جشنواره‌ای که روزگاری با نام «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی» برگزار می‌شد، این روزها و در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، شلوغ‌ترین اجراهایش به بهنام بانی و علیرضا طلیسچی اختصاص دارد. سی‌وچهارمین جشنواره موسیقی فجر در حالی برگزار می‌شود که برگزارکنندگانش کمترین احترامی برای گونه سرود قائل نیستند و موسیقی انقلاب را یک موسیقی کم‌ارزش، حکومتی و فرمایشی می‌دانند. در نخستین روز برگزاری دوره جدید جشنواره موسیقی فجر به بررسی کارنامه ۳۴ ساله این جشنواره پرداخته‌ایم تا به پاسخ این سؤال نزدیک شویم: چرا جشنواره موسیقی فجر هرگز به‌عنوان یک جشنواره معتبر موسیقی شناخته نمی‌شود؟

بنابرگزارش روزنامه «صبح نو»، جشنواره‌های هنری در جهان به واسطه کیفیت آثار، گستره شرکت‌کنندگان، استمرار در برگزاری منظم و چیزهایی مثل این برجسته و ماندگار می‌شوند، اما دلیل اصلی مهم تلقی شدن یک جشنواره هنری سیاست کلی و جهت‌گیری برگزارکنندگان آن جشنواره است. مثلاً جشنواره فیلم کن به واسطه چیزی که توجه به هنرمندان جهان آزاد خوانده می‌شد و جبهه‌گیری‌اش در برابر جشنواره ونیز که توسط اندیشه فاشیسم موسولینی اداره می‌شد، جدی گرفته شد. یا جشنواره موسیقی سیدنی به واسطه توجه به موسیقی اقوام و حضور گروه‌های محلی از سراسر دنیا بازتاب داده می‌شود. بدیهی است که جشنواره موسیقی فجر توسط وزارت ارشاد جمهوری اسلامی ایران و توسط نظام برآمده از انقلاب فراگیر ملت ایران مهم‌ترین مزیتش نمایندگی و بازتاب این انقلاب است. حال با این مقدمه خوب است به برنامه‌های دوره جدید جشنواره نگاهی بیندازیم.

امسال چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی است. بدیهی است مجموعه جشنواره‌های هنری کشور که هر ساله در این دهه فجر و با نام جشنواره‌های فجر برگزار می‌شوند، برای این موقوف برجسته برنامه ویژه‌ای داشته باشند، اما عرصه مدیریت فرهنگی در کشور ما عرصه ستیز با بدیهیات است. به ویژه‌برنامه‌های سی‌وچهارمین جشنواره موسیقی فجر در چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی از زبان دبیر اجرایی جشنواره توجه کنید: ««شادیانه‌های اقوام»، «سیر چهل ساله موسیقی انقلاب در رادیو گفت‌وگو با اجرای رضا مهدوی»، «همنوازان سایه انقلاب» و «برپایی جشنواره در هفت استان غیر از تهران» از ویژه‌برنامه‌های ماست. از سوی دیگر قیمت بلیت‌های جشنواره به بهانه ۴۰سالگی انقلاب پایین‌تر در نظر گرفته شده است.» بامزه‌ترین قسمت ماجرا پایین‌آوردن قیمت بلیت‌ها به مناسبت جشن ۴۰‌سالگی است. یعنی شما می‌توانید به خاطر گل روی شهدای انقلاب اسلامی در ۴۰ سالگی این مسیر پرمرارت، بالا و پایین پریدن‌های آقای بانی روی سن را با کمی تخفیف تماشا کنید.

مدیران این دوره جشنواره موسیقی فجر در گفت‌وگو با «موسیقی ما» مهم‌ترین دلیل پانگرفتن جشنواره در تمام این سال‌ها را جدی نگرفتن موسیقی اعلام کرده‌اند. آقای شهرام صارمی در این گفت‌وگو گفته‌اند: «تا زمانی که نگاه جدی به «موسیقی» در این کشور وجود نداشته باشد، نمی‌توان انتظار چندانی از «جشنواره موسیقی» داشت.» نگاه جدی چیست و چگونه می‌شود به چیزی جدی نگاه کرد؟ لابد نگاه جدی به موسیقی یعنی اجرا گذاشتن برای بهنام بانی، ماکان بند، مسیح و آرش، علیرضا طلیسچی و ... این‌گونه است که نمی‌توانیم حرف‌های درست استاد شاهین فرهت، دبیر این دوره از جشنواره درباره توجه به موسیقی ایرانی و آثار آهنگسازان ایرانی را هم بپذیریم. مدیران هنری و بعضی از هنرمندان ما به بهانه محدودیت ۴۰ سال است که تئوریسین ابتذال شده‌اند. ابتذالی که جا را برای هنرمندان واقعی تنگ کرده است. برای شناخت بهتر از سیاست‌های این دوره از جشنواره نگاهی به بخش موسیقی پاپ انداخته‌ایم.

بخش موسیقی پاپ در ادوار مختلف جشنواره موسیقی فجر، همواره از پرحاشیه‌ترین و پرطرفدارترین بخش‌های این رویداد موسیقایی به‌ویژه در سال‌های اخیر بوده است، به‌ویژه اینکه دست‌اندرکاران برگزاری این جشنواره همواره به‌دلیل فروش بالای بلیت این بخش، تمرکز زیادی روی نحوه اجرای آن دارند تا بتوانند بخشی از درآمدهای حاصل از بلیت‌فروشی را در بخش‌های دیگر جشنواره هزینه کنند. علاوه‌بر این‌ها نحوه انتخاب گروه‌های این بخش نیز یکی از پرمسأله‌ترین اتفاقات هر جشنواره‌ای از نگاه اهالی رسانه و منتقدان بوده که هنوز با گذشت سال‌ها کمتر کسی متوجه فرآیند اصولی و در چارچوب قانون نحوه انتخاب آثار این بخش شده است. اینکه اساساً گروه‌ها و خوانندگان این بخش پرتماشاگر با چه سازوکار از پیش تعیین شده‌ای یا طبق چه آیین‌نامه‌ای وارد بخش نهایی جشنواره می‌شوند؟ آیا این تهیه‌کنندگان هستند که بنا به اقتضای شرایطی که در آن قرار گرفته‌اند راضی به حضور خواننده‌شان در جشنواره می‌شوند؟ آیا اصولاً این صاحبان بنگاه‌های تهیه و توزیع آثار پاپ هستند که خط مشی اصلی برگزاری این بخش را تعیین می‌کنند یا نه سازوکارهای اصولی دیگری بر قاعده برگزاری بخش پاپ جشنواره حاکم است که می‌تواند اداره‌کننده این بخش باشد؟ اساساً چرا شرایط طوری رقم خورده که خوانندگان باسابقه‌تر این حوزه یا دیگر رغبتی برای حضور در این بخش ندارند یا فرد و مجموعه‌ای از جشنواره موسیقی فجر از آن‌ها برای حضور در جشنواره دعوت نمی‌کند؟ آیا زمان آن فرانرسیده که جریان موسیقی پاپ کشور که به طور کامل در ریل درآمدزایی و وجوه سرگرمی موسیقی قرار گرفته در مسیر دیگری هدایت شده و کیفیت، اولویت اول حضور آثار موسیقایی در رویدادی، چون جشنواره موسیقی فجر شود؟ به هر ترتیب پرسش‌های زیادی می‌تواند در لابه‌لای کنکاش در وجوه مختلف جریان موسیقی پاپ در کشور و به تبع آن در اثنای برگزاری جشنواره‌های مهمی، چون جشنواره موسیقی فجر مطرح شود، اما آنچه در این دوره از جشنواره موسیقی فجر می‌توان دریافت، بازهم حضور گروه‌هایی است که گویا وجوه پرتماشاگربودن یا پرفروش بودن آن‌ها به هر قیمت در اولویت انتخاب‌کنندگانی که اسامی آن‌ها هیچ وقت در رسانه‌ها درج نمی‌شود، قرار داشته. پیش‌بینی می‌شد که دست‌اندرکاران برگزاری این دوره حداقل به بهانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی برنامه‌های مختلفی را برای بخش پاپ جشنواره تدارک ببینند؛ به‌خصوص که اتفاقاً هنرمندان پیشکسوت کارهای بسیار خوب و جالب توجهی را در عرصه آثار انقلابی و متناسب با ایام دهه فجر تولید کرده‌اند و این آثار می‌توانست، جایی در جدول جشنواره داشته باشد.

بستر و محملی که جشنواره موسیقی فجر فراهم کرده است، اساساً جایی برای آثار انقلابی و ملی باقی نمی‌گذارد. جشنواره به طور عمده بین اجراهای مبتذل از بدترین نمونه‌های موسیقی پاپ و اجراهای مدرسه‌ای بی‌رنگ‌وبو و کم‌کیفیت از آثار کلاسیک غربی تقسیم شده است. جشنواره موسیقی فجر نه جایی برای حضور عشاق موسیقی است نه فضایی برای دلبستگان انقلاب اسلامی. آن‌هایی که به دنبال موسیقی کلاسیک هستند قطعاً به جشنواره‌هایی مانند جشنواره موسیقی جوان توجه بیشتری می‌کنند. جشنواره موسیقی فجر حتی به جهت رسانه‌ای هم جذاب نیست. یعنی توانی که جشنواره فیلم فجر داشته و دارد و توانسته خود را به‌عنوان یک «اتفاق» به اثبات برساند هرگز در جشنواره موسیقی فجر دیده نشده است. جشنواره موسیقی فجر هیچ‌گاه نتوانسته از گروه‌های برجسته جهان اسلام و گروه‌های بین‌المللی موسیقی اعتراضی میزبانی کند. این در حالی است که بارها چهره‌های موسیقی ایرانی در همکاری با گروه‌های معتبر جهانی آثار برجسته‌ای خلق کرده‌اند؛ اما سهم جشنواره فجر در این آثار به صفر میل می‌کند. آثاری که نمونه تازه‌اش را می‌توان در همکاری آقای محمد معتمدی با گروه «جبران» شنید و لذت برد؛ گروهی که با چهره‌ای همچون راجر واترز هم همکاری کرده است. درنهایت به نظر می‌رسد که جشنواره موسیقی فجر تا تکلیف خود را با رسالتی می‌خواهد و باید برعهده بگیرد، مشخص نکند هرگز نمی‌تواند به‌عنوان یک جشنواره معتبر شناخته شود.