وقتی صحبت از فیلم‌ های سینمایی به میان می‌ آید که محوریت قصه آنان اغلب بر پایه حضور یک بازیگر زن در نقش «مادر» است، ناخودآگاه تصویر تعداد کثیری از بانوان هنرمند این سرزمین در اذهان هر ایرانی تداعی می شود.

مادرانی که طی ۳۶ سالی که از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی می گذرد همواره در فیلم های سینمایی و سریال های تلویزیونی تلاش نموده اند تا تصویری حقیقی و دلنشین از مادران اصیل، دلسوز و فداکار ایرانی مسلمان را از خود به یادگار بگذارند. هرچند که هنوز هم آنچنان که باید در سینمای ما پرداخت مناسبی نسبت به این موضوع مهم صورت نگرفته است و قطعاً در صورت تأمل و تعمق بیشتر اهالی سینما می توان کاراکترهایی به یادماندتی تر از مادران این مرز و بوم خلق نمود.

سخن از مادرانی است که نمی توان حضور تأثیرگذار و سراسر شگفتی آن ها را در سینما، تلویزیون و تئاتر ایران منکر شد؛ چرا که اصالت، رفتارهای محکم و سالم، عشق، عاطفه و مهربانی آن ها برای خانواده ها و فرزندان شان در اکثریت فیلم ها و سریال های ایرانی دیده می شود.

سینماپرس با توجه به جایگاه ارزشمند مادر که نه تنها در فرهنگ اسلامی ایرانی محترم است، بلکه بسیاری از ادیان الهی دیگر بر ضرورت احترام به مادر تاکید داشته اند و همچنین تطابق نقش مادر در آثار سینمایی تولید شده در پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ضمن احترام به تمامی بانوان هنرمندی که تاکنون در سینمای ایران در نقش مادران مهربان و اصیل ایفای نقش کرده اند، بازیگران برجسته در نقش مادر در این سال ها را معرفی کرده است تا ادای دینی باشد بر تلاش این بزرگواران در هنر هفتم.

۱- زنده یاد رقیه چهره آزاد در فیلم سینمایی «مادر» به کارگردانی زنده یاد علی حاتمی، در سینمای ایران شاید تنها نمونه کاملی باشد که از شخصیت یک مادر ایرانی تاکنون به تصویر کشیده شده است. مادری که در واپسین روزهای عمرش تمامی فرزندانش را که مدتی است از یکدیگر دور افتاده اند در حریم امن خانه و خانواده دور یکدیگر جمع می کند و به آن خصلت های نیک زندگی را می آموزد. نگاه نوستالژیک زنده یاد حاتمی در این فیلم باشکوه شاید یکی از دلایل عمده ای باشد که هر مخاطبی را با این اثر شگفتی ساز همراه می کند. مادر این فیلم شخصیتی مانند یک فرشته دارد که با آرامشی که در رفتار و حرکاتش دیده می شود از زمینی ها جدا شده و در نهایت به آسمانی ها می پیوندند...

زنده یاد رقیه چهره آزاد در این فیلم نقشی را بازی کرد که از خاطر کسی پاک نخواهد شد. نقش مادر در فیلم «مادر» علی حاتمی از آن قبیل نقش ها بود که به هیچ وجه از خاطره ها محو نخواهد شد، این بازیگر با آن صورت مهربان گزینه مناسبی برای این نقش بوده و مسلماً اولین کسی است که در اذهان هر عاشق سینمایی به عنوان مادر تداعی می شود.

۲- زنده یاد حمیده خیرآبادی بازیگری است که لقب «مادر سینمای ایران» را دارد. بازیگری که شاید در در صدها فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی در نقش مادران مهربان، اصیل و فداکار ایرانی ایفای نقش کرده است و همواره نقش هایش با اینکه شبیه به یکدیگر بوده اند هیچ گاه مخاطب را از خود خسته و آزرده خاطر نساخته اند چرا که بازی دلنشین وی قطعاً احساس نوستالژیک را در تمامی مخاطبان آثار این بانوی هنرمند پدید آورده و باعث می شود که رنگی از کلیشه در بازی هایش دیده نشود. صورت مهربان و لبخندهای مادرانه‌اش از او سیمایی ساخته كه تصویر ذهنی همه ما از مادر ایرانی را كامل می‌كند، مادری احساساتی، زودرنج و مهربان كه سعی می‌كند اختلاف‌های فرزندانش را حل كند. چادر نمازی كه خیرآبادی همیشه بر سر دارد به یكی از ویژگی‌های كاراكتر او تبدیل شده، با این چادر او شمایل یك مادر سنتی و ایرانی به خود گرفته است.

انتخاب یک اثر سینمایی از میان صدها فیلمی که زنده یاد خیرآبادی در آن ها ایفای نقش کرده است به هیچ عنوان کار آسانی نیست. به ویژه آنکه بازی های درخشان وی در بسیاری از سریال های تلویزیونی مانند مجموعه ماندگار «پدر سالار» نمی تواند در این مقال انتخاب شود! اما در این میان قطعاً «اجاره نشین ها» به کارگردانی داریوش مهرجویی یکی از فیلم های این بانوی هنرمند است که در آن به خوبی هرچه تمام تر در نقش یک مادر مهربان، فداکار و اصیل ایرانی ایفای نقش کرده است. مادری که مانند همه مادران ایرانی در پی آن است که همه را با یکدیگر آشتی دهد و با کدبانو گری اش تمامی همسایگان اش را مانند یک فرزند زیر پر و بال خود بگیرد.

۳- زنده یاد پروین دخت یزدانیان نیز یکی دیگر از مادران آشنای سینمای ایران است. نقشی که پرویندخت یزدانیان در نقش «بی بی» در سریال «قصه های مجید» به کارگردانی کیومرث پوراحمد  ایفاکرد از خاطر بچه هایی که در دهه شصت به دنیا آمدند و در دهه هفتاد کودکی شان را سپری کردند پاک نشده است و هنوز این نقش در ذهن دهه شصتی ها جاودانه است. این بازیگر توانا جدا از این اثر ماندگار تلویزیونی در بسیاری از فیلم های سینمایی از جمله: «مهریه بی بی»، «خواهران غریب»، «شرم» و «صبح روز بعد» نیز در نقش مادران مهربان، اصیل و فداکار ایرانی ایفای نقش کرده است که قطعاً هیچ یک از آن ها تا ابد از اذهان مخاطبان جدی سینما پاک نخواهند شد.

اما در این میان بازی این بازیگر توانا در فیلم «صبح روز بعد» به کارگردانی کیومرث پوراحمد تصویری دلنشین تر از سایر آثارش است تا آنجا که وی برای بازی در این فیلم سینمایی برنده دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش دوم زن از یازدهمین جشنواره بین المللی فیلم فجر نیز شد.

۴- گلاب آدینه دیگر بازیگر توانمند سینمای ایران است که در فیلم های بسیاری در نقش مادر حضور داشته است اما بازی وی در ۳ فیلم سینمایی «مهمان مامان» به کارگردانی داریوش مهرجویی، «زیر پوست شهر» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد و «وقتی همه خواب بودند» به کارگردانی فریدون حسن پور بلاشک از تأثیرگذارترین و به یادماندنی ترین نقش هایی است که از شخصیت مادر در سینمای ایران به یادگار مانده است.

گلاب آدینه در «زیر پوست شهر» به خوبی توانسته بود از عهده ایفای نقش یک مادر زحمتکش برآمده و یکی از ماندگارترین نقش‌های تاریخ سینمای ایران را خلق کند. او مادری‌ است با دست‌های پینه‌ بسته و دلسوز که به هیچ عنوان حاضر نیست فرزندان خود را برای لحظه‌ ای هم که شده آشفته ببیند. «مهمان مامان» اما ورقی دیگر از بازی این هنرمند در نقش یک مادر است. مادری از طبقه فرودست جامعه که مانند تمامی مادران اصیل ایرانی برای خانواده اش حرمت، احترام و شخصیت قائل است و مانند تمامی بانوان ایرانی می خواهد بهترین مهمان نوازی را از مهمانان خود داشته باشد. تصویری حقیقی از یک کاراکتر آشنا که قطعاً هر ایرانی اصیلی در کنار خود چنین شخصیت هایی را به وفور دیده و آن ها را درک کرده است. این بانوی هنرمند در «وقتی همه خواب بودند» نیز نقش پیرزن مهربانی را ایفا می کند که شاید تنها آرزویش دیدار خانه خداست و در نهایت به صورت تلویحی به زیارت کعبه نائل می شود.

۵- فاطمه معتمدآریا دیگر بازیگری است که در بسیاری از فیلم های سینمایی در نقش مادر ایفای نقش کرده است. اما در این میان مسلماً ۳ نقش اش در فیلم «مهر مادری» به کارگردانی کمال تبریزی و «گیلانه» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد و «اینجا بدون من» به کارگردانی بهرام توکلی بسیار تأثیر گذار تر و باورپذیر تر از سایر نقش هایش بوده است.

در «مهر مادری» اگرچه قهرمان فیلم نوجوانی است که مددکار اجتماعی کانون اصلاح و تربیت را با مادرش اشتباه می‌گیرد اما جادو و جاذبه مادر، در تمام ری اکشن های نوجوان، غیرقابل انکار است به گونه ای که مادر، علت العلل تمام وقایعی می شود که در فیلم رخ می دهد اما با تمامی این تفاسیر معتمدآریا وقتی این نوجوان را مانند فرزند خود می پذیرد مانند مادری کامل او را پذیرفته و برایش مهربانی می کند.

اما «گیلانه» شاید مادرانه ای متفاوت نه تنها برای این بانوی هنرمند که برای تاریخ سینمای ایران باشد. فیلم «گیلانه»، تأثیر جنگ را بر خانواده ای که مادری نگران و درد کشیده، بار تمام زندگی را بر دوش دارد و بعد از فلج شدن پسرش در جنگ و رفتن دامادش به دلیل بروز جنگ، باید تلاشی مستمر، ولی نه چندان مفید برای حفظ و بقای خانواده ای ناامید نماید، نشان می دهد. تصویری دردناک اما حقیقی از یک مادر ایرانی که تمامی فشارهای زندگی را یک تنه به جان می خرد و حاضر است برای فرزندان خود هر جان فشانی که می تواند را انجام دهد...

این بانوی بازیگر در فیلم سینمایی «اینجا بدون من» نیز نقش مادری زحمتکش و دردکشیده را ایفا می کند که حاضر است تمامی سختی های زندگی را به جان بخرد تا فرزندانش در رفاه و آسایش زندگی کنند.

۶- بیتا فرهی دیگر هنرمندی است که با بازی در ۲ فیلم سینمایی «خون بازی» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد و «کیمیا» به کارگردانی احمدرضا درویش، ۲ نقش متفاوت و ماندگار از مادران این مرز و بوم را ایفا کرده است.

فرهی در «کیمیا» نوزادی را نجات می دهد و به او احساس مادرانه ای پیدا می کند و با این احساس مادرانه خود و آن کودک را به آرامشی حقیقی می رساند. محبت و عاطفه ای که این زن نسبت به کودک دارد باعث می شود پدر دختر با طیب خاطر فرزندش را به وی بسپارد... اما فرهی در «خون بازی» به مراتب نقشی ماندگارتر از یک مادر دردمند ایرانی را از خود به جای می گذارد. او در این فیلم یک مادر تحصیل کرده و مرفه ایرانی است و شباهتی با مادرهای اصیل ایرانی ندارد اما دغدغه هایی که به دلیل اعتیاد دخترش در زندگانی او بحران جدی به وجود می آورند و تلاش های بی دریغ وی برای بازگشت فرزندش از دام اعتیاد و استیصال و پریشان حالی وی بسیار مهم و تأثیرگذار است.

۷- هنگامه قاضیانی با بازی در ۳ فیلم سینمایی «من مادر هستم» به کارگردانی فریدون جیرانی و «به همین سادگی» به کارگردانی سید رضا میرکریمی و «بشارت به یک شهروند هزاره سوم» به کارگردانی دکتر محمدهادی کریمی دیگر بازیگری است که تاکنون توانسته در نقش مادر بدرخشد و تصویری حقیقی و در جایی شاید کمی متفاوت از مادران واقعی و دلسوز ایرانی  از خود به یادگار بگذارد.

یک روز زندگی طاهره در «به همین سادگی» نزدیک به روزهای همیشگی مادران ایرانی است. روزهایی که شاید در ظاهر خسته کننده، کسالت بار و تکراری به نظر برسند اما برای مادران ایرانی که دل در گروه مهر همسر و فرزندان شان دارند هیچ چیز به تکرار نمی رسد و آن ها عاشقانه به زندگی خانوادگی شان عشق می ورزند و با تمام قدرت و توان مانند تمامی مادران اصیل و مسلمان ایرانی در کنار فرزندان شان هستند.

از سوی دیگر در «من مادر هستم» نیز تصویری دلنشین از یک مادر دلسوز از این بازیگر به جای مانده است. مادری که نگران آینده فرزند خود است و به هر راهی می زند تا فرزندش در جامعه آسیب نبیند. قاضیانی در این فیلم مانند تمامی مادران ایرانی فداکار است و حتی به جای فرزندش خود را مجرم معرفی کرده و به زندان نیز می افتد... او در این فیلم مادری را در حق فرزندان خود تمام می کند.

این بازیگر در فیلم سینمایی «بشارت به یک شهروند هزاره سوم» نیز نقش مادری را دارد که پس از سال ها که در انتظار تولد فرزندش است اما به دلیل آنکه در پیرامون خود زندگی بسیار بد جوانان را به دلیل گمراهی از مسائل دینی و اعتقادی مشاهده می کند در تصمیم خود دچار تشکیک می شود.

۸- فاطمه گودرزی نیز دیگر بازیگری است که با بازی در چندین تله فیلم و فیلم سینمایی بارها در نقش مادر ایفای نقش کرده است. این بازیگر به ویژه در فیلم سینمایی «دست های خالی» به کارگردانی ابوالقاسم طالبی و «می خواهم زنده بمانم» به کارگردانی زنده یاد ایرج قادری ۲ نقش متفاوت از مادر را ایفا کرده است.

۹- زنده یاد جمیله شیخی در فیلم سینمایی «مسافران» به کارگردانی بهرام بیضایی قش مرحومه جملیه شیخی در فیلم «مسافران» بهرام بیضایی نقشی بود که به خاطر ویژگی هایی که این نقش داشت، این کاراکتر مادر در انحصار مرحومه جمیله شیخی قرار گرفت. بازی بی نظیر و دلنشین این بانوی هنرمند قطعاً تا سالیان دراز در یاد تمامی عاشقان سینمای ایران باقی خواهد ماند.

۱۰- مریلا زارعی در فیلم سینمایی «شیار۱۴۳» به کارگردانی نرگس آبیار نیز بلاشک یکی از تأثیرگذارترین بازیگرانی است که اگرچه خود هنوز در سن کهنسالی قرار نگرفته ولی در نقش یک مادر شهید ایفای نقش کرده است. بازی روان، یکدست و بی غش این بازیگر توانمند در برانگیخته شدن احساسات تمامی مخاطبان این اثر سینمایی تأثیر شگفتی می گذارد. زارعی در این فیلم نقش مادری را ایفا می کند که تنها فرزندش را به جبهه می فرستد و بیش از ۳ دهه انتظار می کشد تا فرزندش باز گردد اما در نهایت با پیکر فرزندش مواجه شده و با صبر جمیل با این مصیبت کنار می آید. «شیار ۱۴۳» بلاشک بعد از «مادر» دومین مادرانه مهم سینمای ایران است، مادرانه ای از نوعی دیگر با بازی درخشان بازیگر توانا مریلا زارعی...

البته در این میان نمی توان نقش های بسیاری از بازیگران پر توان سینمای ایران که در فیلم های متعدد سینمایی نقش مادران را ایفا کرده اند از یاد برد. بازیگرانی مانند «ملیحه نیکجومند» که در دهه ۶۰ در بسیاری از فیلم های تلویزیونی در نقش مادر مهربان ظاهر می شد و چند سال قبل در فیلم سینمایی «گهواره ای برای مادر» به کارگردانی پناه بر خدا رضایی نقشی ماندگار از خود به یاد گذاشت. اما این بار این مادر نه به تنهایی که با کمک بازی دخترش یعنی الهام حمیدی دست به خلق یک احساس مادرانه می زنند. «گهواره ای برای مادر» صحنه های احساسی خوبی دارد که می تواند ضمن برانگیختن حس خوشایند برای مخاطب، در تاریخ سینمای مادر ایران ثبت شود.

همچنین «ترانه علیدوستی» در فیلم «من ترانه پانزده سال دارم» به کارگردانی رسول صدرعاملی شاید نقشی متفاوت از سایر مادران را ایفا کرد به نحوی که وی برای بازی در این فیلم سینمایی لقب جوان ترین مادر سینمای ایران را از آن خود نمود. «من ترانه پانزده سال دارم» فیلمی اجتماعی است که در آن شخصیت مادر در محوریت قرار داشت. ترانه دختری  ۱۵ ساله است که با پسر مورد علاقه اش ازدواج می کند و باردار می شود اما در نهایت ناباوری همسرش اورا تنها می گذارد می رود و ترانه تمامی تلاشش را می کند تا فرزندش را حفظ کند که در نهایت هم موفق می شود. هر چند که بد از آن «گلشیفته فراهانی» در «میم مثل مادر» به کارگردانی زنده یاد رسول ملاقلی پور نیز تصویری ماندگار از یک مادر جوان را خلق کرد.

«شیرین یزدانبخش» با بازی در فیلم سینمایی «بوسیدن روی ماه» به کارگردانی همایون اسعدیان تصویری دلنشین از یک مادر دردمند ایرانی را به همگان نشان داد. مادری که پس از سال ها گذر جنگ تحمیلی همچنان چشم انتظار بازگشت پسر رزمنده اش است اما در نهایت پیکر بی جان فرزند شهیدش به وطن باز می گردد... یزدانبخش در این فیلم تصویری دلنشین و واقعی از یک مادر ایرانی را نشان می دهد و بی شک احساسات همه مخاطبان را بر می انگیزد. اگرچه در این فیلم ذکر نام «رابعه مدنی» به عنوان یکی از مادران شهید حاضر در این فیلم و البته بازیگر برخی فیلمها و سریالهای تلویزیونی نیز قابل یادآوریست.

در پایان این نوشتار، با یاد و خاطره پیش کسوتان درگذشته ای چون ایران دفتری، توران قادری، مهری مهری نیا، مهری ودادیان، مهین شهابی،پروین سلیمانی، نیکو خردمند و...و نیز بزرگانی همچون فخری خوروش، ژاله علو، شمسی فضل الهی، شهلا ریاحی، ثریا قاسمی و... جا دارد که یاد کنیم از نقش آفرینی بازیگرانی چون «پروانه معصومی» با بازی در فیلم های بسیاری از جمله فیلم سینمایی «گل های داودی»، «فریبا کوثری» با بازی در فیلم سینمایی «سوپر استار»، «گوهر خیراندیش» با بازی در فیلم سینمایی «ارتفاع پست»، «افسر اسدی» با بازی در فیلم سینمایی «تا آمدن احمد» و... که همگی از جمله مادران سینمای ایران هستند که نقش هایی به یاد ماندنی را از خود به جای گذاشته اند.