محمدرضا مهدوی پور / دغدغه انسان هنرمند برای واقعگرایی یا رئالیسم (Realism) را می توان به عنوان اصلی ترین عامل شکل دهنده صنعتی با عنوان سینما (Cinema) قلمداد نمود. صنعتی که دارای ماهیت رسانه ای برجسته و منحصر به فرد بوده و اگر چه عنوان خود را از ابزاری صنعتی با عنوان سینماتوگراف (Cinematograph) وام گرفته است؛ اما در واقع همین صورت ابزاری و صنعتی توانسته تا این هنر را طی بیش از یک قرن گذشته به جایگاه رسانه ای رفیع و بعضا بی بدیلی برساند.
بر این اساس سوای نظر از گونه های مختلف و رایج در سینمای امروز ایران و جهان؛ آنچه که پیدایش صنعت-هنر- رسانه سینما را در قرن حاضر رقم زد؛ موجودیتی بود که امروزه از آن با عنوان مستند (Documentary) یاد می شود. موجودیتی که به وضوح در نخستین آثار و تولیدات سینمایی قابل مشاهده بوده و مراجعه به ده ها فیلم کوتاه تولید شده توسط برادران لومیر (Lumière brothers) می تواند سند معتبری برای چنین انگاره ای قلمداد شود.
برادران لومیر (Lumière brothers) به عنوان مخترعین سینماتوگراف (Cinematograph) و پدیدآورندگان صنعت-هنر- رسانه سینما و همچنین پایه گذاران نمایش عمومی در سالن نمایش سینما؛ دهها فیلم کوتاه ساختند که اگر چه همه آنها صرفا از یک نما تشکیل میشد و قطع و وصل و تدوین در آنها وجود نداشت و ... اما جملگی از قالبی معین پیروی می کردند که امروزه با عنوان مستند (Documentary) در گونه شناسی تولیدات سینمایی شناخته می شود. ده فیلم کوتاه با عناوینی همچون خروج کارگران از کارخانه (Workers Leaving The Lumière Factory in Lyon)؛ غذا خوردن کودک (Repas de Bébé)؛ خروج قایق از لنگرگاه (The Photographical Congress Arrives in Lyon)و ... را می بایست به عنوان نخستین فیلم های سینمایی ساخته شده به دست بشر شناسایی نمود. آثار سینمایی صامتی که توسط برادران لومیر تولید شده بودند و به صورتی عمومی در ۲۸ دسامبر ۱۸۹۵ میلادی در گراند کافه پاریس به نمایش درآمده و سینما را به عنوان یک ابزار مهم رسانه ای را یا ماهیتی کاملا مستند (Documentary) به جهانیان معرفی نمودند. اما پس از این معرفی ابتدایی سینما بود که اکران فیلم ورود قطار به ایستگاه (L'arrivée d'un train en gare de La Ciotat) سبب شد تا ماهیت تاثیر گذار سینما به عنوان یک ابزار کارآمد رسانه ای بر همگان معین شود. اثری سینمایی شاخصی که اگر چه به عنوان یکی از تولیدات برادران لومیر در سال ۱۸۹۵ میلادی تولید شده بود؛ اما در میان آثار به نمایش درآمده در گراند کافه پاریس حضور نداشت و برای نخستین بار در ژانویه ۱۸۹۶ میلادی به نمایش عمومی درآمد و با ماهیتی کاملا مستند (Documentary) توانست عمق نفوذ و میزان تاثیر گذاری سینما را بر همگان آشکار سازد. اثری که لوئیس لومیر (Louis Lumière) کارگردانی آن را عهده دار بود و به صورت یک فیلم کوتاه پنجاه ثانیه ای و با ساختاری صامت و سیاه و سفید؛ اقدام به تصویرسازی از ورود لوکوموتیو بخار به ایستگاه لسیوته (Gare de La Ciotat) در کشور فرانسه می نمود ... اثری بسیار موفق که ضمن معرفی صنعت-هنر- رسانه سینما در وجاهتی مستند توانست عمق نفوذ این ابزار را بر مخاطبان خود معین ساخته و گریختن بسیاری از تماشاگران در حین دیدن صحنه مربوط به نزدیک شدن قطار سبب شد تا عمق تاثیر پذیری مخاطب و باور پذیری ایشان در مواجهه با پرده نقره ای سینما آشکار شود. |
البته پس از برادران لومیر به سرعت تصور مستند گونه از سینما دچار تغییر و تحول جدی شد و بالاخص حضور یهودی شعبده بازی همچون ژرژ مِلییِس ( Georges Méliès ) در عرصه تولید آثار سینمایی موجب شد تا دیدگاه تئاتری به عرصه سینما وارد شود. دیدگاهی که توانست پایانی بر سیطره مطلق مستند ( Documentary ) و غلبه ی این گونه از سینما باشد و در این میان حضور گونه های دیگر فیلمسازی عاملی شد تا این ابزار مهم رسانه ای، به صورتی ویژه در خدمت ساخت رویا و تمایلات فیلمسازان و ارایه تصویرگری های مد نظر صاحبان آثار و به تبع آن ترسیم باور و ذهنیت مد نظر ایشان در عمق جان مخاطبان سینما شود.
ژرژ مِلییِس (Georges Méliès) به عنوان یک شعبده باز حرفه ای توانست تا ذهنیت مستند و توقع ترسیم حقیقت و بازنمایی واقعیت از سینما را متحول ساخته و در این راستا با رویکردی تئاتری اقدام به تصویرسازی و ارایه جهانبینی خود به مخاطبان سینمایی نماید. رویکردی که بر پایه داستان های تخیلی دو نویسنده شاخص فرانسوی و انگلیسی با نام های ژول ورن (Jules Verne) و هِربرت جورج وِلز (H. G. Wells) شکل گرفت. اثری سینمایی که با برداشت آزادانه و روایت سینمایی ژرژ مِلییِس از رُمان های علمی و تخیلی این دو نویسنده با عنوان از زمین تا کره ماه (From the Earth to the Moon) و به دور ماه (Around the Moon) و همچنین اولین انسان در ماه (The First Men in the Moon) همراه گردیده بود و در نهایت منجر به تولید فیلمی با عنوان سفر به ماه (A Trip to the Moon) گردید. اثر سینمایی شاخصی که برای نخستین بار در سپتامبر ۱۹۰۲ میلادی به نمایش درآمد و اگر چه موجب شد تا نخستین فیلم علمیتخیلی (science fiction films) تاریخ سینما عرضه و با این عنوان ثبت شود؛ اما در اصل مخاطبان سینما را با ظرفیت ویژه و کارکردهای گوناگون صنعت-هنر- رسانه سینما مواجه ساخت و با گسترش کاربرد پدیده ای با عنوان تدوین فیلم (Film editing) و ابداع فن تروکاژ (Trucage)، ضمن تکامل بنیادین و ساختاری صنعت سینما، اسباب فاصله گرفتن این ابزار مهم رسانه ای از بیان حقیقت به واسطه استفاده از چنین فنونی را محیا و بر سیطره مطلق مستند (Documentary) در سینما پایان بخشید. |
اینگونه بود که بکارگیری عنصر خیال و بهره مندی از ظرفیت های ویژه ی تصورسازی و تمرکز بر عنوان جذاب سرگرمی ( Entertainment ) در سینما موجب شد تا پدیده ای صنعتی، آمیخته با هنر و با کارکرد اصلی انتقال پیام، این چنین بتواند به باورهای انسان در سراسر جهان سمت و سو دهد و صنعت-هنر- رسانه سینما را به ابزاری کارآمد در مواجهه نرم مبدل سازد.
سینما به مثابه رسانه ی تولید کننده و جهت دهنده ی فرهنگ، جزء مهم و اساسی قدرت نرم محسوب می شود که به جهت تمرکز بر باورها و ایجاد حب و بغض، از صلابتی بسیار رقیق و لطیف برخوردار بوده و می تواند موجبات تضعیف یا تقویت قدرت کلاسیک یک کشور را در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی فراهم سازد. |
۱۳۰ سال تجربه حضور سینما و تولید طیف متنوعی از آثار نمایشی و انتقال تعداد کثیری از پیام های موردنظر اربابان رسانه، این امکان را فراهم کرد تا ساختار صنعت-هنر- رسانه سینما در اواخر قرن گذشته و اوایل قرن جاری به طور کامل شکل بگیرد و هم اکنون مثال های متعددی از فیلم ها در دسترس باشد که هر یک به نوعی ترسیم کننده جهان بینی و تصورات پدیدآورندگان خود می باشند. پدیدآورندگانی که در برخی موارد آنچنان سخیف و کوته نظرند که آثارشان از حداقل تاثیر گذاری کوتاه و مقطعی برخوردار می باشد و یا حتی آنچنان کم عمق است که نمی تواند از مرزهای جغرافیایی خانه خود جلوتر بروند و یا آنکه از سطوحی بالاتر و ارزشی والا برخوردار بوده و می توانند به عنوان آثار مولد، به افکار، احساسات، باورها، عقاید و سبک زندگی افراد جامعه جهت داده و افکارعمومی و فرهنگ عمومی جامعه را منطبق بر اهداف و سیاست های خود شکل داده و حتی در سطح فرا تمدنی خود اقدام به جریان سازی نمایند.
از این جهت است که صنعت سینمای هر کشور را می توان نمایانگر نوع نگاه و رویکرد فرهنگی هر کشور به مقولات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و نظامی آن کشور دانست که مبتنی بر مصالح و آرمان های ملی آن کشور برون ریز عینی یافته و بستری برای رویکرد عرصه مدار در طرح ریزی استراتژیک و کلان امور آن کشور محسوب می گردد. امروز بیش از یک قرن از ورود صنعت فیلمسازی ایالات متحده و حضور فعال سینماگران آنگلوساکسون در عرصه الگوسازی کلان از سبک زندگی امریکایی (American Way of Life) و رویای آمریکایی (American Dream) می گذرد. روندی که اولین نشانه های آن را می توان ظهور و بروز زنان فلپر(Flapper) در نقاط مختلف جهان دانست و این در حالی است که سردمداران نظام رسانه ای هالیوود اولین تجربه عملی و مؤثر در زمینه ایجاد یک سبک زندگی نوین را با ایجاد تغییر در مد و ظاهر زنان آغاز کردند و ... |
از این جهت است که دیگر نمی توان و اساسا نبایست از سینما توقع بیان واقعیت داشت و در این میان عنوان مستند ( Documentary ) تنها فراموش شده ای در گذر تاریخی این صنعت-هنر- رسانه است که به سهولت و با کمترین هزینه می تواند ضمن نفوذ موثر به ناخودآگاه تماشاگر، پیام خود را در پنهان ترین نقطه ذهن ایشان در هر کجای جهان کاشته و از طریق القائات مکرر و چندباره، آن را آبیاری نماید.
بر این اساس اگر چه تصور عمومی از فیلم مستند (Documentary film) به عنوان اثری بر مدار تعریف و به تصویر کشیدن حقیقت (Truth) و واقعیت (Reality) می باشد؛ اما باید توجه داشت که این تنها تصور و ذهنیتی عمومی و رایج در سطح مخاطبان سینما است؛ که البته در اکثر تولیدات مستند تحقق پیدا نمی کند و اساسا چنین تصور و ذهنیتی از فیلم مستند را در خوش بینانه ترین صورت ممکن می توان با کمی اغماض، محدود به عنوان سوژه این گونه آثار نمود.
ادامه دارد...
ارسال نظر