دهمین نشست تحلیلی گفتمان موسیقی دفاع مقدس،  سه‌شنبه ۱۶ مرداد ۱۳۹۷ به‌همت سازمان هنری و امور سینمایی دفاع مقدس برگزار شد.

حمیدرضا شکارسری شاعر و منتقد ادبی، حمید خزاعی از خوانندگان موسیقی ایرانی و مصطفی محدثی خراسانی شاعر و ترانه‌سرا و منتقد ادبی، مهمانان این برنامه بودند. علیرضا علیزاده هم به‌عنوان کارشناس‌مجری در این برنامه حضور داشت.

در این نشست هم مانند جلسه‌های پیشین، هر کدام از حاضران به بیان دیدگاه‌ها و تحلیل‌های‌شان درباره موسیقی دفاع مقدس پرداختند و وضعیت کنونی این ژانر از موسیقی را تحلیل کردند. در ادامه متن صحبت‌های هر کدام از حاضران را می‌خوانید:

محدثی خراسانی: فلسفه تشکیل این نشست ها این است که چرا موسیقی در سال های دفاع مقدس توانست به اوج برسد و در عین حال در سال های بعد نتوانست آن موفقیت را ادامه دهد. در نشست های پیشین مهمانان ما به بررسی این موضوع پرداخته اند و دیدگاه های خود را در این باره بیان کرده اند.

کم‌لطفی به بزرگان موسیقی

حمید خزاعی: وضعیت موسیقی در حوزه دفاع مقدس خیلی مشکل دارد و به آن رسیدگی نشده است. در سال های گذشته آلبوم های زیادی در حوزه موسیقی دفاع مقدس تولید شده است اما هیچ کدام از این آثار، تاثیرگذاری آنچنانی نداشته است.
ارگان ها و نهادهایی که در این حوزه مسئول بودند، نسبت به متخصصان واقعی موسیقی کم لطفی کردند. در سال های دور خیلی از استادان و پیشکسوتان حوزه موسیقی در عرصه موسیقی دفاع مقدس آثاری را پدید آورده اند اما بعدها این حرکت ادامه پیدا نکرد.

در حال حاضر کار مشترکی با امیرحسین سمیعی دارم که در عین ناباوری نخستین تولید سازمان سینمایی دفاع مقدس است. برای من خیلی تعجب برانگیز بود که چرا در طول این سال ها، چنین سازمانی اثری در حوزه موسیقی دفاع مقدس تولید نکرده است.
به هر روی در این حوزه ما کم کاری کرده ایم. البته باز هم دیر نیست. دفاع مقدس یک فرهنگ است و به سادگی با مسائل مادی و دنیایی قابل قیاس نیست، پس همواره می توان به آن پرداخت.

جوانانی بودند که بدون هیچ چشم‌داشتی، برای دفاع از مرزهای کشور جانشان را نثار کردند. طی هشت سال جنگ از کشور دفاع کردند و نگذاشتند که یک وجب از خاک این کشور دست دشمن بیافتد. مقوله دفاع مقدس بسیار پیچیده است. باید نگاهی ویژه تر به این موضوع کرد. باید استادان و پیشکسوتان عرصه موسیقی را دعوت کنند تا آثاری تولید شود که در دل این تولیدها، پیام واقعی دفاع مقدس به نسل های بعدی منتقل شود.

تفاوت گفتمان انقلاب با پیش از انقلاب / تمام مظاهر غرب را کنار گذاشتیم / ما در حال جنگ نیستیم

حمیدرضا شکارسری: نیما سخن جالبی دارد که می گوید: در هیچ کجای دنیا شکل آفرینش های هنری تغییر نکرده، مگر اینکه شکل زندگی اجتماعی مردم عوض شده باشد.
حدود نیم قرن پیش، نیما نگاهی گفتمانی به هنر داشته است. وقتی شما به مسئله آفرینش هنری توجه می کنید باید به گفتمانش هم دقت کنید. اگر از دریچه گفتمانی به اوضاع موسیقی دفاع مقدس نگاه کنیم به نتیجه برعکسی می رسیم؛ یعنی نتیجه این می‌شود که؛ الان به اندازه کافی به موسیقی دفاع مقدس پرداخته می شود و آنچه هست الان کافی است.

ما باید گفتمانی که پیش از انقلاب در عرصه موسیقی بود را مورد بررسی قرار دهیم؛ اردلان سرفراز و ایرج جنتی عطایی و چهره هایی دیگر که در کنار هم قرار می‌گرفتند، تیم‌های منسجمی بودند که آثار ارزشمندی تولید می‌کردند. کسانی مانند ابی و داریوش در کنار جنبه های تفریحی موسیقی، نگاه‌های جدی به موسیقی داشتند.

گفتمان پیش از انقلاب این بوده است. وقتی گفتمان تغییر می کند موسیقی هم تعطیل می شود. ما پس از انقلاب به درست یا نادرست تمام چیزهایی که از مظاهر غرب بودند را کنار گذاشتیم. موسیقی هم به خاطر سابقه پیش از انقلابش تعطیل شد. اما آیا می توان ذات زیباپسند انسان را نادیده گرفت، نه! شاید به همین دلیل است که وقتی امام به ایران وارد می شود برایش سرود می خوانند. در ادامه هم گروه های سرود تشکیل می شود.

ذهنیت زیباپسند انسان موسیقی را نمی‌تواند فراموش کند. در این میان سرود بهترین کار است. بعدها هم نوحه ها وارد میدان می شودند. یعنی دست و کف زدن های پیش از انقلاب به سینه زدن تبدیل می شود.

آثاری مانند کاروان، جلودار و سپیده چه سابقه ای دارند؟ معیار زیباشناسی این آثار سنتی است. وقتی انقلاب می خواهد به اسلام ناب محمدی برگردد، پس سنت‌ها هم در موسیقی احیا می‌شوند و زیبایی شناسی در موسیقی سنتی تجلی می‌یابد. در عین حال آثاری حماسی تولید می‌شود. قالب‌های سنتی شعر هم به کار گرفته می شود.

در جایی که آقای آهنگران مشغول خواندن نوحه بوده، امام می فرماید به این آقا بگویید حماسی بخوان.

شیعه یک فرهنگ سوگواری دارد. شیعه با سوگ خودش را زنده نگه داشته است. برخلاف تمام موسیقی های جنگی در تمام دنیا، وجه عاطفی و سوگمند در موسیقی دفاع مقدس ما، بسیار پررنگ است. روند موسیقی از ابتدای انقلاب تا دفاع مقدس به این شکل بوده است؛ ابتدا تعطیلی کامل، دوم خلق سرودهای حماسی، اضافه شدن نوحه ها به این سرودها.

موسیقی عرصه معنا نیست، مگر اینکه شعر همراهش باشد و آن تاویل کند. بنابراین مسئله متن مکتوب در این موسیقی ارزش پیدا می کند. البته در موسیقی کلاسیک اصلا به متن و شعر نیاز نیست. آیا شاعران ما در عرصه دفاع مقدس کم کار بوده اند؟ بی شک خیر. چون آثار بسیاری در این زمینه سروده شده است.

از دهه هفتاد به بعد و با فاصله گیری از دوران دفاع مقدس، موسیقی پاپ نقش خودش را ایفا می‌کند. موسیقی پاپ با ترانه هایی که ترانه سرایان جوان می نویسند، وارد میدان می شود.

گفتمان کنونی در عرصه هنر ما می‌گوید که آثار کمتری در عرصه موسیقی دفاع مقدس تولید شود، ما که الان در حال جنگ نیستیم. بحث مارکتینگ در عرصه موسیقی بسیار مهم است. وقتی تولیدها فروش نداشته باشند، نتیجه چه می‌شود؟ حتی اگر دولت هم سرمایه گذاری کند نتیجه نخواهد داد. پنج قطعه موسیقی دفاع مقدس در طول سال کافی است. اگر ما در گفتمان کنونی سالی ۵۰۰ اثر تولید کنیم، نتیجه نخواهد داد. اصلا ما ضرورت تولید آثار زیاد را نداریم.

محدثی خراسانی: با صحبت های آقای شکارسری موافقم، اما پرسشم این است که چرا در عرصه ادبیات ما سروده های بسیاری داشته ایم با موضوع دفاع مقدس اما این فروغ در عرصه موسیقی نبوده است.
مخاطب ما طالب سروده های دفاع مقدس بوده و هست اما در عرصه موسیقی این اتفاق نیفتاده است. به نظرم ما در زمینه موسیقی دفاع مقدس کم کاری کرده ایم. یکی از عوامل موثر در کمرنگ شدن جریان موسیقی دفاع مقدس، شاید عدم هوشمندی ما بوده است.

گفتمان کنونی ما فرهنگی نیست / سیاست گفتمان ما را تعیین می‌کند

شکارسری: وقتی مسئولان نظام می بینند که ما خرجی که در این زمینه می کنیم به اندازه کافی بازخورد ندارد، دلسرد می شود. بین ما به عنوان هنرمندان دفاع مقدس و مسئول فرهنگی این کشور هم باید باشد. در رایزنی های فرهنگی ایران در کشورهای دیگر، در طول سال چند برنامه با موضوع دفاع مقدس برگزار می‌شود. ما در طول سال چند بار در کنگره های مربوط به انقلاب و دفاع مقدس دعوت شده ایم.

این کاری بینا رشته ای است، یعنی مختص شعر و یا موسیقی نیست. وقتی فیلم آقای حاتمی کیا ساخته می شود و موضوعش دفاع مقدس و انقلابی است، مخاطب می رود و این فیلم را می‌بیند.

فرهنگ و هنر پایه‌های گفتمان ما نیست، بلکه سیاست گفتمان ما را تشکیل می‌دهد. این سیاست است که تعیین می‌کند آثار دفاع مقدس کی به کار می آیند. تا چند دهه فرهنگ و هنری دفاع مقدس به حاشیه رفت، تا اینکه موضوع سوریه پیش آمد و آن زمان براساس سیاست‌های روز باز هم به سمت فرهنگ وهنر دفاع مقدس رفتیم.

نیازی به تولید آثار زیاد نیست

حمید خزاعی: تا زمانی که مسئول فرهنگی ما تابعی از سیاست باشد، نمی توان انتظار زیادی داشت. نیاز نیست آثار زیاد تولید کنیم، اما همان تعداد اندکی که تولید می شود باید تاثیرگذار باشد.

در حوزه سینما این همه سال آقای حاتمی کیا آثاری در حوزه دفاع مقدس ساخته که همواره مخاطب داشته است. علت این امر تخصص آقای حاتمی کیا در عرصه فیلمسازی است. اگر فضا و امکان برای فیلمسازان بزرگ دیگر ما باز می شد به اندازه ای که برای حاتمی کیا باز است، قطعا اتفاق های دیگری هم رخ می داد.

اگر نگاه ما سیاسی و خواستگاهی نبود، به نتایج بهتری می رسیدیم. اگر متخصصان عرصه فیلمسازی را حمایت می کردند و دستشان را باز می کردند، شاهد فیلم های بسیار بیشتری در عرصه سینما با موضوع دفاع مقدس بودیم.

یک موزیسین و یک خواننده و یک فیلمساز باید چرخه اقتصادی داشته باشد که اگر اینگونه نباشد، نتیجه نخواهیم گرفت. موضوع فرهنگ در هر جامعه ای بسیار مهم است. این فرهنگ است که رفتار ما را در شرایط مختلف تعیین می کند.

حوزه موسیقی هم از این مسئله مستثنا نیست. در حوزه موسیقی به جز موارد خاص آثار ارزشمندی در عرصه دفاع مقدس نداریم. نقش مسئول فرهنگی اولویت اول است. اگر مسئول از منِ موزیسین حمایت نکند، دیدگاهم را چطور بیان کنم. حمایت هم باید درست باشد. کار سفارشی جواب نمی دهد و این مسئله در سال های گذشته اثبات شده است.

خیلی از اهالی موسیقی تمایل به کار کردن در حوزه دفاع مقدس را دارند. این عزیزان روزگار دفاع مقدس را تجربه کرده اند. اما به آنها بها داده نشده است.

رسانه ملی هر کشوری تعیین کننده این است که چه موسیقی و چه فیلمی نشر داده شود و چه دیدگاهی نشر پیدا شود. چرا سلیقه شنیداری مردم را رسانه‌ها و مسئولان فرهنگی جامعه تعیین می‌کنند. همین که الان سطح شنیداری مردمانِ جامعه ما پایین است، مسببش تلویزیون است. اگر موسیقی پاپ می خواهیم بشنویم باید با کیفیت ترینش را بشنویم.

اگر در همه حوزه ها فضا را باز می‌کردیم و ممیزی سلیقه ای اتفاق نمی افتاد الان اوضاعمان خیلی بهتر بود. وقتی نگاهمان خط کشی شده است، نمی توان از جوان و نوجوان انتظار داشت که به سمت موسیقی های سطحی نروند.

انواع موسیقی و انواع هنر در هر جامعه ای طرفدارانی دارد، اما در جوامع پیشرفته، عموم مردم مخاطبان حرفه ای هستند و سطح درکشان بسیار بالاست. آموزش و پرورش یکی از مهمترین ارکان شکل گیری فرهنگ در یک کشور است.

محدثی خراسانی:

نکته مهمی را آقای شکارسری بیان کردند که فندانسیان عمارت های فرهنگی ما سیاست است. بنای کار مطبوعاتی در کشور ما را اهالی ادبیات بنا نهادند. اما الان بیشتر مدیران مسئول رسانه ها چهره های سیاسی با رویکردهای جناحی هستند.

سفارش‌ها در حوزه دفاع مقدس فایده‌ای ندارد / سی‌هزار شاعر دفاع مقدس داشتیم

شکارسری: در التهاب های سیاسی و اقتصادی یکی از ساحت های انسان عیان می شود. وقتی انقلاب ها و جنگ ها اتفاق می افتد نه تنها آفرینش های هنری، حتی اخلاق انسان ها هم تغییر می کند. آدم هایی که چشم ندارند همدیگر را ببینند، به یک‌باره یار و یاور همدیگر می‌شوند. در شب ۲۹ بهمن ۱۳۵۷ مردمان ایران به همدیگر بیشترین کمک ها را می کنند. اما وقتی جنگ تمام می شود، همان انسان ها در رانندگی به همدیگر راه نمی دهند.

این ساحت ها در درون آدم ها هست اما باید بپذیریم که گفتمان ها تغییر کرده است. صاحت کنونی ما انقلاب و جنگ نیست. الان صاحت اقتصاد بسیار مهم است. فرمالیست ها به این می گویند وجه غالب.
آفرینش های ادبی و هنری در حال حاضر متکی بر سفارش است یا متکی بر گفتمان؟ ممکن است دفتری در وزارت ارشاد تشکیل شود که پروژه های خلاقانه در عرصه دفاع مقدس را تحویل و بررسی و اجرا کند.
ما اگر هنرمند را کانالیزه نکنیم و از او انتظار خاصی نداشته باشیم آن زمان جریان خلاقیت هنری به جریانی طبیعی تبدیل می شود. یعنی به جای پنج هزار رویداد دفاع مقدسی، پنج رویداد خواهیم داشت اما این رویدادها کیفیت بالا و اثرگذاری زیاد دارند.

در زمان جنگ حدود سی هزار شاعر دفاع مقدسی وجود داشته اما اکنون تعدادشان به ۱۰ شاعر هم نمی رسد. این ها همان کسانی هستند که رویه شعر دفاع مقدس را دنبال کردند.
به وضعیت فعلی که تولیدی براساس گفتمان های فعلی است باید بسنده کرد. اینکه با سفارش کار را دنبال کنیم، به نتیجه نمی رسیم. به لحاظ کمی و کیفی وضعیت آثار موسیقی دفاع مقدس در وضعیت بدی نیست. بلکه متناسب با اوضاع کنونی است و اصلا مگر بیشتر از این گنجایش دارد؟

*تسنیم