود که دیدن این فیلم برای چه سن‌هایی توصیه نمی‌شود. این موضوع در تلویزیون و کانال‌های ماهواره‌ای هم وجود دارد.

سعیدی‌پور ادامه داد: این وظیفه کسی است که تبلیغات فیلم را نشر می‌دهد. مبلغ است که باید بگوید فیلم مذکور به درد چه سنی می‌خورد و از چه سنینی می‌توانند این فیلم را تماشا کنند، اما اگر استثناعا فردی با سن پایین بخواهد وارد سالن سینما شود دست خودش و والدین او است.

این سینمادار خاطرنشان کرد: وظیفه سازمان سینمایی این است که رده سنی را مشخص کند باقی ماجرا به عهده خانواده‌ها است و سینما و سینمادار وظیفه‌ای در این خصوص ندارند. ما نمی‌توانیم ماموری را جلوی در سینما بگذاریم که سن تک تک تماشاگران را بررسی کند. این ماجرا امکان‌پذیر نیست.

* آنا