مدت‌هاست شبکه نمایش خانگی در رقابت با تلویزیون وارد بازار محصولات فرهنگی شده است. با این وجود بسیاری از این مجموعه‌ها به دلیل ضعف ساختاری و محتوایی خود مورد اقبال مخاطبان قرار نمی‌گیرند و خسارت وارده به تهیه‌کنندگان آن در بسیاری موارد قابل جبران نیست. در این میان ترفندهای فراوانی وجود دارد تا این مجموعه‌ها از شکست رهایی یابند و نخستین نیاز آن‌ها جلب توجه مخاطبان است. نیازی که با حربه‌های گوناگون به دست می‌آید و وجه مشترک آن‌ها حاشیه سازی و ایجاد حساسیت نسبت به این آثار است.

۱۳ شمالی که پیش از این کمتر نامی از آن به چشم می‌خورد، ناگهان با خبر «توقیف» به تیتر برخی رسانه‌های فرهنگی تبدیل شد؛ خبری که توسط روابط عمومی این مجموعه نمایش برای رسانه‌ها ارسال و البته خیلی زود هم تکذیب شد.

از رالی ایرانی تا ۱۳ شمالی
سابقه تولید مستند مسابقه‌هایی با محوریت حضور سلبریتی‌ها خیلی دور از امروز ما نیست. «رالی ایرانی» نخستین اثر در این ژانر بود که به تهیه‌کنندگی و کارگردانی سعید ابوطالب با اقبال مخاطبان مواجه شد، اما در حالی که از مخاطبان خود برای شرکت‌کننده‌های سلبریتی قسمت بعد خود نظرسنجی می‌کرد، هیچ‌گاه به فصل دوم نرسید. ۱۳ شمالی نیز با پیروی از همین الگو، مسابقه بین ۲ گروه از بازیگران مرد و زن چهره را تشکیل داد. در گروه آقایان کامبیز دیرباز، محمدرضا هدایتی، امیرحسین آرمان، هادی کاظمی و در گروه خانم‌ها سحر قریشی، لیلا اوتادی، سمانه پاکدل و بهاره افشاری به داوری حمید گودرزی در جنگل‌های بهشهر و نوشهر با همدیگر به رقابت می‌پرداختند. این دو تیم طی ۱۰ روز با یکدیگر رقابت داشتند و در هر روز یک دور از مسابقات برگزار می‌شد. تیم بازنده باید برای دور بعد، یک نفر را از بین خودشان حذف می‌کرد تا به همین شکل تیم‌ها به مرحله نهایی برسند.

توقیف یا توقف؟!
۱۳ شمالی، اما در رقابت با سریال‌های پرمخاطب این روزهای شبکه نمایش خانگی مانند «ساخت ایران ۲»، توفیقی پیدا نکرد و در میان مخاطبان این شبکه جایگاه چندانی نیافت. ازدواج هادی کاظمی و سمانه پاکدل که هر دو در این مجموعه حضور داشتند، بهانه تبلیغاتی بود تا تهیه‌کنندگان این مجموعه را از شکست اقتصادی رها کند، اما تبلیغات مجازی با محوریت این ۲ سلبریتی نیز عایدی چندانی برای ۱۳ شمالی نداشت و همچنان در ردیف مجموعه‌های ضعیف و کم‌مخاطب باقی ماند. این مجموعه پس از پخش قسمت پنجم دچار وقفه در انتشار شد که بسیاری شکست این پروژه را علت آن می‌دانستند. روز جمعه یعنی یک روز قبل از پخش قسمت ششم این مجموعه، ناگهان خبر «توقیف ۱۳ شمالی» در روز بی‌خبری رسانه‌های فرهنگی به مطلب برجسته خبرگزاری‌ها و کانال‌ها تبدیل شد. در خبر کوتاه توقیف این مستندمسابقه هیچ دلیلی برای ممانعت از نمایش آن ذکر نشده بود و تهیه‌کننده این مجموعه «ابهامات وزارت ارشاد» را دلیل توقیف آن عنوان کرد. وی در این باره در خبری که به صورت مشترک برای تمام خبرگزاری‌ها ارسال شده بود، گفت: «مجموعه مسابقه ۱۳ شمالی که هر شنبه در شبکه نمایش خانگی توزیع می‌شد، تا رفع ابهامات وزارت ارشاد متوقف شده است. این مجموعه توقیف شده و باید به ابهامات وزارت ارشاد پاسخگو باشیم و پس از رفع ابهامات به‌وجود آمده، سریال مجدد پخش خواهد شد».

بدنامی بهتر از گمنامی!
تنها یک روز پس از انتشار این خبر، سایت نمایش خانگی با اشاره به اینکه برخی دست‌اندرکاران تولید مستندمسابقه «۱۳ شمالی» مدعی شده‌اند که این مجموعه توقیف شده است، با استناد به گفت‌وگوی یکی از اعضای اداره نظارت ارشاد این ادعا را کذب دانست. سایت نمایش خانگی در گزارش خود به نقل از منبع آگاه آورده است: «مجموعه ۱۳ شمالی توقیف نشده است و اداره کل نمایش خانگی ارشاد در انتظار عرضه قسمت‌های تازه است تا بعد از بررسی مجوز آن را صادر کند». این منبع همچنین بیان داشت: «مشکل پیش آمده بر سر این مجموعه مربوط به قسمت ششم بوده است؛ سازندگان قسمت ششم را در ۱۰۰ دقیقه با بخش‌های سانسورشده ارائه دادند درحالی که مجوز صادره برای آن‌ها مجوزی برای ۵۰ دقیقه بوده است. اینکه ۲ قسمت سریال بدون مجوز در قالب یک قسمت به بازار عرضه شده با تذکر مدیران نظارتی مواجه شده و آن‌ها خواستار توضیح تولیدکنندگان شده‌اند». این نیروی حاضر در ارشاد اظهار داشت: «از نظر اداره نظارت کمترین مشکلی بر سر ادامه عرضه این سریال وجود ندارد و سازندگان می‌توانند با ارائه توضیحات لازم مبنی بر چرایی عرضه ۵۰ دقیقه بدون مجوز سریال و همچنین ارائه تقاضا برای دریافت مجوز قسمت‌های بعدی، مجوز لازم برای عرضه را دریافت کنند. مشکلی بر سر عرضه قسمت‌های بعدی سریال وجود ندارد، مگر آنکه بازخوردهای مخاطبان آن‌ها را به جایی رسانده باشد که کلا قید ادامه کار را زده باشند...». این گزاره‌های سایت نمایش خانگی و روندی که مجموعه ۱۳ شمالی تاکنون طی کرده است، می‌تواند این فرضیه را قطعی کند که شایعه توقیف این مجموعه مستندمسابقه صرفا ترفندی رسانه‌ای برای حاشیه سازی و جلب توجه مخاطبان بوده است. چنانکه این ترفند قدیمی، اما کهنه نشده سال‌هاست در سینمای ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد و عوامل برخی فیلم‌های متوسط که بیم فروش پایین و ضرر اقتصادی دارند، با حاشیه سازی و جنجال‌های صوری به دنبال جلب توجه مخاطبان خود بوده‌اند. برخی مجموعه‌ها حتی این ترفند را حین تولید سریال و در بخشی از سناریوهای فیلمنامه خود تدارک می‌بینند؛ کاری که سریال رقیب ۱۳ شمالی یعنی «ممنوعه» در شبکه نمایش خانگی رقم زد. گنجاندن یک سکانس جنجالی در قسمت اول این سریال که بازتاب بسیاری هم در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد، اتفاقی بود که بسیاری آن را ترفند عوامل برای بیشتر دیده شدن این سریال می‌دانند. همین اتفاق نیز رخ داد. سکانس جنجالی بارها در فضای مجازی بازنشر می‌شود و حساسیت‌های گروه‌های مختلف فرهنگی و هنری را برمی‌انگیزد. به تبع آن وزارت ارشاد به صورت موقت جلوی انتشار این سریال را گرفت و در نتیجه ترفند «بدنامی بهتر از گمنامی» نتیجه داده و بعد از ادامه انتشار، مخاطبان این مجموعه چندبرابر شدند.

جای خالی نظارت، تراکم سوءاستفاده‌ها!
سال‌هاست فیلم‌های ضعیف برای دیده شدن، بدنامی را به گمنامی ترجیح داده‌اند و از هرگونه اتفاق و جو رسانه‌ای علیه خود استقبال می‌کنند، چرا که شایعه توقیف، پایین کشیده شدن از پرده سینما، سانسور و... توجه مردم را بیش از پیش به خود جلب کرده و تهیه‌کننده به سود خود و کارگردان به توجه مورد نیاز دست پیدا می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از فیلم‌های شریف و دغدغه‌مند خود را از این ترفندهای ناپسند دور می‌بینند و تلاش دارند با تولید اثری آبرومند مخاطبان را به سمت خود جلب کنند. اما به هرحال به قاعده «الانسان حریص علی ما منع» این ترفند پس از این نیز کارگر خواهد بود و راه جلوگیری آن به دست مدیران سیاست‌گذار است. در شرایطی که مجموعه‌های شبکه نمایش خانگی پیش از عرضه، ملزم به اخذ مجوز از وزارت ارشاد هستند، چه اتفاقی در این میان رخ می‌دهد که مسؤولان و تصمیم‌گیرندگان این حوزه، پس از پخش سریال تازه متوجه ایرادات فراوان در آن مجموعه می‌شوند؟! چگونه است که پس از پخش مستندمسابقه ۱۳ شمالی متوجه نداشتن مجوز ۵۰ دقیقه ممیزی شده و اضافی این مجموعه می‌شوند که بدون هماهنگی منتشر شده است؟! شاید بدیهی‌ترین راهکار نظارت پیش از تولید و قبل از انتشار باشد که به نظر می‌رسد این اتفاق در شبکه نمایش خانگی چندان دارای اهمیت نبوده و همین چالش موجب می‌شود تا این قبیل مجموعه‌ها براحتی از رفتار خلاف قانون خود تدبیری برای برجسته شدن بیندیشند.

* وطن امروز