مستند مسابقه «فرمانده» حدود پنج سالی است روی آنتن می‌رود و در این مدت توانسته مخاطبان پروپا قرصش را با خود همراه سازد. سری چهارم این مستند مسابقه که پس از شهادت فرمانده برنامه یعنی حاج محمد ناظری، تغییرات زیادی از جمله حضور فرمانده جدید، برگزاری مسابقه در محیط متفاوت و... داشته است، بتازگی پنجشنبه‌ها ساعت ۲۱ از شبکه افق و جمعه‌ها ساعت ۱۹ از شبکه نسیم پخش می‌شود.

این مسابقه جذاب و متفاوت جزو معدود و از نخستین آثار ایرانی در این ژانر است که خانه مستند انقلاب اسلامی سازمان هنری، رسانه‌ای اوج آن را تولید می‌کند و تهیه‌کنندگی سری چهارمش را حسین افشار و کارگردانی‌اش را مهدی جبین‌شناس به عهده دارد. ژرژ پطروسی، دوبلور و گوینده باسابقه نیز روایتگر این مسابقه است.

«فرمانده» در خطه سیستان و بلوچستان

فرمانده مستند مسابقه‌ای پر لوکیشن است که در خلال دیگر جذابیت‌هایش، مخاطبانش را با مناطق بکر و کمتر دیده شده ایران آشنا می‌کند. قسمت اول این مسابقه در شمال کشور، قسمت دوم و سومش در جزیره فارور در خلیج فارس و قسمت چهارم آن در استان سیستان و بلوچستان تولید شده است.

حسین افشار، تهیه‌کننده مستند مسابقه «فرمانده ۴»  به پیش‌تولید بسیار سنگین و طولانی مدت این مستند مسابقه اشاره می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: پیش تولید فرمانده ۴ فرآیند بسیار سنگینی بود که از تیر ماه ۱۳۹۵ شروع شد و تا اواخر زمستان آن سال ادامه داشت. عوامل تولید برای مهیا کردن شرایط، بیش از ۳۰ بار به سیستان و بلوچستان سفر و با بررسی همه شرایط و لوکیشن‌های مختلف در این استان، زمینه را برای تولید اثر آماده کردند.

وی با اشاره به علت انتخاب منطقه سیستان و بلوچستان برای این سری از مسابقه بیان می‌کند: سردار محمودی در این سری به عنوان فرمانده برنامه حضور دارد. ایشان فرمانده عملیات قرارگاه قدس و مسئول امنیت جنوب شرق ایران و اتفاقا از همرزمان شهید ناظری، یعنی فرمانده قبلی برنامه هستند. در کنار این مساله، طبیعت بکر و جاذبه‌های گردشگری این منطقه ما را مصمم کرد که سیستان و بلوچستان را برای لوکیشن فصل چهارم برنامه انتخاب کنیم تا بتوانیم زیبایی‌های این خطه و امنیت آن را برای مردم کشورمان به تصویر بکشیم.

مهدی جبین شناس، ‌ کارگردان مستند مسابقه فرمانده نیز درباره سری چهارم این برنامه در سیستان و بلوچستان به ما می‌گوید: در این فصل همه چیز در ابعاد بزرگ‌تری وجود دارد و سیستان و بلوچستان به عنوان یک استان بسیار بزرگ و زیبا، این موقعیت را برای فرمانده فراهم کرده است.

او ادامه می‌دهد: برای این سری از مسابقه، در زاهدان، چابهار، ایرانشهر و نقطه صفر مرزی تصویربرداری داشتیم و از ۳۰ نوع ادوات نظامی زمینی، هوایی و دریایی مثل بالگردهای مختلف شناور، زره پوش‌های متفاوت و ادوات حرکتی مخصوص محیط کویر استفاده کردیم.

فصل تازه‌ای از فرمانده

فصل تازه فرمانده تغییراتی داشته است. کارگردان این مسابقه مستند، در مورد مهم‌ترین تفاوت فصل چهارم با فصل‌های پیشین آن می‌گوید: مهم‌ترین تفاوت، همین شخصیت فرمانده است. وقتی فرمانده عوض شد به این نتیجه رسیدیم که فصل جدید باید تفاوت‌های اساسی دیگری مانند محل برگزاری مسابقه، شکل برگزاری، سلاح‌ها و چالش‌ها هم داشته باشد.

او توضیح می‌دهد: در این فصل از فرمانده دیگر محیط مسابقه دریایی نیست، بلکه در رمل و کویر است. همچنین به جای نیروی دریایی، نیروی زمینی در مسابقه حضور دارد. با توجه به این دگرگونی‌ها، ادوات و تسلیحات نیز تغییر پیدا کرده، مثلا به جای قایق از ادواتی مانند نفربرهای زرهی استفاده شده است.

جبین‌شناس ادامه می‌دهد: با تغییر محیط و ادوات برای بهتر پیش رفتن قصه‌ها، عملیات‌ها نیز باید تغییر می‌کرد. پس تیم طراح به اتفاقات هیجان‌انگیز زیادی رسید که آنها را وارد قصه کردیم. این عملیات‌ها یعنی رانندگی نفربر، موتورسواری، چتربازی و... بر اساس نیازهای نیروی زمینی برنامه‌ریزی شده است.

این کارگردان درباره آموزش شرکت‌کنندگان نیز بیان می‌کند: جمع شدن این همه عملیات سنگین کنار یکدیگر، در ابتدا نشدنی به نظر می‌رسید، اما با تلاش یک تیم بزرگ و کمک نیروی زمینی سپاه این اتفاق ممکن شد. برای این‌که این عملیات‌ها قابل اجرا بشود باید شرکت‌کنندگان آموزش می‌دیدند. به همین دلیل همگی در یک دوره فشرده ده روزه آموزش‌هایی نظیر چتربازی، رانندگی با نفربر و آموزش تخصصی اسلحه را دیدند.

ارتباط فرمانده با مخاطبان

فرمانده طی این سال‌ها مخاطبان زیادی را با خود همراه کرده است. تهیه‌کننده برنامه در مورد هدف و مضمون کلی این مسابقه و شیوه ارتباط آن با مخاطبان اظهار می‌کند: مستند مسابقه فرمانده به‌رغم ظاهر نظامی آن، در باطن به رفتارهای فردی، گروهی و اجتماعی افراد از مناطق مختلف کشور می‌پردازد و به نوعی یک برنامه اجتماعی است. تلاش ما همواره این بوده است که برنامه‌هایی جذاب و درخور شأن ملت ایران بسازیم. در این برنامه نیز با نمایش موقعیت‌های دشوار، مخاطبان را در معرض همذات‌پنداری با شرکت‌کنندگان قرار می‌دهیم.

افشار در پایان با اشاره به واکنش‌ها نسبت به مستند مسابقه فرمانده، می‌گوید: حجم واکنش‌های مثبت بسیار زیاد است. به طوری که تا کنون بیش از ۴۰ هزار نفر برای شرکت در این مسابقه ثبت نام کرده‌اند. با توجه به این بازخوردها، هم اکنون در حال نهایی کردن سری جدید فرمانده هستیم و حتی برای سری‌های ششم و هفتم نیز مناطقی را دیده‌ایم که به محض قطعی شدن، اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.

فرمانده جدید با فرمانده جدید

تهیه‌کننده فرمانده درباره شیوه انتخاب جانشین سردار ناظری در برنامه توضیح می‌دهد: بعد از شهادت سردار به دیدار فرماندهان مختلفی در نیروها یا قوای مختلف ارتش و سپاه رفتیم و در مورد مستند مسابقه فرمانده با آنها صحبت کردیم. با بازدیدهای متعددی که از فرماندهان و مناطق تحت نظر آنها داشتیم در نهایت توانستیم این مرحله مهم را انجام دهیم.

افشار در مورد ملاک‌های این انتخاب اضافه می‌کند: مهم‌ترین خاصیت مستند مسابقه فرمانده در واقعی بودن آن است. پس ما نمی‌توانستیم تکاوری را که الان بازنشسته شده است یا شخصی را که اصلا نظامی نیست بیاوریم، منطقه‌ای را هماهنگ و او را به مثابه فرمانده آنجا معرفی کنیم. او با اشاره به انتخاب سردار محمودی می‌گوید: ایده ما پیدا کردن یک فرمانده با مختصات شخصیت حاج محمد ناظری بود. شخصیتی کاریزماتیک و فتوژنیک که فضای سینمایی را درک کند و کارکرد مستند مسابقه فرمانده را بداند. همچنین امکانات، اختیارات و جایگاه مناسبی داشته و به مسائل نظامی تسلط داشته باشد. با درنظر گرفتن این ویژگی‌ها به سردار محمودی به عنوان بهترین گزینه رسیدیم.

طنازانه و صمیمانه

ژرژ پطروسی، راوی فرمانده: از سری دوم مستند مسابقه «فرمانده» با این اثر همراه شدم. این برنامه جذاب، از نخستین نمونه‌های این ژانر در ایران است و از این حیث برای مخاطب جالب توجه و متفاوت به حساب می‌آید. برای من نیز به عنوان گوینده، گونه تازه‌ای بود که تا به حال آن را تجربه نکرده بودم. اصولا یک برنامه باید بتواند مرا جذب کند تا بتوانم در سمت گوینده حق مطلب را در مورد آن ادا کنم. یکی از تفاوت‌های فرمانده با دیگر مسابقات اینچنینی این است که با وجود نمایش ندادن تصویر گوینده، حضور او در صحنه احساس می‌شود. یعنی گوینده از طریق همدلی و شوخی کلامی با مسابقه‌دهندگان، ‌ سعی در صمیمانه کردن فضا و لحن مسابقه دارد. با همفکری سازندگان فرمانده و همچنین طبق متن به این سبک از اجرا رسیدیم. هدفمان اجرایی صمیمانه و همراه با شوخی بود که برای مخاطب بامزه باشد. به نظرم برنامه جذابی چون فرمانده با خلق موقعیت‌های تازه و نمایش تصاویر دیدنی، ‌ در ایجاد روحیه مثبت در جوانان بسیار موثر است و آنان را به شجاعت و نهراسیدن از شکست تشویق می‌کند. امیدوارم از این دست آثار که ضمن تزریق هیجان به تماشاگر و سرگرم ساختن او، روحیه‌بخش هستند و مواجهه با چالش را آموزش می‌دهند، بیشتر ساخته شود.

پس از شهادت فرمانده

تقریبا در پایان فصل سوم فرمانده، یعنی در ۲۱ اردیبهشت ۹۵، فرمانده برنامه، حاج محمد ناظری شهید شد. بدون حضور او، ادامه ساخت این مستند مسابقه در هاله‌ای از ابهام رفت. کارگردان و تهیه‌کننده فرمانده در این‌باره به جام‌جم توضیحاتی می‌دهند. کارگردان مستند مسابقه فرمانده در مورد شهادت حاج محمد ناظری و ادامه ساخت برنامه می‌گوید: در فصل سوم برنامه در حالی که هنوز بخش نهایی مسابقه از تلویزیون نمایش داده نشده بود، حاج محمد ناظر از میان ما رفت. قسمت دهم فصل سوم همزمان با تشییع پیکر مطهر ایشان پخش شد و صحنه‌های وداع شرکت‌کنندگان، گروه تولید و شاگردانی که ایشان تربیت کرده بود رنگ تراژدی به فرمانده بخشید. برای ما دیگر فرمانده تمام شده بود. فکر می‌کردیم اگر قرار باشد فصل چهارم فرمانده تولید شود باید به دنبال فرمانده جدیدی باشیم که به اندازه شهید ناظری برنامه را دوست داشته و با اصول کار تلویزیونی آشنا باشد. کسی که ضمن ارتباط صمیمانه با شرکت کنندگان، ابهت لازم را برای شخصیت فرمانده داشته باشد.

جبین‌شناس می‌افزاید: بعد از شهادت ایشان تقریبا به این نتیجه رسیدیم که هرگز فصل چهارم به تقویم فرمانده نخواهد نشست، ولی وقتی خیل عظیم مردم را که برای شرکت در فرمانده ثبت نام کرده‌اند دیدیم، تصمیم گرفتیم با تولید فصل‌های بعدی فرمانده، راه حاج محمد ناظری را زنده نگه داریم.