سینماپرس - مأمور ثبت احوالی که شناسنامه‌اش را صادر کرد به‌اشتباه نوشت؛ ابراهیم سنـــــائی، گویا می‌دانست این نوزاد در آینده شاعر خواهد شد و می‌خواست فامیل شاعرانه‌ای داشته باشد. متولد اهواز است اما به روایت شناسنامه در شهرکرد به دنیا آمده! دلیلش این بود که آن روزها برای سرباز، بچه‌های سردسیر را به گرمسیر و بچه‌های گرمسیر را به سردسیر اعزام می‌کردند و خانواده‌اش تصور می‌کردند اگر شناسنامه‌اش را از شهرکرد بگیرند برای سربازی به خوزستان اعزام می‌شود. البته ناگفته نماند که اصالتاً از ناحیه پدری شهرکردی است. تاریخ‌ تولدش نیز دو روایت دارد؛ دوازده مرداد یکهزار و سیصد و چهل و نه اما به روایت شناسنامه پنج خرداد همان سال! به هرحال متولد، بزرگ شده و ساکن اهواز است. گپ و گفتی را با ابراهیم سنایی شاعری که دفاع مقدس را خوب می‌شناسد، سال‌ها رزمنده بوده و حالا خاطره‌ها و درد و دل‌هایش را با زبان شعر بیان می‌کند، انجام دادیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

 * به عنوان مقدمه بفرمایید چه شد که قالب شعر دفاع مقدس را انتخاب کردید؟
اینکه چرا شاعر دفاع مقدس شدم یا این قالب شعری را برگزیدم دلایل متعددی دارد، از جمله رزق حلالی که ماحصل تلاش یک پدر کارگر و زحمتکش بود و شیر پاک مادری که آرزویش عاقبت به خیر شدنم‌. از این‌ها که بگذریم اصلی‌ترین دلیلش این است که شهیدان عزیز دستم را گرفتند و برای خدمتگذاری به ساحت مقدس‌شان انتخابم کردند.

* تعریف شما از شعر دفاع مقدس چیست؟
به نظر من امروزه شعر دفاع مقدس انحصار به ‌اشعار هشت سال جنگ ندارد، بلکه از این حرف‌ها فراتر رفته! یک زمانی به شعری که درباره جنگ تحمیلی، عملیات‌ها، شهدا و آزادگان عزیز سروده می‌شد شعر دفاع‌مقدس می‌گفتند اما امروز این‌چنین نیست.

* از نظر شما امروز چه شعری در حیطه یا چارچوب دفاع مقدس قرار می‌گیرد؟
به اعتقاد من امروز شعر دفاع مقدس شعر دفاع از ارزش‌هاست. مثلاً اگر به ساحت مقدس ولایت فقیه اهانت و جسارت شود و شاعری برای حمایت از ولی فقیه شعر بگوید، شعرش می‌شود شعر دفاع مقدس. امروز شعری که برای مدافعان حرم سروده شود، شعر دفاع مقدس است. امروز شعری که مردم را به حضور در صحنه‌هایی مثل حماسه ۹ دی تشویق و ترغیب می‌نماید، شعر دفاع مقدس است. امروز شعری که برای حماسه بیداری اسلامی سروده شود، شعر دفاع مقدس است. شهید آوینی بعد از جنگ حرف قشنگی زد: «جنگ تمام نشده، خاکریزها جابه‌جا شده‌اند. »

* امروز بسیار از کلیشه در دفاع مقدس صحبت‌ می‌شود؛ نظر شما در این خصوص چیست؟
کلیشه همیشه و در هر شعری مذموم است. شعر دفاع مقدس هم مثل شاخه‌های دیگر شعری گاهی گرفتار کلیشه می‌شود و این نکوهیده و مذموم است. شاعر باید به اتفاقات اطرافش نگاه تازه و نو داشته باشد تا بتواند حرف تازه و نو بزند. البته این به آن معنا نیست که اگر کسی اصطلاحات ویژه دوران دفاع مقدس را به کار بگیرد دچار کلیشه شده، بلکه باید اندیشه شاعر نو باشد و بسیاری از مواقع استخدام واژگانی مثل اسم یا رمز عملیات‌ها، سنگر، سیم خاردار و... لازم است اما نوع نگاه شاعر است که شعر را از کلیشه خارج و نو می‌سازد.

* آیا شعر دفاع مقدس توانسته است به عنوان یک گونه مستقل شعری خود را در فضای ادبی بعد از انقلاب تثبیت کند؟
بله. بحمدالله شعر دفاع مقدس امروز به عنوان یک گونه شعری در ادبیات بعد از انقلاب جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. بعضی‌ها شعر دفاع مقدس را شعری مناسبتی تلقی می‌کنند و می‌گویند دوره شعر دفاع مقدس سر آمده، اما اصلاً این طور نیست و تا شهدا زنده‌اند شعر دفاع مقدس زنده است. بی‌تعارف باید گفت آنهایی که با شعر دفاع مقدس مخالفند با ارزش‌ها مخالفند و راه به جایی نمی‌برند.

* گاه برای شعرهای دفاع مقدس عناوین دیگری چون شعر پایداری و مقاومت استفاده می‌شود؛ آیا می‌توان تفاوتی میان این عبارات قائل شد؟
شعر دفاع مقدس همان شعر پایداری است. ما همان طوری که مأمور به دفاع از ارزش‌ها هستیم، مأمور به پایداری هم می‌باشیم. خداوند متعال هم می‌فرماید ما مأمور به استقامتیم و دفاع مقدس همان پایداری و استقامت است. یک روز لازم است در مقابل حمله‌های دشمن به سرحدات میهن اسلامی به دفاع بپردازیم و روز دیگر ایجاب می‌کند در مقابل هجمه‌های دشمن به اعتقادات اسلامی و فرهنگ یا در برابر تحریم‌های اقتصادی پایداری کنیم. شرایط تغییر می‌کنند اما وظیفه کماکان استقامت و دفاع است.

* از شاعران برجسته دفاع مقدس به چه کسانی و به سبب داشتن چه آثاری می‌توان ‌اشاره کرد؟
باید ببینیم معیار ما برای انتخاب شاعر دفاع مقدس چیست!؟ به شهریار گفتند؛ بهترین شعری که تا به حالا شنیده‌ای کدام است؟ گفت: «خدایا خدایا تا انقلاب مهدی خمینی را نگهدار. » خب، این جمله فقط یک شعار است و حتی وزن خاصی هم ندارد که به عنوان یک مصرع تلقی شود اما شهریار اثر این شعار را می‌بیند و اینکه میلیون‌ها نفر از عمق وجودشان این شعار را سر می‌دهند و چون حرف دل انسان‌های آزاده و عاشق است از نظر او شعار نیست، بلکه شعر مسلّم است. از ابتدای جنگ تحمیلی تاکنون شاعران خبره‌ای با موضوع دفاع مقدس سروده‌هایی داشتند اما کدامشان اثر حاج حبیب‌الله معلمی را داشتند؟ کدام شعر دفاع مقدس مثل «ای لشکر حسینی تا کربلا رسیدن، یک یا حسین دیگر» تأثیرگذار بوده است. حاج حبیب الله معلمی از نظر عوام پشت سر حاج صادق آهنگران گم شد و متأسفانه حتی کارشناسان این عرصه نیز امتیاز کامل را به حاج صادق دادند، در حالی که شخص آهنگران نیز این ادعا را ندارد و می‌داند از صد در صد امتیازی که به او دادند دست کم نود در صد حق معلمی است. این نکته را آیت‌الله حائری شیرازی هم به صادق آهنگران‌اشاره کرد و گفت «شما مثل یک نی هستی و این معلمی است که در شما می‌دمد تا صدایی بدهید». متأسفانه بعضی کارشناسان، استاد معلمی را شاعر نمی‌دانند و می‌گویند ایشان نوحه‌سراست. در حالی که نوحه چیزی جز شعر نیست؛ نوحه یک قالب شعری است و این بی‌انصافی محض است که شعر نو را شعر بدانیم اما نوحه را شعر ندانیم. نوحه مثل غزل، مثنوی، دو بیتی و رباعی یک قالب شعری است. اینکه معلمی غزل‌سرای زبردستی نبود دلیلی برای شاعر نبودن ایشان نیست، همان طوری که نوحه‌سرا نبودن قیصر امین‌پور هم دلیل شاعر نبودن ایشان نیست. نوحه‌سرایی واقعاً تخصص می‌خواهد که خیلی از شاعران بزرگ فارسی از این تخصص محرومند. ضمن اینکه در بزنگاه‌ها و موارد خاصی مثل دفاع مقدس اثر نوحه بیش از تأثیر سایر قالب‌هاست. مفسران سیاسی رسانه‌های بیگانه، حاج حبیب الله معلمی را نمی‌دیدند که می‌گفتند صدای صادق آهنگران در شب‌های حمله از هر بسیجی یک‌تانک چیفتن می‌سازد اما خواصی مثل آیت‌الله حائری شیرازی می‌فهمند که حق معلمی اگر بیشتر از حق آهنگران نباشد کمتر هم نیست.

* از شاعری و شعرخوانی در آستان قدس رضوی بگویید؟
شعرخوانی در آستان قدس هم موهبتی است که حضرت سلطان علی بن موسی الرضا(ع) به این حقیر سراپا تقصیر عنایت فرموده، اما شعرخوانی در آن محضر دلیل برتری نسبت به شاعران دیگر نیست، چه بسا شاعرانی که از من به مراتب بهترند اما عوامل فرهنگی آستان آنها را نمی‌شناسند. به هرحال از اربابم ممنونم که اجازه فرموده شاعر آستانش باشم.

* اگر بخواهید از دید آسیب‌شناسی به شعر دفاع مقدس نگاه کنید چه مصادیقی را بیان خواهید کرد؟
از جمله آسیب‌ها این است که امروز شاعران دفاع مقدس اندکند. درست است که شاعران زیادی برای دفاع مقدس آثار ارزشمندی ارائه داده‌اند اما طبعشان را وقف دفاع‌مقدس نکرده‌اند و تنها به بهانه جشنواره‌ها و مناسبت‌ها سراغ شعر دفاع مقدس را می‌گیرند. شهدا ارزش این را دارند که برایشان وقت بگذاریم. آنها به خاطر ما جانشان را دادند، امروز اگر آبرو و عزتی داریم مدیون شهیدانیم؛ امروز اگر آرامشی داریم مدیون شهیدانیم. پس ارزش دارد که اولویت اول کارهایمان شهدا باشند.