«مهرداد کوروش نیا» نویسنده و کارگردان تئاتر که با نمایش «زیگموند» در «چهل و سومین دوره جشنواره تئاتر فجر» حضور دارد در گفت و گو با خبرنگار سینماپرس به موضوع مافیای سالن‌داری در عرصه هنرهای نمایشی پرداخت و در انتقاد نسبت به وضعیت مبهم سالن‌های خصوصی بیان داشت: در سال‌های گذشته، من همواره فکر می‌کردم که بخش دولتی به دلیل رانت‌خواری و سیاست‌گذاری‌های نادرست مشکلات زیادی دارد و اگر بخش خصوصی وارد عمل شود، همه چیز بهبود خواهد یافت. پس وقتی از بهمن ماه سال ۹۳، سالن باران با ظرفیت ۱۱۰ نفر افتتاح شد و از آن زمان سالن‌های خصوصی دیگری نیز آغاز به کار کردند و در ابتدا تصور می‌شد که این سیستم‌های درآمدزایی خصوصی می‌توانند به کیفیت و درآمدزایی بیشتر کمک کنند. اما متاسفانه باید بگویم که در حال حاضر، سالن‌های خصوصی حتی از سالن‌های دولتی هم بیمارتر و مشکل‌دارتر هستند.

او ادامه داد: بسیاری از این سالن‌ها اکنون تنها به دنبال کسب درآمد از طریق نمایش‌هایی هستند که هیچ ارتباطی با فاکتورهای فرهنگی و کیفی ندارند. برخی سالن‌ها حتی حاضرند هر نوع نمایشی با هر سطح کیفیتی برگزار کنند، به شرطی که تنها هزینه سالن تأمین شود.

کوروش نیا با اشاره به این موضوع که برخی دیگر از سالن‌ها با استفاده از روابط خاص خود، نمایش‌هایی را برگزار می‌کنند که اساساً برای عموم مردم قابل دسترسی نیست و تنها به رفقا و افرادی که مورد تایید آن‌ها هستند اختصاص دارد؛ تصریح نمود: این وضعیت نشان می‌دهد که بخش خصوصی در حال حاضر با مشکلات جدی نظارتی و مدیریتی روبه‌رو است. برخلاف تصور اولیه ما، که بخش خصوصی را به عنوان راه‌حلی برای رفع مشکلات بخش دولتی می‌دیدیم، اکنون متوجه شده‌ایم که بخش خصوصی نیز به شدت فاقد نظارت و برنامه‌ریزی است.

وی تاکید کرد: در حالی که بخش دولتی به هر حال خط قرمزهایی دارد و تحت نظارت‌هایی قرار می‌گیرد، بخش خصوصی به دلیل نبود نظارت مناسب، مشکلات مشابه یا حتی جدی‌تری دارد. این وضعیت به وضوح نشان می‌دهد که برای حل مشکلات، تنها ورود بخش خصوصی کافی نیست و نیاز به یک برنامه‌ریزی و نظارت اصولی داریم تا هم آزادی‌های لازم برای رقابت بخش خصوصی وجود داشته باشد و هم نظارت‌های لازم برای حفظ اصول فرهنگی و کیفی انجام گیرد.

کوروش نیا اقتصاد تئاتر را متاثر از اقتصاد کشور عنوان کرد و در این خصوص تصریح نمود: وقتی شرایط کلی جامعه از نظر اقتصادی و اجتماعی مناسب نباشد، هیچ بخشی، از جمله هنر و تئاتر، نمی‌تواند از این وضعیت مستثنا باشد. این مشکلات به کل جامعه مربوط است و وقتی جامعه به طور کلی بیمار باشد، نمی‌توان انتظار داشت که یک بخش به تنهایی عملکرد سالم و بدون اشکال داشته باشد.

وی ادامه داد: همه این بخش‌ها مانند اعضای یک بدن هستند و وقتی بدن بیمار است، حتی اگر یک عضو سالم هم باشد، نمی‌تواند به‌تنهایی کارکرد خوبی داشته باشد. بنابراین، برای بهبود وضعیت تئاتر و هنر، ابتدا باید مشکلات کلی جامعه حل شود و سپس به بخش‌های مختلف توجه کرد.

کارگردان نمایش «زیگموند» در ادامه گفت و گو و در پاسخ به این پرسش که چرا تئاتر اندیشمند در این تنگنا و افول قرار گرفته است؟ بیان کرد: اولین نکته این است که اقتصاد، تجارت، معروفیت و شهرت، عموماً در مقابل اندیشه‌ورزی قرار می‌گیرند. اگر تاریخ هنر، به‌ویژه تئاتر، موسیقی و سینما را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که شهرت و معروفیت، که اغلب با خود قدرت و ثروت به همراه می‌آورند، معمولاً در تقابل با عمق فکری و فلسفی هنر هستند.

وی خاطرنشان کرد: این یک مسئله تاریخی و بنیادین است که فضای سرگرمی‌ساز با فضای اندیشه‌ورز تفاوت ماهوی دارد. آنچه این شکاف را تشدید می‌کند، کاهش حمایت دولت‌ها، مراکز فرهنگی و نهادهای سیاست‌گذار از هنر فاخر و اندیشه‌ورز است. وقتی این حمایت‌ها کاهش یابد و سوبسیدها کمتر شود، هنرمندان برای گذران زندگی به ناچار به سمت هنر تجاری و سرگرمی‌ساز سوق پیدا می‌کنند.

داور بخش نمایشنامه نویسی جشنواره تئاتر فجر با اشاره به این موضوع که در حوزه تئاتر و سینما شاهد این مسئله هستیم که بسیاری از بازیگران تئاتر و سینما به پلتفرم‌ها و برنامه‌های سرگرمی‌ساز، مانند تاک‌شوها، «شام ایرانی»، «جوکر» یا «مافیا» روی آورده‌اند. بیان داشت: چرا چنین اتفاقی می‌افتد؟ چون درآمد حاصل از هنر اندیشه‌ورز با هنر سرگرمی‌ساز قابل مقایسه نیست. مثلاً یک بازیگر تئاتر که سه ماه برای یک اجرا وقت می‌گذارد، نهایتاً ۳۰ میلیون تومان عایدی دارد، یعنی ماهی ۱۰ میلیون تومان. اما همان بازیگر می‌تواند در یک پروژه سرگرمی‌ساز، مثل یک برنامه یا نمایش تجاری، در عرض ۴ روز ۲۰۰ میلیون تومان دستمزد بگیرد.

کوروش نیا افول تئاتر متفکر را نتیجه مشکلات اقتصادی کسور عنوان نمود و تصریح کرد: این تفاوت فاحش میان اقتصاد سرگرمی‌سازی و اندیشه‌ورزی باعث می‌شود که بسیاری از هنرمندان، برای امرار معاش و تأمین نیازهای اقتصادی، به سمت هنرهای تجاری و سرگرمی‌ساز سوق پیدا کنند.

وی افزود: در چنین شرایطی، دو مسئله اصلی وجود دارد: اول، وضعیت بد اقتصادی کلی جامعه، که هنرمندان را مجبور می‌کند به دنبال درآمدهای بالاتر باشند. دوم، عدم حمایت کافی از سوی دولت، نهادهای سیاست‌گذار، و حتی بخش خصوصی برای تقویت هنر فاخر و اندیشه‌ورز.

کارگردان نمایش «یادگار» تاکید کرد: دولت‌ها می‌توانند با ارائه حمایت‌های مالی، سیاست‌گذاری فرهنگی و اطلاع‌رسانی، مردم را به سمت مصرف هنر فاخر هدایت کنند. اما مشکل اینجاست که حتی اگر این حمایت‌ها وجود داشته باشد، وقتی وضعیت اقتصادی کشور بد باشد، باز هم هنرمندان برای تأمین نیازهای اولیه زندگی مجبور می‌شوند به سمت هنرهای درآمدزا و سرگرمی‌ساز بروند.

وی افزود: راه‌حل این مشکل، صرفاً در حمایت دولت‌ها یا مراکز فرهنگی نیست. تا زمانی که وضعیت اقتصادی کشور بهبود پیدا نکند و هنرمندان دغدغه معیشت نداشته باشند، نمی‌توان انتظار داشت که هنر اندیشه‌ورز تقویت شود.

کوروش نیا در ادامه و در انتقاد نسبت به شکاف درآمدی این عرصه بیان کرد: برخی از تئاترها وجود دارند که در هیچ کجای دنیا گروه‌های تئاتری چنین درآمدهایی ندارند. به عنوان مثال، دو بازیگر جوان ۲۵، ۲۶ ساله، به صرف اینکه خواننده رپ هستند و نمی‌توانند کنسرت برگزار کنند، به بهانه تئاتر مجوز می‌گیرند. این دو نفر وارد صحنه می‌شوند، داستانی را روایت می‌کنند و پنج آهنگ رپ هم اجرا می‌کنند.

وی افزود: من نمی‌گویم این کار اشتباه است یا نباید انجام شود، بلکه می‌خواهم وضعیت موجود را تشریح کنم. این افراد در یک سال ۳۰ میلیارد تومان درآمد دارند. در حالی که یک بازیگر با سابقه ۴۰ یا ۶۰ ساله که به طور مداوم در تئاتر فعالیت کرده، شاید نتواند حتی ۱۰۰ میلیون تومان در یک سال درآمد داشته باشد. این شکاف درآمدی روز به روز بیشتر می‌شود.

کوروش نیا در پایان این گفت و کو و با بیان این مطلب که در تهران، روزانه حدود ۱۰۰ نمایش بر روی صحنه است و از این تعداد، ۸۰ نمایش به طور رسمی زیان‌ده هستند؛ خاطرنشان ساخت: ۱۰ نمایش دیگر یا شاید ۱۵ نمایش، فقط هزینه‌های خود را پوشش می‌دهند و در نهایت پنج نمایش در ماه وجود دارند که سودآور هستند. این نمایش‌ها معمولاً بازیگران معروف، کارگردان‌های برجسته، و نمایشنامه‌های سرگرم‌کننده دارند. همچنین برای جذب مخاطب از تبلیغات گسترده و پروپاگاندای ویژه استفاده می‌کنند. در نهایت، تنها این پنج نمایش سودآور می‌مانند و سودهای کلانی به همراه دارند، سودهایی که در هیچ جای دیگر دنیا قابل تصور نیست.

شایان ذکر است که چهل و سومین جشنواره بین المللی تئاتر فجر از سوم تا دوازدهم بهمن در دو بخش صحنه‌ای و خیابانی به دبیری خیرالله تقیانی پور در گوشه و کنار پایتخت برگزار خواهد شد.