ثبت نام فیلم‌های متقاضی حضور در جشنواره فیلم فجر آغاز شد و با توجه به اینکه فیلم سینمایی «تختی» در حال پشت سر گذاشتن مراحل فیلمبرداری است به احتمال زیاد جدیدترین ساخته بهرام توکلی برای سی‌وهفتمین جشنواره فیلم فجر آماده خواهد شد. حضور فیلم «تختی» می‌تواند بار دیگر چراغ ژانر سینمایی «بیوگرافی» را روشن کند؛ ژانری محبوب در سینمای جهان که در ایران کمتر تمایلی به آن دیده می‌شود.

تختی به روایت سینما
غلامرضا تختی، اسطوره اخلاق و ورزش مردم ایران است؛ ورزشکاری که هنوز هم گزارشگران کشتی، وقتی بخواهند به یک کشتی‌گیر جوان بال و پر بدهند وی را با منش و اخلاق او مقایسه می‌کنند. تختی به دلایل متعددی از جمله روحیه مردمی و رویکرد سیاسی‌اش در مخالفت با حکومت پهلوی و همچنین زندگی شخصی که پایان غم‌انگیزی را برای وی رقم زده، سوژه خوبی برای ساخت فیلم است. این ورزشکار قهرمان المپیک ایرانی، از جمله معدود ورزشکارانی است که زندگی‌اش در سینما روایت شده است.

علی حاتمی، تنها کارگردان سینمای ایران است که علاقه خاصی به ساخت فیلم‌های بیوگرافیک داشت. حاتمی در کارنامه فیلمسازی اش، فیلم‌های «ستارخان»، «حاجی واشنگتن»، «کمال الملک» و فیلم ناتمام «جهان پهلوان تختی» را کارگردانی کرد. او در زمانی که بیماری سرطانش عود کرده بود، فیلمنامه «جهان پهلوان تختی» را جلوی دوربین برد و همزمان تلاش داشت تا فیلم بیوگرافیک بعدی را بر اساس زندگی پیامبر اسلام (ص)، جلو ببرد، اما بیماری امان نداد تا نابغه سینمای ایران طرح‌هایی را که در ذهنش دارد به اتمام برساند.

فیلم نیمه کاره «جهان پهلوان تختی» به بهروز افخمی رسید. افخمی چند سال پیش از آن سریال «کوچک جنگلی» را بر اساس زندگی میرزاکوچک خان ساخته بود و با ژانر بیوگرافی به خوبی آشنایی داشت، اما وی ترجیح داد به جای ادامه فیلمنامه تختی، میراث برجای مانده از حاتمی را به نحو دلخواه خود پایان ببرد و به اصطلاح فیلم خودش را بسازد.

اکنون نزدیک به ربع قرن بعد از ساخت فیلم «جهان پهلوان تختی»، یک کارگردان دیگر سراغ زندگی جهان پهلوان را گرفته است.

توکلی و تجربه ژانرهای مختلف

بهرام توکلی، این روزها در حال فیلمبرداری فیلم «تختی» است؛ کارگردانی که سینما را به طور آکادمیک دنبال کرده و با ساخت چند فیلم کوتاه قدم در راه فیلمسازی گذاشته است. توکلی تا سال گذشته که فیلم «تنگه ابوقریب» را کارگردانی کرد، جزو کارگردانان سینمای روشنفکری به شمار می‌رفت که مخاطب خود را با تجربه‌های جدید روبه‌رو می‌کرد. می‌توان گفت: ساخت فیلم سفارش‌شده «تنگه ابوقریب» هم تجربه‌ای نو برای توکلی بود که ژانر سینمای دفاع مقدس (سینمای جنگ) را تجربه کند. این کارگردان اکنون در حال تجربه جدیدی در سینماست و می‌خواهد فیلم زندگی غلامرضا تختی را بسازد. سعید ملکان که در تنگه ابوقریب تهیه‌کننده فیلم بود، در فیلم تختی نیز در مقام تهیه کننده ظاهر شده تا همکاری ملکان- توکلی ادامه داشته باشد.

پیوند سینمای دفاع مقدس و ژانر بیوگرافی

رهبر معظم انقلاب در «شب خاطره دفاع مقدس» که در هفته اول مهرماه با حضور رزمندگان دوران دفاع مقدس و هنرمندان و نویسندگان برگزار شد، در بیاناتی تلویحاً بر لزوم توجه به سینما و ژانر سینمایی بیوگرافی اشاره کردند و فرمودند: «در جشنواره‌های غربی، فیلم‌های ایرانی را بعضاً می‌برند نشان می‌دهند؛ فیلم‌هایی که از لحاظ کیفیتِ حرفه‌ای به مراتب پایین‌تر از بسیاری از فیلم‌هایی است که برای دفاع مقدس یا برای انقلاب ساخته می‌شود. می‌روند با به‌به و چه‌چه آن‌ها را نشان می‌دهند [اما]یک دانه فیلمِ دفاعِ مقدس را این‌ها نشان نمی‌دهند، چرا؟ معلوم می‌شود که می‌ترسند. می‌ترسند از اینکه این تصویر افشاگر به اطلاع مردم دنیا برسد و افکار عمومی دنیا را تحت تأثیر قرار بدهد، می‌ترسند. پس این سلاحِ کارآمدی است، این امکانِ بزرگی است در اختیار ما، چرا از این امکان استفاده نمی‌کنیم؟» ایشان خاطرنشان کردند: «خود ما باید دست به کار بشویم، برای قهرمان‌هایمان فیلم بسازیم. ما قهرمان‌هایی داریم: همّت قهرمان است، باکری قهرمان است، خرازی قهرمان است، رؤسا و فرماندهان قهرمانند، بعضی از این زنده‌ها قهرمانند. این‌جور نیست که اخلاص و مجاهدت این‌هایی که زنده مانده‌اند، کمتر باشد از آن کسانی که رفته‌اند، نه، خدای متعال این‌ها را ذخیره کرده، نگه داشته. خدا کار دارد با اینها، بسیاری‌شان این‌جوری هستند. این چهره‌ها باید معرفی بشوند، باید دنیا این چهره‌ها را بشناسد، عظمت این‌ها را بفهمد، بداند.»

اگرچه تا امروز بارها خبر ساخت طرح‌های سینمایی و تلویزیونی برای به تصویر کشیدن زندگی سرداران و فرماندهان شهید هشت سال دفاع مقدس، مطرح شده ولی طرح‌هایی که به مرحله ساخت رسیده از چند عنوان فراتر نرفته است. به خصوص در سینما که طرح‌هایی مانند «چ» و «ایستاده در غبار» نمونه‌های قابل اتکا هستند و در کنار آن‌ها طرح‌های شکست‌خورده‌ای نیز وجود دارد که در سینما ماندگار نشدند. با توجه به تأکید رهبر انقلاب برای ساخت فیلم زندگی قهرمانان دفاع مقدس، می‌شود انتظار داشت نهادهای فرهنگی که در حوزه سینما نیز فعالیت دارند و هر ساله در پروژه‌های سینمایی سرمایه گذاری می‌کنند برای پروژه‌های آتی به این گونه پرطرفدار روی بیاورند. همان طور که فیلم «ایستاده در غبار» توانست بعد از سال‌ها مهجوریت را از سردار جاویدالاثر «احمد متوسلیان» دور کند، ساخت آثار مشابه نیز می‌تواند زمینه شناخت نسل سوم و چهارم انقلاب را با قهرمانان ملی کشور مهیا کند.

تختی تنها نماند

سینمای ایران روزهای بدی را از نظر پرداخت به گونه‌های سینمایی پشت سر می‌گذارد. بازگشت سرمایه در سینمای کمدی باعث شده تا تهیه کنندگان علاقه خاصی به سرمایه‌گذاری روی این نوع از فیلم پیدا کنند و فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان سینما هم تمرکز خود را روی سینمای کمدی قرار داده‌اند. در این شرایط پرداختن به ژانر بیوگرافی، نیازمند حمایت است. ساخت فیلم درباره زندگی «غلامرضا تختی» نباید تنها دستاورد ژانر بیوگرافی در سینمایی باشد که سالانه نزدیک به ۱۰۰ عنوان فیلم بلند در آن ساخته می‌شود. اگر چه در فاصله زمانی محدود باقی مانده تا آغاز جشنواره فیلم فجر نمی‌توان انتظار داشت امسال معجزه‌ای در زمینه حضور آثار بیوگرافیک در جشنواره رخ دهد، ولی فاصله بیش از یک سال باقی مانده تا جشنواره سی‌وهشتم فرصت مغتنمی است که حداقل نهادهای فرهنگی برای ساخت چنین آثاری با زمینه زندگی قهرمانان ملی وارد عمل شوند و تهیه کنندگان بخش خصوصی نیز بتوانند نهادهای عمومی را برای سرمایه گذاری جهت ساخت فیلم درباره زندگی شخصیت‌های مشهور ایرانی فراهم کنند.