در فرهنگ شکوهمند ایرانی- اسلامی «پدر» از شأنی مهم و والا برخوردار است و در بینش اسلامی به امانت داری تلقی می شود که در حفظ و شکوفایی فرزندان خود به عنوان هدیه و امانت الهی می کوشد و با تلاش و مجاهدت های بی دریغ، مانند باغبانی پر مهر و عطوفت به پرورش گلهای هستی اش می پردازد؛ همزمان با ولادت حضرت امیر المومنین علی (ع) و روز «پدر» نگاهی جامع به بازیگرانی داشتیم که افتخار نقش آفرینی های به یاد ماندنی نقش پدر در سینما و تلویزیون ایران را داشته اند.

 با نیم نگاهی به فهرست تولیدات ۳ دهه اخیر در سینما و تلویزیون ایران، می توانیم تصاویر به یادماندنی و خاطره انگیزی از «پدران» را که در اذهان و خاطرات مان ماندگار شده اند به یاد بیاوریم.

پدرانی که طی این سال ها همواره کوشیده اند با نقش آفرینی در فیلم ها و سریال های گوناگون تصویری حقیقی از این تأثیرگذارترین عنصر انسانی را که در زندگی اکثریت افراد جامعه نقشی بی همتا داشته اند به تصویر بکشند. پدرانی که به وظایف پدری خود که احساس مسئولیت پذیری در رأس آن ها قرار دارد توجه ویژه ای داشته و بعضاً تا پای جان از فرزندان خود در مقابل مشکلات و خطرات حمایت کرده اند.

سینماپرس همزمان میلاد حضرت امیر المومنین(ع) و روز پدر، با توجه به جایگاه ارزشمند و والای پدر که در تمامی ادیان و فرهنگ ها مشخص شده است، ضمن احترام به تمامی پدرانی که طی این سال ها در سینما و تلویزیون کشور حضوری پر رنگ داشته اند از برخی از مهمترین و به یادماندنی ترین آن ها یاد می کند. البته این فهرست قطعاً نافی حضور درخشان و زحمات سایر بازیگرانی نیست که طی سال های حضورشان در مدیوم سینما و تلویزیون سعی در رشد و اعتلای فرهنگ و هنر داشته اند.

۱- محمدعلی کشاورز در سریال «پدرسالار» بی شک یکی از ماندگارترین پدران تاریخ هنر ایران بوده است. داستان این ماندگارترین سریال تلویزیونی ایران نیز با محوریت نقش «اسدالله خان» که کشاورز بازی در آن را بر عهده داشته است به رشته تحریر درآمده، اسدالله خان پدری مهربان، خانواده‌ دوست و دلسوز و در عین حال سختگیر و پرصلابت است. او بر این باور است که همۀ پسرانش پس از ازدواج می‌بایست در خانۀ بسیار بزرگ او زندگی کنند و همین امر باعث بروز مشکلات حادی در خانواده شده و این خانواده را تا آستانه فروپاشی و نابودی به پیش می راند که در نهایت تدبیر اسدالله خان خانواده را نجات می بخشد.

هرچند که محمدعلی کشاورز در سریال و فیلم های متعددی نقش آفرینی کرده که بازی های وی در آن آثار همواره ماندگار خواهند بود اما انتخاب و حضور وی در این اثر تلویزیونی شاید بهترین انتخاب زنده یاد اکبر خواجویی کارگردان سریال «پدر سالار» در کل تاریخ سریال سازی ایران بوده باشد. ابهت و اقتدار کشاورز در این سریال آنقدر واقعی و ملموس است که هر مخاطبی به راحتی با وی ارتباط برقرار کرده و بازی بینظیر این هنرمند ارزنده هیچ گاه از حافظه اش پاک نخواهد شد چرا که بازی بینظیر این بازیگر توانمند در این سریال به دلیل احساس نوستالژیکی که برای مخاطب از یک پدر واقعی به همراه می آورد، از بین رفتنی نیست!

۲- علی نصیریان نیز یکی دیگر از پدران آشنای سینما و تلویزیون ایران است که تاکنون در ده ها اثر سینمایی و تلویزیونی نقش های ماندگار و بی بدیلی را از خود به یادگار گذاشته است. اما قطعاً بازی درخشان وی در فیلم سینمایی «بوی پیراهن یوسف» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا و سریال های «میوه ممنوعه» و «شهرزاد» به کارگردانی حسن فتحی جزو به یادماندنی ترین نقش آفرینی های وی در نقش «پدر» بوده است.

هرچند که تفاوت عمده ای میان نقش های ایفایی این بازیگر در این آثار وجود دارد اما در نهایت در هر دوی این آثار نصیریان یک پدر تمام عیار است. نصیریان در فیلم «بوی پیراهن یوسف» یکی از بهترین بازی های خود را به نمایش گذاشته است. پدری که در فقدان پسر مفقوالاترش در جنگ تحمیلی بدل به یک مجنون شده که سر در پی لیلایش دارد. پدری عاشق پیشه که می خواهد همه شهر را برای ورود فرزندش چراغان کند اما در نهایت به فرزندش نمی رسد. اما در «میوه ممنوعه» بازی نصیریان تفاوت زیادی دارد. وی در این اثر فردی متدین است به نام حاج یونس است. بازرگانی که به اصول دینی اعتقاد دارد و اهل حرام و حلال است اما ناگهان عاشق دختری جوان شده و این مسئله باعث به وجود آمدن اختلافاتی میان اعضای خانواده شده و در نهایت فرزندان با پدر خود قهر می کنند اما پدر در نهایت از اقدام خود پشیمان شده و آن ها را گرد هم جمع می کند.

۳- عزت الله انتظامی در «روسری آبی» به کارگردانی رخشان بنی اعتماد پدری است که همه فرزندان خود را به خانه بخت فرستاده و در تنهایی دوران پیری گرفتار عشق دختری روستایی می‌شود که با ظرافت‌هایی تلاش شده وجه غریزی و جنسی این عشق کمرنگ شود. اما به دلایل خاصی بیش از عاشق بودن او برای معشوقه اش یک پدر است و مانند همه پدران ایرانی یک تکیه گاه محسوب می شود. هرچند که انتظامی در این فیلم رسماً نقش یک «پدر» و یا «ناپدری» را ندارد و تصویری استعاری از پدر را خلق کرده است اما به دلیل استفاده از الگوهای درخشان توانسته تصویری دلنشین از یک پدر را ارائه دهد. همچنین فیلم «جایی برای زندگی» نیز یکی دیگر از فیلم های این بازیگر نامدار است که در آن نقش پدر را داشته است.

۴- جمشید مشایخی هم یکی دیگر از بازیگران سینمای ایران است که اگرچه در نقش «پدر» حضور پررنگی نداشته اما تاکنون در فیلم های بی شماری نقش «پدربزرگ» های اصیل را به خوبی ایفا کرده است. از جمله آثار شاخص این بازیگر توانمند می توان به فیلم های«آوار»، «پدربزرگ» و «سلام پدربزرگ» ساخته مجید قاری زاده و یا «بله برون» به کارگردانی داود موثقی اشاره کرد.

۵- مهدی هاشمی بازیگر توانای سینما و تلویزیون و تئاتر ایران نیز یکی دیگر از بازیگرانی است که علاوه بر نقش آفرینی های درخشانش در بسیاری از آثار سینمایی و تلویزیونی در ۲ فیلم سینمایی «بهترین بابای دنیا» به کارگردانی داریوش فرهنگ و «آقا یوسف» به کارگردانی دکتر علی رفیعی تصویری ماندگار از یک پدر ایرانی را خلق کرده است. هاشمی در فیلم کودکانه «بهترین بابای دنیا» مانند تمامی پدران دنیا که برای فرزندان شان یک قهرمان هستند به تصویر کشیده شده وتوانسته در نقش ایفایی خود در فضای فانتزی این فیلم به خوبی ظاهر شود.

اما قطعاً بازی بی نظیر و درخشان هاشمی در فیلم «آقا یوسف» در نقش پدری میانسال که با دخترش به تنهایی زندگی می کند و تمامی هستی و خوشی های زندگی اش در را در گرو حضور و وجود فرزندش می بیند، تصویری متفاوت از یک پدر دغدغه مند ایرانی را خلق کرده است. هاشمی در این فیلم پدری بازنشسته است که پنهان از چشم دخترش درخانه های مردم کار می کند و روزگار می گذراند او به طور اتفاقی شاهد رابطه دخترش با یکی از مشتریانش شده و ناگهان درخود شکسته و مجنون و دیوانه وار سر به کوی و خیابان می گذارد. «غیرت» به عنوان عنصر اولیه ای که در تمامی پدران و مردان ایرانی به چشم می خورد در نقش یوسف در این فیلم پدیدار شده و از این رو هاشمی در این فیلم به یکی از به یادماندنی ترین پدران تاریخ سینمای ایران بدل می شود.

۶- پرویز پرستویی تاکنون در آثار بسیاری نقش پدر را ایفا کرده است اما قطعاً بازی بی نظیرش در فیلم های سینمایی «به نام پدر» و «آژانس شیشه ای» به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا و «مهمان داریم» به کارگردانی محمدمهدی عسگر پور و همچنین سریال تلویزیونی «زیر تیغ» به کارگردانی محمدرضا هنرمند جزو به یادماندنی ترین نقش های «پدری» هستند که این بازیگر تاکنون آن را به تصویر کشیده است.

«به نام پدر» درباره رابطه پدری بسیجی و دختر جوان اوست که مین‌ های باقیمانده از دوران جنگ باعث مجروح شدنش شده است. پرستویی با بازی خارق العاده اش در این اثر سینمایی یکی از عاطفی ترین پدران ایرانی را خلق کرده که نمونه آن در جامعه بسیار یافت می شود. این بازیگر با قدرت بی نظیری که در تجزیه و تحلیل نقش هایش دارد در فیلم سینمایی «مهمان داریم» نیز پدری متفاوت را به تصویر کشیده است. پدری که فرزندانش شهید شده اند و داغ آن ها را بر دل خود دارد و با دیگر فرزند جانبازش نیز نمی تواند به نقطه اشتراک برسد. پدری که در حسرت آن است که چرا زندگی خانوادگی اش مانند گذشته های نه چندان دور شیرین نیست و نمی تواند تمامی فرزندانش را در کنار خود داشته باشد.

۷- محمد کاسبی یکی دیگر از پدران سینما و تلویزیون ایران است. این بازیگر نه تنها در فیلم «پدر» به کارگردانی مجید مجیدی بلکه در آثار تلویزیونی زیادی همچون «خوش رکاب» و «خوش غیرت» نیز تصویری حقیقی از پدران مقتدر را به تصویر کشیده است. کاسبی هرچند که در فیلم «پدر» یک ناپدری است اما به دلیل داشتن ویژگی های عام اکثریت مردان ایرانی که تکیه گاه مادی ومعنوی برای اعضای خانواده شان محسوب می شوند وجوه مثبت خود را در این اثر سینمایی رو می کند و از این رو است که برای بازی بی نظیرش در این فیلم توانسته سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد را از جشنواره فیلم فجر به دست بیاورد چرا که بی شک کاسبی در این فیلم یک پدر تمام عیار ایرانی است.

کاسبی سال ها بعد از بازی در «پدر» در سریال «خوش رکاب» و بعدها «خوش غیرت» تصویر دیگری از پدر را به نمایش می گذارد که نمونه آن تاکنون کمتر در تلویزیون مشاهده شده است. بازی باورپذیر کاسبی در این آثار به دلیل آنچه برگرفته از رفتارهای تمامی پدران ایرانی است که روی خانواده خود احاطه کاملی دارند و می خواهند آن را از معرض آسیب ها و خطرات گوناگون مصون بدارند برای مخاطبان به شدت دلنشین است.

۸- زنده یاد خسرو شکیبایی اگرچه تاکنون در فیلم ها و سریال های زیادی در نقش «پدر» حضور چشمگیری داشته است اما قطعاً بازی اش در ۴ فیلم «خواهران غریب» به کارگردانی کیومرث پوراحمد، «کیمیا» به کارگردانی احمدرضا درویش، «دست های خالی» به کارگردانی ابوالقاسم طالبی و «دل شکسته» به کارگردانی علی رویین تن جزو به یادماندنی ترین آثارش در نقش یک پدر بوده است. شکیبایی در «خواهران غریب» پدری است که مسئولیت سرپرستی یکی از دختران دوقلوی خود را بعد از جدایی از همسرش بر عهده دارد و نسبت به وی احساس مسئولیت زیادی می کند. او در «کیمیا» پدری است که حسرت درونی زیادی بابت ندیدن دخترش دارد و در «دست های خالی» نیز پدری است که وقتی فرزند خود را در آستانه اعدام می بیند برآشفته شده و با راز و نیاز نزد باریتعالی از امام حسین (ع) می خواهد که فرزندش نجات پیدا کند و این معجزه نیز به وقوع می پیوندد.

شکیبایی بازیگری است که به دلیل تلفیق تکنیک و احساس همواره بازی های خود در نقش های مشابه را به بهترین شکل ممکن از آب در آورده است و هیچ یک از نقش هایش حتی کمترین شباهتی با یکدیگر ندارند. او قطعاً یکی از به یادماندنی ترین پدران سینمای ایران است که در تلویزیون هم نمی توان نقش های ماندگارش را به یاد نیاورد. آیا به راستی «خانه سبز» تا سال ها بعد از اذهان مخاطبان پاک خواهد شد؟

۹- رضا ناجی دیگر بازیگری است که با دو فیلم سینمایی «بچه های آسمان» و «آواز گنجشک ها» به کارگردانی مجید مجیدی نقش ماندگار یک پدر را بازی کرده است. ناجی در هر دوی این آثار در نقش مردی تهیدست و از طبقه فرودست جامعه را ایفا می کند که گرچه با مشکلات مالی و معیشتی عدیده ای روبرو است اما از جان و دل برای فرزندان خود کار می کند تا آن ها به افرادی سربلند تبدیل شوند. ناجی در هر دوی این اثار پدری عزت مند و ساده دل است که با ظرافت های خاصی که در بازی اش دیده می شود توانسته تصویری حقیقی از پدرانی که با سیلی صورت خود را سرخ نگه می دارند را به نمایش بگذارد. بازی دلنشین ناجی با حس همذات پنداری مخاطبان اثر روبرو شده و از این رو او بدل به یکی از پدران ماندگار سینمای ایران شده است.

البته در این میان نمی توان نقش های بسیاری از بازیگران پر توان سینمای ایران که در فیلم های متعدد سینمایی نقش پدران را ایفا کرده اند از یاد برد. بازیگرانی مانند حسین محجوب در فیلم «رنگ خدا» به کارگردانی مجید مجیدی؛ پیمان معادی در فیلم «جدایی نادر از سیمین» به کارگردانی اصغر فرهادی نیز تصویری دلنشین از یک پدر جوان ایرانی را به مخاطبان ارائه می دهد. تصویری که در عین حال جدید بودن برای مخاطبان ملموس و باورپذیر است. او در این فیلم نه تنها خود پدری است که به شدت برای یگانه فرزندش دلسوزی می کند بلکه حضور پدر کهنسالش که به بیماری آلزایمر دچار است تأثیر زیادی در زندگانی اش دارد؛ علی مصفا برای بازی در فیلم سینمایی «گذشته» به کارگردانی اصغر فرهادی که هرچند ناپدری ۲ فرزند از همسر فرانسوی اش است اما احساس مسئولیت زیادی در قبال آن ها می کند و مانند تمامی پدران ایرانی برایشان دل می سوزاند، شهاب حسینی در فیلم «حوض نقاشی» به کارگردانی مازیار میری، فرهاد اصلانی برای بازی در فیلم «من مادر هستم» به کارگردانی فریدون جیرانی که با بازی درخشانش پدری را به تصویر کشیده که اگرچه در در زندگی زناشویی خطاها و انحرافات بسیاری داشته ولی مانند تمامی پدران هنگامی که دختر خود را در آستانه خطر می بیند با پذیرش اشتباهات خود به حمایت از وی می پردازد و...

در پایان این نوشتار، با یاد و خاطره پیشکسوتان درگذشته ای همچون: انوشیروان ارجمند، داوود رشیدی، مرتضی احمدی، محرم بسیم، منوچهر نوذری، اسماعیل داورفر و...جا دارد یادی کنیم از هنرمندان نامداری همچون فردوس کاویانی، پرویز پورحسینی، سعید پورصمیمی، عنایت بخشی، محمد رضا شریفی نیا، رضاعطاران، فرامرز قریبیان، جهانگیر الماسی، سعید پیردوست، رامبد جوان، همایون ارشادی، مسعود رایگان، رضا بابک، داریوش ارجمند و...که همگی از جمله پدران سینما و تلویزیون ایران هستند که نقش هایی به یاد ماندنی را از خود به جای گذاشته اند.

****************************

همزمان با روز پدر در همین رابطه گفتگویی با ۴ تن از بازیگران سینما و تلویزیون ایران داشتیم و آن ها ضمن اشاره به جایگاه پدر در سینمای ایران بهترین «پدر سینمای ایران» را از نظر خود معرفی کرده اند.

علیرام نورایی بازیگر سینما و تلویزیون در این باره اظهار داشت: بی شک بازی بی نظیر و ماندگار استاد محمدعلی کشاور در سریال تلویزیونی «پدرسالار» و در نقش یک پدر اصیل و دغدغه مند ایرانی اولین تصویری است که از پدر در سینما و تلویزیون به خاطرم می آید.

وی ادامه داد: سریال «پدرسالار» به کارگردانی زنده یاد خواجویی خاطره انگیزترین و به یادماندنی ترین سریالی است که در رابطه با شخصیت و جایگاه پدر ساخته شده و بعد از ایشان زنده یاد خسرو شکیبایی که من ارادت شدید قلبی نسبت به وی دارم در فیلم «دست های خالی» به کارگردانی آقای ابوالقاسم طالبی نیز یکی از ماندگارترین شخصیت های پدر در سینما را به تصویر کشیده اند. من بی تردید می گویم فیلم «دست های خالی» در میان همه آثار سینمایی که نقش های پدر در آن ها به تصویر کشیده شده تأثیرگذارترین فیلم است.

این بازیگر در پاسخ به این سوأل که علت ماندگاری یک شخصیت «پدر» در سینما و تلویزیون چه می تواند باشد اظهار داشت: عوامل متعددی اثرگذار هستند تا یک اثر به صورت ویژه و شاخص دیده شود. بنده معتقدم اگر یک بازیگر نقش و اتفاقات پیرامون نقش را به درستی درک کند و بتواند با تبحر آن را به تصویر بکشد آن نقش ماندگار می شود. به عنوان مثال بنده بی تردید می گویم که استاد کشاورز در سریال ماندگار «پدرسالار» بی نظیر بازی کردند به این علت که نقش و اتفاقات پیرامونی نقش شان را به درستی درک کرده بودند.

بازیگر فیلم سینمایی «یتیم خانه ایران» خاطرنشان کرد: قطعاً هیچ گاه یک تک عامل برای بهتر دیده شدن نقش وجود ندارد و عوامل متعددی باید دست در دست هم بدهند تا نقشی به ماندگاری برسد. متن خوب، بازی و درک خوب بازیگر، کارگردانی درست و... از جمله خصوصیاتی است که می تواند یک بازیگر یا یک نقش وی را در سینما یا تلویزیون ماندگار کند.

امیریل ارجمند با انتقاد از اینکه متأسفانه هیچ گاه به شخصیت و جایگاه پدر در سینما و تلویزیون ایران پرداخت درستی صورت نگرفته اظهار داشت: ما در پشت پرده سینما شاهد مردهای واقعی و بزرگی هستیم اما متأسفانه در جلوی دوربین سینما و تلویزیون هیچ گاه به درستی به جایگاه یک مرد واقعی ایرانی و یک پدر پرداخت نشده است و من از این بابت بسیار متأسف هستم.

وی خاطرنشان کرد: حیف است که ما از ظرفیت ها و پتانسیل های فراوانی که در میان بازیگران مرد کشور و ایفای نقش های پدران واقعی ایرانی وجود دارد استفاده نکنیم و این باعث شرمساری ما است که هنوز نقش ماندگاری از یک پدر در ذهن نداریم.

بهروز بقایی نیز در این باره اظهار داشت: ما در سینما و تلویزیون ایران پدران زیادی را شاهد بوده ایم اما متأسفانه باید تأکید کنم که اغلب آن ها کلیشه ای بازی کرده اند و اصلاً از ابتدا نقش های کلیشه ای نوشته شده است. این بسیار بد است که ما این طور سردستی به نقش و جایگاه پدر در سینما و تلویزیون نگاه می کنیم در صورتی که در باور و اعتقادات ما پدر پایه و ستون هر خانه ای است.

وی ادامه داد: ما بازیگران بسیار خوبی مانند استاد جمشید مشایخی، استاد محمدعلی کشاورز، استاد علی نصیریان، استاد عزت الله انتظامی و... را در سینمای ایران داریم که نقش های زیادی بازی کرده اند و پدران گوناگونی را در ذهن و خاطر ما ساخته اند اما متأسفانه بنده معتقدم به دلیل نگاه غلط فیلمسازان و فیلمنامه نویسان هیچ یک از این نقش ها ماندگار نشده اند.

این بازیگر در خاتمه افزود: شاید در میان همه پدران ایرانی زنده یاد «آرمان» برای من مهمترین بازیگری است که در چند فیلم توانست چهره ای ماندگار از پدر ایرانی را به تصویر بکشد و متأسفانه سایرین چندان توفیقی در این زمینه نداشتند.

امیرمحمد زند نیز با بیان اینکه متأسفانه در سینما و تلویزیون ما آنچنان که به جایگاه و شخصیت مادر اهمیت داده شده هیچ گاه به شخصیت پدر اهمیت داده نشده است اظهار داشت: شاید فیلم «به نام پدر» اولین فیلمی باشد که از یک پدر ماندگار ایرانی در سینما به ذهن من خطور می کند. آقای پرستویی یکی از بهترین بازی های خود را در این فیلم به نمایش گذاشتند. البته ما بازیگران بسیار خوبی در سینما و تلویزیون مان داریم که نقش های متفاوتی در رابطه با شخصیت «پدر» بازی کرده اند اما متأسفانه آنطور که شایسته واژه و شخصیت و جایگاه پدر بوده هیچ گاه در سینما و تلویزیون ما اثری ساخته نشده است.

وی ادامه داد: متأسفانه در فرهنگ ما مردها و پدرها اصولاً مظلوم هستند. یعنی اصولاً ما در خانواده ها هم بیشتر شاهد توجه به مادران هستیم تا پدران و همین اتفاق باعث شده تا به شخصیت مادر در سینما هم بیشتر توجه شود و پدرها اغلب در حاشیه و به عنوان صحنه پرکن در آثار سینمایی و تلویزیونی حضور داشته باشند.

این بازیگر تأکید کرد: بنده شخصاً متأسفم که در فرهنگ ما و در اغلب خانواده های ما هیچ گاه به شخصیت پدر توجهی صورت نمی گیرد. متأسفم از اینکه نه کارکردن پدران ما به درستی دیده می شود نه هیچ کس توجهی دارد که پدران برای گذران زندگی چه رنج ها و مشقت هایی را پشت سر می گذارند اما همیشه مادران به خصوص مادران خانه دار به خوبی دیده می شوند و مورد توجه قرار می گیرند.