سینماپرس - موضوع زنان قهرمان و موفق که همواره با حجاب اسلامی در عرصه‌های مختلف می‌درخشند سوژه‌ای نیست که سینمای ایران رغبتی برای پرداختن به آن نشان داده باشد.
سینما به طور قطع یکی از عوامل تأثیرگذار در موضوع حجاب مؤثر محسوب می‌شود، اما تأثیر آن را باید در کنار عواملی، چون شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی و تولیدات تلویزیونی نیز جست‌وجو کرد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی سینما را عامل تشدید بدپوششی در زنان دانسته و تولیدات سینمایی در زمینه حجاب و پوشش را آسیب‌زا دانسته است. در گفتوگو با کارشناسان، به بررسی این مسئله می‌پردازیم.
رویکرد غالب سینمای ایران، سینمای اجتماعی و رئالیستی است که علاقه خاصی در به تصویر کشیدن نقاط منفی جامعه به ویژه جامعه زنان دارد. توجیه اکثر کارگردانان در نشان دادن نقاط منفی این است که سینما آینه‌ای از جامعه است و گویی قرار نیست جامعه بازتابی از سینما باشد.
با توجه به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، نقش سینما در افزایش بدحجابی را می‌توان در نگاهی که بدنه سینما به حجاب دارند و آن را در آثار سینمایی بازتاب می‌دهند، جست‌وجو کرد. سینمای ایران تنها بخشی از زنان را مورد توجه قرار می‌دهد که غالباً بدپوشش، مجزا از خانواده یا بدخانواده‌اند. زنان محجبه در سینمای ایران غالباً در نقش‌های منفی دیده شده و برعکس «شل‌حجاب»ها نقش زنان قهرمان را بازی می‌کنند. شاید مثال واضح برای این گونه از سینما، اثری مانند «عرق سرد» باشد که در آن زنی ورزشکار که با خانواده‌اش مشکلات اساسی دارد و البته شل‌حجاب است، در نقش قهرمان ظاهر شده و در مقابل زنی که حجاب معیار جامعه و فرهنگ اسلامی را رعایت کرده، در نقش منفی ظاهر شده و در بیننده ایجاد تنفر می‌کند. فیلمساز به جای موفقیت‌های پی‌در‌پی و پرشمار دختران فوتبالیست که با حجاب اسلامی به دست آمده در این فیلم ترجیح داده به موضوعی کاملاً فرعی بپردازد.
سینما اعتقادی به پوشش اسلامی ندارد
دکتر محمدصادق کوشکی، پژوهشگر و استاد دانشگاه به تأثیرات اجتماعی سینما اشاره می‌کند و می‌گوید: سینما در عرصه‌های مختلف از سبک زندگی گرفته تا رفتارشناسی، پوشش و حتی طرز تفکر افراد تأثیرگذار است. کوشکی ادامه می‌دهد: تأثیر سینما وقتی به سمت ستاره‌سازی و تبدیل عوامل سینما به الگو‌های جامعه حرکت می‌کند بیش از پیش نیز می‌شود. وی اعتقاد دارد بخشی از جامعه پوششی دارند که در چارچوب قوانین کشور درباره پوشش و لباس قرار نمی‌گیرند، این گروه تأثیراتی از بیرون می‌پذیرند که قاعدتاً سینما نیز یکی از عوامل تأثیرگذار است، اما تأثیرگذاری سینما را باید در کنار عوامل دیگری مانند شبکه‌های ماهواره‌ای، تولیدات صداوسیما و فضای مجازی، سنجید و نمی‌توان به صورت تفکیک شده تأثیر آن را سنجید. کوشکی می‌گوید: نکته مهم این است که بسیاری از عوامل سینما اعتقادی به پوشش اسلامی ندارند یا اگر هم دارند حداقل عامل به آن اعتقاد نیستند. فضای حاکم بر سینمای ایران نیز فضای بی‌اعتنایی به پوشش اسلامی اسلامی و حجاب است و بی‌اعتنایی به شرع در سینما دیده می‌شود. این پژوهشگر تأکید می‌کند: رعایت حداقل‌های حجاب در سینما نیز به خاطر نظارت‌هاست وگرنه تصاویر منتشر شده از پشت صحنه یا روی صحنه و در فیلم‌ها نشان‌دهنده بی‌اعتقادی به این موضوع است.
ادعای رئالیسم تهمتی به جامعه ایران است
محمدصادق کوشکی در پاسخ به این ادعا که سینمای ایران گرایشات افراطی رئالیستی دارد و برای همین اگر بدحجابی را نشان می‌دهد، همان چیزی است که در جامعه است، تصریح می‌کند: آنچه به عنوان سینمای واقع‌گرا مطرح است، تهمتی بیش نیست. هم اکنون واقعیت‌های زیادی در جامعه ما وجود دارد که هیچ جایگاهی در سینما ندارند. اگر سینما واقع‌گرا و آینه جامعه است پس چرا ما در سینما از صد‌ها هزار بانوی محجبه‌ای که به نماز جمعه می‌روند، در راهپیمایی‌ها شرکت می‌کنند، پژوهشگر هستند و با حفظ حجاب اسلامی کار علمی می‌کنند و صد‌ها مقاله علمی منتشر کرده‌اند یا در اردو‌های جهادی شرکت می‌کنند یا پزشک هستند و در عین رعایت حجاب فرهیخته‌اند، سهمی مشاهده نمی‌کنیم!؟
وی ادامه می‌دهد: باید این سؤال را پرسید که در سینمایی که مدعی رئالیستی بودن است چرا هیچ سهمی برای خانواده‌های شهدای مدافع حرم در نظر گرفته نمی‌شود؟ کوشکی با تأکید بر اینکه ادعای واقع‌گرایی دروغ بزرگ سینماست، می‌گوید: کسانی که این دروغ را بیان می‌کنند، تلاش دارند منویات ذهنی خود را به عنوان واقعیت جامعه جا بزنند. این استاد دانشگاه در ادامه می‌گوید: آینه بودن جامعه به معنای آن است که در کنار نشان دادن زنان بدحجاب یا شل‌حجاب زنان محجبه نیز نشان داده شوند، اما حضور زن محجبه در سینمای ایران تقلیل پیدا کرده به زن پلیس خشن یا مربی پرورشگاه یا زنان سالخورده نادان! ما هیچ نشانه‌ای از زن محجبه نوآور، خلاق و مصلح اجتماعی در سینما نمی‌بینیم. کوشکی با اشاره به ساخت فیلم «شیار ۱۴۳» درباره زندگی یک مادر شهید، می‌گوید: این فیلم را می‌توان جزو آثار انگشت‌شمار سینمایی دانست که در آن یک زن قهرمان محجبه می‌بینیم. زنی که یک رزمنده و شهید را تربیت کرده است، ولی این فیلم تنها یک نمونه است و تکرار نمی‌شود.
سینمایی که در جیب‌هاست، تأثیرش بیشتر است
دکتر داور شیخاوندی، جامعه‌شناس نیز درباره تأثیرات اجتماعی سینما، می‌گوید: سینما مانند هر پدیده اجتماعی چند بعد دارد. وقتی درباره تأثیرات اجتماعی سینما مثلاً در بحث حجاب صحبت می‌کنیم باید مشخص کنیم که کدام سینماست.
شیخاوندی می‌گوید: هم اکنون در جیب همه مردم به واسطه وجود گوشی هوشمند، سینمایی وجود دارد که در آن انواع فیلم‌های خارجی است. بیننده علاوه بر سینمای دولتی، تحت تأثیر سینمای خارجی است و الزاماً آنچه سینمای ایران به وی ارائه می‌دهد بر مخاطب تأثیر قاطعی ندارد.
این جامعه‌شناس با تأکید بر اینکه در موضوع حجاب، ابتدا خانواده بعد نظام آموزشی و در مرحله سوم رسانه تأثیرگذار است، می‌گوید: سینما در بهترین حالت در رتبه سوم تأثیرگذاری است و بسیاری از افراد بدحجاب، نسبت به حجاب اسلامی باور ندارند و حتی آموزش‌های رسمی درباره الزام به حجاب در آن‌ها واکنش‌های منفی و تلاش برای رفتار خلاف آن را ایجاد می‌کند. دکتر شیخاوندی تصریح می‌کند: در بحث فرهنگ‌سازی حجاب باید جلوی انقطاع نسل‌ها گرفته شود. هم اکنون شاهد آن هستیم که در بعضی از خانواده‌ها، نسل‌های قدیمی به حجاب معتقدند، اما نتوانسته‌اند این اعتقاد را به نسل جدید منتقل کنند.
با توجه به اظهارت دو کارشناس، می‌توان به این جمع‌بندی رسید که سینما عامل اصلی تشدیدکننده بدحجابی در جامعه نیست، اما قاعدتاً سهم قابل توجهی در این موضوع دارد و متعاقب آن نتوانسته در فرهنگ‌سازی حجاب نیز مؤثر باشد. اعتقادات کمرنگ بدنه سینما به مسئله حجاب تنها یکی از ریشه‌های این وضعیت است و ضعف مدیران نیز بی‌تردید در این وضعیت عاملی تعیین‌کننده قلمداد می‌شود.
* روزنامه جوان
ارسال نظر