مرداد ماه امسال خبری در خروجی خبرگزاری‌ها مبنی بر برگزاری اولین جشنواره خصوصی تئاتر در کشور، به همت یک موسسه خصوصی آموزشی در شهر تبریز منتشر می‌شود. در وانفسای مالی کشور نگارنده این پرسش را مطرح کرد آیا این جشنواره همانند رویدادی نسبتاً مشابهش در اهواز می‌تواند در نهایت خروجی مناسبی به ثمر برساند؟

شرایط فراهم شد تا سفری به تبریز و دیدار با وضعیت و حال و هوای این جشنواره داشته باشم. جشنواره‌ای که دبیرش نادر برهانی مرند است. وجه نخست رویداد در تعریف کلیش از انتخاب دبیر آغاز شده است: هویت بومی. چنانچه نادر برهانی مرند نیز در نشست خبری توصیفش از دبیری جشنواره را ادای دین به دیارش بود و احساس خود را به کودکی توصیف کرد که مادر گمشده‌اش را یافته است.

هومن بیگ‌نژاد، مدیرعامل مؤسسه بین‌المللی «الف» یک فعال فرهنگی - آموزشی در تبریز است. یک پسر جوان دهه شصتی که در یک فرایند خصوصی‌سازی موفق به تجهیز و تغییر کاربری مجتمع ۲۹ بهمن تبریز شده است. مجتمعی که پیش از این در اختیار وزارت ارشاد بوده و براساس طرح توسعه وزارت در شهرهای مختلف، در سال ۱۳۷۷ ساخته شده است. یک بنای فرسوده و با معماری نه چندان مناسب که قرار بوده محل پاتوق‌های فرهنگی و البته مراودات اداری در حوزه فرهنگ باشد.

بیگ‌نژاد در گام نخست سالن بزرگ آمفی‌تئاتر مجتمع را به یک سینما بدل کرده است. اگرچه هنوز موفق به رایزنی مناسب با پخش‌کنندگان عمده فیلم نشده است؛ اما مسیر ترویج فرهنگ فیلم‌بینی را در تبریز رقم زده است. در مجتمع ۲۹ بهمن و سالن سینمایی که به نام اقبال آذر نامگذاری شده است، برای کسانی که پولی در جیب ندارند نیز فرصت فیلم دیدن مهیاست. سالن سینما بدون داشتن کنترل‌چی عموماً گشوده است تا فرصت دیدن فیلم از کسی سلب نشود. او می‌گوید «‌آقای برهانی مرند در زمان پذیرش پیشنهاد دبیری جشنواره شرطی داشت مبنی بر اینکه در هر دوره جشنواره سالنی جدید برای تئاتر در شهر تبریز راه‌اندازی شود» و طبق سازه‌هایی که به نگارنده نشان می‌داد مشخص بود او در حال مهیا کردن شرایط برای توسعه فضاهای تئاتری در تبریز و البته در آینده شهرهای دیگر است.

مدیر موسسه الف در گام بعدی چند فضای مناسب بنا را به فضای تئاتری در قالب پلاتو نمایش و تمرین بدل کرده است. اگرچه تجهیزات تئاتری از قالب نور و صدا هنوز به خوبی در سالن نصب نشده است و شرایط مالی نیز مانع از این مهم شده است؛ اما بیگ‌نژاد می‌گوید تبریز شهر مناسبی برای اجرای تئاتر است و فضاهای اجرایی در تئاتر شهر تبریز نیز پاسخگوی مخاطبان نیست. بهترین بلک‌باکسش تئاتر شهر تبریز تنها ۵۰ صندلی دارد.

با این حال هنوز برای نگارنده مشخص نبود برگزاری این جشنواره چه کمکی به تئاتر خواهد کرد. هر چند برگزاری یک جشنواره در این مجتمع می‌تواند شرایط مالی برای تجهیز سالن‌ها را فراهم کند. شرایطی که می‌تواند به کمک موسسه توسعه هنرهای معاصر و فصل ۵ وزارت فرهنگ رقم خورد.

در نشست رسانه‌ای که روز گذشته در تبریز برگزار شد، شهرتی‌فر، معاون سیاسی استاندار آذربایجان شرقی مسائل را در چارچوب برنامه‌ای ترسیم کرد که در آن تبریز شهر گردشگری سال ۲۰۱۸ معرفی شده است. شهر تبریز به عنوان شهر نمونه گردشگری جهان اسلام در سال ۲۰۱۸ انتخاب شده است و برنامه‌های فرهنگی این شهر بر این اساس حول مسئله گردشگری است. به عبارتی نگاه جشنواره الف نیز در مقوله گردشگری می‌گنجد. از دید برگزارکنندکان می‌شود تئاتر را به عنوان عنصر جذب گردشگر دانست. از همین روست که مقامات رسمی شهر تبریز همگی با برگزاری این جشنواره موافقت کرده و با بیگ‌نژاد همراه شده‌اند. بیگ‌نژاد می‌گوید در این مسیر حتی امام جمعه تبریز، آیت‌الله آل‌هاشم نیز همکاری‌های متعددی داشته‌اند. دستگاه دولتی در حد توان شرایط را برای اجرای این برنامه مهیا کرده‌اند.

شاید انتخاب شعار مناسب برای جشنواره قدم مناسبی است که بیگ‌نژاد برای برگزاری نخستین جشنواره غیردولتی تئاتر برداشته است. او تمرکز خود را بر مقوله صلح نهاده است. او معتقد است در حوزه فرهنگ‌سازی اسلامی بیشترین تمرکز بر قرآن بوده  است. او می‌گوید پیامبر اسلام در کنار غزوات خود چندین صلح نیز رقم زده است که هر یک ارزش تاریخی بسیاری برای جهان اسلام داشته است. این فعال جوان می‌گوید «قصد داریم اختتامیه نخستین جشنواره تئاتر خصوصی الف را همزمان با میلاد پیامبر اکرم (ص) برگزار کنیم» تا شعار و هدف جشنواره به یک تطبیق تقویمی نیز نائل شود.

شعار جشنواره صلح است و از دید نادر برهانی مرند نگاه به صلح نیز بسیار وسیع است. « ما در فراخوان جشنواره به موضوع صلح جهانی به شکل جزمی نگاه نکردیم و سعی کردیم به لحاظ معنانی فراخ تر نگاه کنیم. گفتگوی ادیان، موضوع صلح با خود، صلح با زندگی و صلح با محیط زیست از جمله مفاهیم مدنظر برای فراخوان بودند. ما در تلاش و رایزنی برای انتخاب و حضور آثار درخور بین‌المللی با این مفاهیم هستیم ولی اگر چنین اتفاقی نیفتاد بخش بین‌المللی را با حضور مدیران کمپانی های معتبر بین‌المللی و همچنین فعالیت‌های اجرایی دیگر برگزار می‌کنیم. »

در نشست خبری زمانی که شهرتی‌فر اظهار می‌کند «وقتی تبریز به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام شناخته شد خیلی از عزیزان این را فرصت مغتنمی برشمردند و قرار شد تا عزیزان در عرصه های مختلف وارد میدان شوند. باید پیشینه فرهنگی و تاریخی و مردم فرهنگ دوست این دیار به جهانیان معرفی شوند» مشخص می‌شود نگاه جامعه فرهنگی و سیاسی تبریز به تقویت هویت بومی است، همان چیزی که در سال‌های اخیر در گوشه گوشه کشور در حال سوخت شدن است. اگرچه تبریز به سبب نوع بافت فرهنگیش کماکان نسبت به آمیختگی فرهنگ مهاجم مقاومت کرده است؛ اما خطر از بین رفتن هویت بومی در کشور همواره حس می‌شود. هر چند باید صبوری کرد و دید یک جشنواره تئاتر چگونه می‌تواند هویت‌ساز شود، اتفاقی که در مریوان و جشنواره تئاتر خیابانی رخ داده است. تئاتر در مریوان به بخشی از فرهنگ بدل شده است و هر ساله چون یک آیین برگزار می‌شود.

شهرتی‌فر در نشست استدلال مبتنی بر تاریخ ارائه می‌دهد و می‌گوید «یکی از موضوعات پررنگ در استان آذربایجان شرقی و شهر تبریز حضور هنرمندان با سابقه و همچنین پیشینه شهر تبریز در عرصه هنرهای نمایشی است. اولین نمایشنامه و اولین اجرای نمایش به شکل مدرن در تبریز اتفاق افتاده است، همچنان که اولین چاپخانه، کتابخانه و مدرسه به سبک جدید در این شهر تأسیس شده بود. تئاتر در شهر تبریز ریشه دارد و اگر قرار است سابقه درخشان خودمان را معرفی کنیم، حوزه تئاتر می تواند در این معرفی خیلی تأثیرگذار باشد. »

رئیس جشنواره خصوصی تئاتر «الف» به نگارنده می‌گوید که دولت برای رسیدن به اهدافش مسیر را برای او مهیا کرده است؛ اما می‌گوید ارشاد صرفاً شرایط را برای بین‌المللی بودن جشنواره مهیا کرده است و الباقی ماجرا با خود اوست. در بخش بین‌المللی شرایط مالی جشنواره را تحت الشعاع قرار داده است و کار را برای تبریزی‌ها سخت کرده است. بیگ‌نژاد می‌گوید «حتی بعد از قضیه برجام چند گروه خارجی که قصد حمایت از جشنواره را داشتند، عقب‌نشینی کرده‌اند. البته وزارت خارجه اعلام کرده که کمک‌های لازم را در این زمینه به ما خواهد داشت. کتاب جشنواره شامل سه نمایشنامه برگزیده اولین دوره جشنواره تئاتر خصوصی «الف»، به دو زبان چاپ می‌شود و جزو هدایای وزارت امور خارجه به سفرا و مقامات کشورهای دیگر اهدا می‌شود تا از این طریق در آینده، شاهد اجرای نمایش‌هایی با موضوع صلح جهانی از نمایشنامه‌نویسان ایرانی در کشورهای مختلف جهان باشیم. »

البته بیگ نژاد بر این مسئله صحه می‌گذارد که در بخش بین‌الملل جشنواره محتاطانه جلو رفته است، با اینکه از طرف گروه‌های خارجی پیشنهادهایی ارائه شده است. او می‌گوید «حتی پیشنهاد تولید کار در تبریز را داریم. ظرف ۱۰ الی ۱۵ روز آینده باید درباره کارهای خارجی تصمیم‌گیری کنیم. »

در نشست خبری از نادر برهانی مرند پرسیدم آیا این جشنواره می‌تواند الگویی برای دیگر شهرهایی شود که به هر ضرب و زوری می‌خواهند یک جشنواره دولتی را از شهری به شهر خود کوچ دهند و او پاسخ می‌دهد «می‌توان با برگزاری این جشنواره اتفاقی را رقم زد که با توجه به ظرفیت‌های پنهان و آشکار موجود در تبریز برای کشورمان الگو باشد. وقتی آقای بیگ نژاد پیشنهاد دبیری جشنواره تئاتر «الف» را داد مانند کودکی که مادرش را پیدا کرده، خوشحال شدم و پذیرفتم. می توان با برگزاری این جشنواره اتفاقی را رقم زد که با توجه به ظرفیت های پنهان و آشکار موجود در تبریز برای کشورمان الگو باشد. به همین خاطر جشنواره با رویکرد صلح جهانی شکل گرفت. با اینکه سال خوبی به لحاظ مالی نیست؛ ولی یقین دارم جشنواره تئاتر «الف» از جشنواره هایی مثال زدنی خواهد بود. »

نخستین جشنواره خصوصی تئاتر «الف» با رویکرد صلح جهانی از ۲۷ آبان تا ۴ آذر در شهر تبریز برگزار می‌شود. شاید یکی از طولانی‌ترین جشنواره‌های ایران باشد. ۸ روز جشنواره در تبریز و احتمالاً فرصتی برای کشف تبریز برای جمعیتی که رهسپار آنجا می‌شوند؛ اما باید دید این رویه به چه شکلی رقم می‌خورد. اینکه آیا هنرمندان به سفیران تبریز در اقصا نقاط کشور بدل می‌شوند؟ آیا تبریز برای بهره‌برداری از این هنرمندان و فرصت‌های تبلیغاتی که آنان مهیا می‌کنند استفاده می‌کند؟ موفقیت تبریز ایجاد یک الگوی بومی در قالب استارت‌آپ‌ها می‌شود، اگر درست اتفاق افتد.

*تسنیم