جشنواره هنر مقاومت پنجمین دوره خود را در حالی سپری می‌کند که در مقایسه با دوره‌های قبلی بیشترین آمار شرکت‌کنندگان را ازآن خود کرده است. گروه هنرهای تجسمی بنیاد فرهنگی روایت فتح متصدی برگزاری این جشنواره است و مسعود نجابتی دبیرکل،  سیدمسعود شجاعی طباطبایی دبیر اجرایی و دبیر بخش کاریکاتور،  احمدرضا دالوند دبیر بخش علمی و پژوهشی،  علی حیاتی دبیر بخش پرچم و کتیبه،  حسن قائدی دبیر بخش عکس،  سیدمحمدرضا میری دبیر بخش پوستر،  احمد عابدینی دبیر بخش طراحی صنعتی،  عباس صانعی دبیر بخش گرافیک متحرک (موشن‌گرافیک)،  محمدرضا دوست‌محمدی دبیر بخش تصویرسازی،  حسن روح‌الامین دبیر بخش نقاشی دیجیتال،  حامد مغروری دبیر بخش تبلیغات شهری،  سیدمهدی حسینی دبیر بخش تایپوگرافی و امین صافی‌زاده مدیر روابط عمومی این رویداد هستند. پنجمین جشنواره هنر مقاومت در ۱۰ بخش طی دی‌ماه سال جاری در تهران برگزار خواهد شد. 

مشروح این میزگرد را در ادامه می‌خوانید.

برگزاری جشنواره‌ای مردمی در مقطعی حساس

* استفاده از دبیران جوان یکی از ویژگیهای خوب جشنواره هنر مقاومت است. درحالیکه امروز در برگزاری جشنواره‌ها کمتر به مسئله جوانگرایی بها داده می‌شود.

نجابتی: وقتی که مسئولیت برگزاری جشنواره هنر مقاومت به من سپرده شد مذاکرات مفصلی با شورای سیاستگذاری جشنواره برای نحوه برگزاری آن داشتم. زمانی که برگزاری جشنواره مقارن با چهل‌سالگی انقلاب اسلامی شد تصمیم گرفتیم که در این مقطع حساس کار تاثیرگذاری انجام دهیم و این امر برای ما بسیار مهم بود. ما در نحوه برگزاری جشنواره بازنگری کردیم؛ چراکه نمی‌خواستیم جشنواره‌های دیگر را تکرار کرده باشیم.

هنر غرب در مقطعی از مردمی‌بودن به سوی نگاه نخبگانی و موزه‌ای رفت و به اصطلاح "سانتی‌مانتالیست" شد؛ اما دوباره به سوی هنر مردمی سوق پیدا کرد. ما نمی‌خواهیم در برگزاری جشنواره نگاه نخبگانی و موزه‌ای داشته باشیم؛ چراکه با آن رویکرد هم مردم رویداد را درک نمی‌کنند و هم هنرمندان مردم را به عدم دارابودن سواد بصری متهم می‌کنند. ما برای آن اشکال هنر هم احترام قائل هستیم اما می‌خواهیم یک جشنواره مردمی داشته باشیم.

رویکرد مردمی در شعر و سینمای ایران جا افتاد و می‌خواهیم به مرور این رویکرد را در هنرهای تجسمی نیز رواج دهیم تا محصولات آن در بطن زندگی مردم حضور یابد. بنابراین با تمام احترامی که برای اساتید پیشکسوت قائل هستیم دبیران جشنواره را از میان هنرمندان جوان انتخاب کردیم تا همین رویکرد مردمی را در جشنواره پیاده‌سازی کنند. ما اعتقاد داریم که جوانها ایده‌های جدید و ویژه‌ای دارند که ما به اینها نیازمندیم.

آقای میری علاوه بر سوابق قابل توجه خودش ارتباطات بسیار خوبی با هنرمندان مشهدی دارد و می‌تواند این حجم از نیروها را در جشنواره شرکت دهد. آقای روح‌الامین علاوه بر شخصیت خود، فعالیتهایی که طی سالیان اخیر در زمینه نقاشی مذهبی و انقلابی داشته است و ارتباطش با بدنه نقاشان کشور برای ما بسیار حائز اهمیت است.

هنر در دوره صفویه در تمامی شئون زندگی مردم حضور داشت از وسایل منزل و پنجره‌ها تا بشقاب و فنجان. اما در حال حاضر زندگیها عاری از هنر فاخر است. ما امسال طراحی صنعتی را وارد جشنواره کردیم تا هرچه بیشتر بتوانیم هنر را وارد رویکردهای طراحی وسایل زندگی کنیم.

این دوره از جشنواره هنر مقاومت از لحاظ کمیت دارای بالاترین میزان استقبال بود. همچنین ما برای توزیع و نمایش گسترده آثار در سراسر کشور برنامه‌ریزی کرده‌ایم و این امر برای ما از تولید آثار هم مهم‌تر است.   دوستان و همکاران ما متفق‌القول بر این باورند که جشنواره هنر مقاومت با تمامی جشنواره‌های هنر تجسمی در کشور تفاوت دارد.

*با این وجود چه کردید تا هنرمندان پیشکسوت از شما دلگیر نشوند و بتوانید از تجربیات این قافله طی چهل سال اخیر استفاده کنید؟

نجابتی: به نکته بسیار ظریف و خوبی اشاره کردید. ما قبل از هر اقدامی سعی کردیم با افرادی که سالها در هنر مقاومت تاثیرگذار بودند و دبیری چنین جشنواره‌هایی را برعهده داشتند تعامل خوبی برقرار کنیم. ما با اساتیدی همچون آقایان حبیب‌الله صادقی، طاهر شیخ‌الحکمایی و مصطفی گودرزی جلساتی داشتیم و همچنین شاگردان این اساتید را در جشنواره به همکاری دعوت کردیم. مثل آقای حسن روح‌الامین که شاگرد استاد حبیب‌الله صادقی بوده است.

دوست داریم در کنار برگزاری یک جشنواره‌ی جوانِ محصولگرای مردمی، نگاهی به دستاوردهای چهل ساله هنر تجسمی در ایران داشته باشیم. ما گزیده‌ای از آثار هنرمندان شاخص هنر مقاومت طی چهل سال اخیر را نمایش می‌دهیم همچنین از ۱۰ هنرمند انقلابی ضمن اهدای نشان ویژه تجلیل به عمل می‌آوریم.

*آثار هنرمندان انقلابی از آثار سایر هنرمندان برجسته‌تر است؛ اما متاسفانه در زمینه تبلیغات برای آثار این عزیزان ضعیف عمل شده است.

نجابتی: ما در هر دوره از جشنواره به سراغ یکی از پیشکسوتان هنر انقلاب می‌رویم و از او تجلیل به عمل می‌آوریم که این معضل تا حدودی رفع شود.

هنر گرافیک در ایران با انقلاب تبدیل به هنر "گرافیک" شد و با دفاع مقدس به اوج رسید

*آقای میری شما چه فعالیتهایی در زمینه شبکه‌سازی و ایجاد ارتباط با هنرمندان شهرستانی در راستای ترویج هنر انقلابی داشته‌اید؟

میری: هنر گرافیک دارای ارتباط نزدیک و مفاهمه با مخاطبان است و خودش را متعهد به انتقال پیام به مردم می‌داند. هنر گرافیک در دهه پنجاه با توجه به ترویج سبک زندگی خاص و تولید پوسترهای سینمایی نمی‌توانست در میان خانواده‌های مذهبی و سنتی جایگاهی داشته باشد. با شروع مبارزات و جدی‌شدن اتفاقات انقلاب، مردم برای رساندن پیام انقلاب دست به دامن گرافیک می‌شوند: از گرافیتی روی دیوار تا نشریه و اعلامیه و پوستر و پرده‌های نقاشی که در راهپیمایی‌ها استفاده می‌شد و گرافیستهایی نظیر استاد بهزاد شیشه‌گران در این زمینه به فعالیت پرداختند.

در آن زمان مردم هم تولیدکننده محصولات گرافیک بودند و هم مصرف‌کننده‌ی آن و دغدغه تولیدات گرافیک همان دغدغه مردم بود. بنابراین هنر گرافیک در ایران با انقلاب تبدیل به هنر "گرافیک" شد و این جریان با دفاع مقدس به اوج خود رسید؛ اما پس از اتمام جنگ در دهه هفتاد با افول جدی مواجه شد. در آن مقطع گرافیک به یک هنر هزینه‌بر تبدیل شد که نشر و تولید آن برای همه امکان‌پذیر نبود و فقط برخی نهادها و سازمانها به طور مناسبتی اقدام به تولید پوستر می‌کردند. اما طی هشت سال اخیر گرافیک به مدد ابزارهای الکترونیکی مجدداً ارزان و فراگیر شد. فارغ‌التحصیلان این رشته و جوانان دغدغه‌مند نیز به عنوان یک ابزار هنری چابک و سریع از آن استفاده کردند.

گرافیک در شهرستانها به سمتی پیش رفت که استعدادها بتوانند در این زمینه درخشان شوند. اگر به گرافیستهای شهرستانی بها داده شود آنها با حداقل امکانات کار می‌کنند. ما به لطف امام رضا (ع) موفق شدیم به این هنرمندان هویت دهیم. متاسفانه رسانه با گرافیستهای شهرستانی همراه نیست. یک گرافیست اهل سیستان و بلوچستان فقط می‌تواند آثارش را در صفحات مجازی شخصی‌اش منتشر کند. بودجه و امکانات در شهرستانها کم است اما استعداد و توانمندی وجود دارد و کار مشارکتی و جهادی با استفاده از فضاهایی مثل مساجد رواج دارد. چندی پیش برنامه مجموعه‌ای از آثار گرافیک با موضوع انتقاد از مسئولین در یزد داشتیم. در تبریز هم مسئله حاشیه‌نشینی سوژه کار گرافیستها قرار گرفت.

از اولین دوره جشنواره هنر مقاومت بحمدالله با حضور استاد نجابتی بسیاری از مشکلات حل شد. ما همواره سعی کردیم وابسته به نهادهای دولتی نباشیم چراکه این وابستگیها پس از تغییر مدیران موجب  اخلال در برگزاری جشنواره و دلخوری هنرمندان می‌شود. البته به لحاظ بودجه و رسانه محدودیتهای زیادی را هم پشت سر گذاشتیم. در آن وقتی که کار را شروع کردیم هیچ نهاد دولتی در کنار ما نبود چراکه آرم هیچ ارگان دولتی در کنار آرم جشنواره ما نبود.

ما فراخوان این دوره از جشنواره را با عنایت به مسئله‌شناسی شرایط حساس کنونی تنظیم کردیم. آسیب‌شناسی جریاناتی که خودشان را به انقلاب چسبانده‌اند را در بخشی با عنوان «فصل گفتن» مدنظر قرار دادیم. هیچ ابایی از بیان چنین صحبتهایی نیست و از رهبر انقلاب تا مسئولین و مردم همه می‌توانند آزادانه این صحبتها را بیان کنند. مثلاً دستاوردهای انقلاب یا اصلاً بیان نشده یا به نحو نامطلوبی بیان شده و مردم از این نحوه خسته شده‌اند. ما می‌خواهیم بیان این دستاوردها را از قالب نشستهای خبری و کنفرانسهای تخصصی خارج کنیم تا صحبتها درباره پیروزیهای جریان انقلابی با وجود تحریمها و تهدیدها به راحتی و با زبانی بدون تکلف بیان شود. همچنین باید به کمبودها پاسخ داده شود. بخشی را هم تحت عنوان «نسل سلمان» داریم. آنچه که سلمان فارسی را موجب افتخار بشریت کرد باید مورد توجه قرار گیرد. اگر جوان امروز از نسل سلمان است باید مثل او حقیقت‌طلب، باتقوا و کوشا باشد. در برگزاری جشنواره هنر مقاومت بیان چنین موضوعاتی مسئله‌ی مسات نه فراخوان و اختتامیه.

برخی از نخبگان می‌خواستند انقلاب را منحرف کنند اما با حضور مردم شکست خوردند

روح‌الامین: ما نمی‌خواهیم جشنواره‌ای داشته باشیم که صرفا به برگزاری افتتاحیه، اختتامیه و چاپ کتاب بپردازد، بلکه می‌خواهیم محصولات جشنواره در زندگی مردم بازتاب و کاربرد داشته باشد. استاد نجابتی ایده‌ای مبنی بر راه‌اندازی بخش نقاشی دیجیتال به جای نقاشی به شکل سنتی روی بوم ارائه کردند که ایده بسیار خوبی است. نقاشی به شکل سنتی هزینه‌های زیادی برای خرید بوم، رنگ و کرایه وانت برای حمل تابلو دارد. همچنین تعداد افرادی که در فضای مجازی نقاشیهای دیجیتال را می‌بینند از بازدیدکنندگان گالریها بسیار بیشتر است. فضای مجازی باعث می‌شود که فاصله میان اثر با مخاطب روز به روز کمتر شود و هرچه این فاصله کمتر باشد گیرایی اثر بیشتر می‌شود. همچنین ما به عنوان یک ارگان حاکمیتی هرچه کمتر هزینه کنیم بهتر می‌توانیم پاسخگویی اذهان عمومی باشیم پس بهترین گزینه برای ما نقاشی دیجیتال است. البته شکل کار در نقاشی دیجیتال هم به همان صورت نقاشی سنتی است و فقط نحوه ارائه آن تغییر کرده است.

در زمان رامبرانت و کارواجیو دوربین عکاسی وجود نداشت و اگر شاه می‌خواست صحنه جنگ را به تصویر بکشد به ناچار از نقاشان بهره می‌گرفت؛ اما امروز به خاطر وجود هنرهای جایگزین، نقاشی جایگاه قدیمی خود را از دست داده است؛ اما به هر صورت آثار اساتیدی همچون حبیب‌الله صادقی و کاظم چلیپا هنوز درجه یک هستند. آنها خودشان در جریان انقلاب بودند و بسیاری از وقایع را از نزدیک دیدند؛ اما در حقشان ظلم شد و آنقدر که باید آثارشان دیده نشد. البته خودشان هم هیچوقت به دنبال مطرح کردن خود نبودند بلکه تنها می‌خواستند آثارشان دیده شود. هنرمند اثرش را تولید می‌کند و نهادها باید در انتقال و انعکاس آثار به او کمک کنند. ما در جشنواره هنر مقاومت سعی می‌کنیم محصولات تولیدی را نشر دهیم تا میزان استقبال از آنها مشخص شود.

ما برای بخش نقاشی دیجیتال موضوع «کار و کارگر ایرانی» را انتخاب کرده‌ایم. می‌خواهیم مشاغلی مد نظر ما باشد که با عامه مردم سر و کار دارند، نه مشاغل حاکمیتی مثل پلیس. انقلاب توسط مردم کوچه و بازار به پیروزی رسید، برخی از نخبگان می‌خواستند انقلاب را منحرف کنند اما باز هم با حضور مردم شکست خوردند. در حال حاضر برخی در فضای مجازی به نفع اسلام و انقلاب و برخی علیه این جریان کار می‌کنند. آن کسی که در یک روستا یک اثر هنری مذهبی یا انقلابی خلق می‌کند و آن را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارد و دو سه نفر آن را می‌بینند هیچ تفاوتی با کار من ندارد؛ چراکه نفس عمل مهم است.

جشنواره هنر مقاومت متعلق به طیف خاصی نیست و ما خواهان حضور حداکثری مردم هستیم

نجابتی: اعتقاد من بر این است که اگر هنرمند تعهد و التزامی برای خود قائل است پس باید خودش را با شرایط روز تطبیق دهد. هنرمند باید به بطن جامعه بیاید نه اینکه مردم را به گالری بکشاند. هنرمند تا کی باید نسبت به عدم استقبال مردم از گالریها معترض باشد و بگوید که سطح سواد بصری مردم پایین آمده؟ مردمی‌شدن رویدادها از خود هنرمند آغاز می‌شود. قشر جوان به فضای مجازی دسترسی دارند. بنابراین محصولات جشنواره به یاری جوانان در فضای مجازی منتشر و دیده می‌شوند و ما به این طریق از فضای مجازی بیشترین بهره‌وری را خواهیم داشت. طبق گفته امیرالمومنین(ع) ما باید فرزند زمانه خودمان باشیم. تا کی باید منتظر حمایت دولت بود؟ ما اینچنین از توانایی هنرمندان استفاده می‌کنیم.

*چه اقداماتی در زمینه جذب بدنه هنرمندان کشور به جشنواره هنر مقاومت انجام داده‌اید؟

نجابتی: ما در بخش سفارشات جشنواره با هنرمندان تماس گرفتیم و به آنها سفارش کار دادیم. بخش فراخوان جشنواره هم که مرزبندی ندارد و تمام هنرمندان بدون هیچ محدودیتی می‌توانند شرکت کنند. در بخش دعوت خاص هم ۴۰ نفر از هنرمندان را به مناسبت چهلمین سال پیروزی انقلاب دعوت همکاری کردیم.

آیا بعد از جشنواره نیز ارتباط خود را با این هنرمندان حفظ می‌کنید؟

نجابتی: برای این کار هنوز برنامه‌ریزی نکرده‌ایم. ما کارگاه‌های پوستر، پرچم، کتیبه، تایپوگرافی و عکاسی داریم. در بخش تایپوگرافی اشعاری را انتخاب کردیم که فضای حماسی و ملی دارد. موضوعات جشنواره ما مردمی است و نگاه حاکمیتی و گارد خاصی نداریم. جشنواره هنر مقاومت متعلق به طیف خاصی نیست و ما خواهان حضور حداکثری مردم در این رویداد هستیم.  

هنر تجسمی را به مردم بشناسانیم تا هنر مقاومت را در این قالب معرفی کنیم

*آقای صافی‌زاده شما به عنوان مدیر روابط عمومی جشنواره هنر مقاومت چه اقداماتی در زمینه برجسته‌سازی فعالیتهای جشنواره در رسانه‌ها داشته‌اید؟

صافی‌زاده: تیم ستاد خبری ما در راستای خبررسانی به طور منظم و طبق برنامه از پیش تعیین شده کار می‌کند و این برنامه در هر مرحله از جشنواره به‌روز می‌شود. کمی در ارتباط با رسانه ملی ضعیف بودیم که انشاالله این مشکل رفع خواهد شد.

به نظر من هنرهای تجسمی در زندگی مردم کاربردی هستند و ما نیازی نداریم که در راستای کاربردی‌شدن آنها تلاش کنیم. مردم پوسترهای موجود در فضای مجازی را دست به دست می‌کنند، با مجسمه‌های موجود در  سطح شهر و دیوارنگاره میدان ولی‌عصر (عج) عکس می‌گیرند؛ اما نمی‌دانند که اینها همه از رشته‌های هنر تجسمی هستند. بنابراین ما می‌خواهیم هنر تجسمی را به مردم بشناسانیم تا هنر مقاومت را در این قالب معرفی کنیم. ما در حال تهیه کلیپی هستیم که در آن هنرهای تجسمی را به آحاد مردم بشناسانیم. این کلیپ کمتر از یک دقیقه زمان دارد و سعی شده جذاب و با سوژه‌های جالبی باشد و وقتی مخاطب تا انتهای کلیپ را مشاهده کرد آن‌وقت متوجه هدف و مقصود ما یعنی شناسایی هنرهای تجسمی بشود.

*تسنیم