در روزهای اخیر موجی از اعلام انصراف از حضور در سی‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر به راه افتاده است؛ موجی که «رحمان ۱۴۰۰» نیز با آن همراه شد تا جمع فیلم‌های انصرافی از جشنواره جمع‌تر شود. هیچ کدام از مدیران جشنواره از ابراهیم داروغه زاده دبیر سی‌وهفتمین دوره جشنواره فیلم فجر گرفته تا مدیران دبیرخانه و روابط عمومی این رخداد سینمایی، واکنشی در قبال موج انصراف‌ها نداشته‌اند.

کاهش میل به حضور در جشنواره فجر و از رونق افتادن مهم‌ترین رخداد سینمایی کشور می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد، از جمله مدیریت غلط جشنواره‌ای که قرار است ویترین سینمای ایران باشد. این موج باعث ترغیب فیلمسازان بیشتری برای حضور نیافتن در فجر شده است.

از رونق افتادن فجر به نفع کیست؟!
اهمیت جشنواره فیلم فجر به این است که تولیدات سالانه سینمای ایران در آن جشنواره رونمایی می‌شود. تازه بودن آثار به نمایش درآمده که می‌تواند پتانسیل سینما را در سال آینده به نمایش بگذارد، رغبت منتقدان و اهالی رسانه را برای حضور در جشنواره بیشتر می‌کند، اما زمانی که از حجم آثار مهم سینمایی در این جشنواره کاسته شود و فیلم‌ها بدون دیده‌شدن در فجر، از اکران سر درآورند، بخش قابل ملاحظه‌ای از جذابیت فجر کاسته می‌شود. در مقابل این کاسته شدن از اهمیت فجر، «جشن خانه سینما» که داوری آن ساختاری تقریبا مشابه ساز و کار آکادمی اسکار دارد، اهمیت پیدا می‌کند، زیرا همان فیلم‌هایی که در فجر حضور نداشته‌اند، بعد از اکران عمومی در صف حضور در جشنی قرار می‌گیرند که قرار است از طرف صنوف سینمایی برگزار شود. کاسته شدن از اهمیت فجر، به طور مستقیم باعث داغ شدن برگزاری جشن خانه سینما می‌شود؛ اقدامی که در سال‌های اخیر به نوعی از سوی مدیران سازمان سینمایی مورد حمایت قرار گرفته است. تأکید بر تقویت صنوف سینمایی و اهمیت دادن به جشن خانه سینما در زمانی که فجر با بی‌مهری روبه‌رو می‌شود، این شائبه را به وجود می‌آورد که قرار است جشنی که ساختار اسکار دارد جای جشنواره‌ای که سیمرغ می‌دهد را بگیرد. دیدگاه دوم که کمی سختگیرانه‌تر هم است اینکه خاستگاه فجر بر اساس انقلاب اسلامی است و حتی در پوسته ظاهری هم باید به آرمان‌های انقلاب وفادار باشد و این موضوع به مذاق بخشی از سینمای ایران که وجه لیبرال دارند خوشامد نیست.

دور زدن فجر برای نقد نشدن!
کمال تبریزی چندی‌پیش گفت: «پیشنهاد من این است که اگر فیلم‌هایی همچون مارمولک یا مارموز ساخته می‌شود که بعضا موضوعات حساسی دارد، اصلا در جشنواره‌های فیلم فجر یا جشنواره‌های دیگر نمایش داده نشود و مستقیم از تولید به نمایش برسد. به فیلمسازان نیز توصیه می‌کنم اگر فیلمی ساختند که تصور می‌کنند که برای گرفتن پروانه نمایش دچار مشکل می‌شوند بهتر است قید حضور در جشنواره فیلم فجر را بزنند و فیلمشان را مستقیم اکران و جشنواره را فراموش کنند.» این پیشنهاد به ظاهر خیرخواهانه در روزهای اخیر با همراهی کارگردانان متعدد روبه‌رو شده است، از سعید سهیلی که اعلام کرد از حضور فیلمش در جشنواره فجر انصراف داده است تا مسعود ده نمکی که «زندانی ها» را به جشنواره نداد و «رحمان ۱۴۰۰» که اعلام شد در فجر حضور نخواهد داشت. این فیلم‌ها همگی می‌خواهند در اکران سینمایی موفق شوند؛ همان طور که سال گذشته ابوالحسن داودی فیلم «هزارپا» را به فجر سی و ششم نداد، اما توانست در اکران عمومی رکورد فروش سینما را جابه جا کند. این کارگردان‌ها به خوبی متوجه شده‌اند که هرچقدر فیلم برای رسانه‌ها ناشناخته بماند، کمتر برای اکران به مشکل برمی‌خورد و همان طور که تبریزی توصیه کرده امکان جلوگیری از اکران فیلم‌های حاشیه دار کمتر می‌شود، به عبارت دیگر رسانه‌ها به عنوان وجدان بیدار جامعه، در برابر پلشتی و حاشیه‌های اخلاقی و سیاسی فیلم‌ها در زمان اکران، دست بسته خواهند بود. در میان آثار انصرافی از جشنواره فیلم فجر، فیلم‌های کمدی انصرافی وزنه بیشتری نسبت به دیگران دارد، همان طور که رامبد جوان به سرعت «قانون مورفی» را به اکران عمومی رساند، دیگر فیلم‌ها هم به دنبال اکران عمومی هستند که بتوانند از دوره رونق فروش آثار کمدی نهایت استفاده را کنند.

دلیل این مسئله هم می‌تواند به کم اقبال شدن چند ساله فیلم‌های کمدی در جشنواره فیلم فجر مربوط باشد، با این حال عملا دستاوردی برای سینمای کمدی در جشنواره فجر دیده نمی‌شود.

سینما را باید خلع سلاح کرد
موج اعتراض سینماگران به عدم تحقق وعده‌های انتخاباتی رئیس دولت دوازدهم، فضای منفی را برای دولت به وجود آورده است. دولت در دوره انتخابات بر رأی آوردن از طریق کمپین‌هایی که اهالی سینما به راه انداخته بودند حساب می‌کرد و به نتیجه هم رسید، اما بعد از آن با موج انتقادهایی که سینماگران به خاطر خلف وعده دولت داشتند، روابط دولت با سینما دوره ماه عسل خود را پشت سر گذاشت. دولت در این سال‌ها برنامه مدون و مشخصی برای رشد کیفی سینما از خود ارائه نداد و صرفا تلاش کرد از این اهرم به نفع جذب آرا در انتخابات سود ببرد. جشنواره فیلم فجر، اما در این وضعیت در سالی که چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی است نیازمند شکوه بیشتری است و انتظار می‌رفت این رویداد هنری مهم انقلاب اسلامی با درایت و تدبیر بهتری برگزار شود.