به گزارش سینماپرس، مسجد، از نخستین نهادهای صدر اسلام است که به هنگام هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه شکل گرفت. نقش آفرینی مساجد در عرصه‌ها و شئون  مختلف جامعه اسلامی، سبب­‌ساز توسعه­ فرهنگ و تمدن اسلام بوده است. کارکرد سیاسی- اجتماعی مساجد در عصر پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصومین(ع) در کنار ویژگی عبادی و الهی آن، در ادوار گوناگون تاریخ اسلام نیز تداوم داشت.

بنای نخستین مسجد توسط پیامبر(ص) در شهر مدینه، به مثابه  مرکزی عمومی برای ترویج اصول  آئین نوپای اسلام بود. در زمان خلافت حضرت امیرالمومنین(ع) نیز مسجدکوفه محلی برای تصمیم گیری­‌های حکومتی و اعلام مواضع آن حضرت در قالب سخنرانی­ بود. در سال‌های بعد نیز مساجد همچنان به عنوان مرکزی برای مبارزه با حکّام جور و ترویج آموزه­‌های اسلامی مطرح بود. در صدر اسلام و دوران پس از آن، خطابه­‌ها، پیام­‌ها و تصمیم‌های عمومی حاکمان از تریبون مساجد اعلام می‌شد.

آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت بکنید به اسلام، پشت کنید به مساجد (صحیفه­ ­امام، جلد۲۱:۱۳).

 مسجد نهاد تاریخ‌ساز در ایران

تاریخ معاصر ایران نیز نشان می­‌دهد که مساجد نقش حساسی در ایجاد هسته­‌های اولیه نهضت­‌های ضداستبدادی و ضداستعماری، احیای اسلام انقلابی و جهت دهی به جریانات مردمی داشته­‌اند. تجمع‌های اعتراضی مردم در زمان جنبش مشروطه و قیام مردمی در مسجد گوهرشاد بر علیه رضاشاه پهلوی نمونه‌ای از این تأثیرگذاری است.

در جریان مبارزات انقلاب اسلامی نیز مساجد به  شبکه ارتباطی و تبلیغاتی انقلابیون تبدیل شدند. امام خمینی (ره) در دوران مبارزه علیه رژیم شاه  مسجد را نهادی راهبردی برای جامعه­ اسلامی معرفی کردند و بارها  برخطر جدای انقلاب از مساجد تأکید فرمودند: «اگر این مسجد و مرکزِ ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتوم­‌ها نداشته باشید. ترس از آمریکا و شوروی و این­ها نداشته باشید. آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت بکنید به اسلام، پشت کنید به مساجد» (صحیفه­ ­امام، جلد۲۱:۱۳).

در جای دیگری نیز می‌فرمایند: «این یک توطئه است که می­‌خواهند مسجدها را کم کم خالی کنند. شما باید هوشیار باشید که مسجدهایتان و محراب­‌هایتان و منبرهایتان را حفظ کنید و بیشتر از سابق. شمایی که این معجزه را از مسجد دیدید که همه قدرت ها را به هم شکست، نه فقط ابرقدرت‌­ها، قدرت­‌های دیگر را هم به هم شکست، نباید در اسلام سستی کنید. مسجدها را محکم نگه دارید و پرجمعیت کنید» (صحیفه­ امام، ج۱۹:۱۳).

از نظر روان‌شناسی اجتماعی، حضور مستمر افراد در مسجد و نماز جماعت، پس از مدتی خودبه‌خود، باعث تقویت احساسات درونی نسبت به یکدیگر می­‌شود و همین امر در درازمدت حس تعاون را در  جامعه تقویت می­‌کند.

امام خمینی با تأکید بر نقش محور  مسجد در خنثی کردن نقشه­‌های دشمنان اسلام می­فرماید: «اینها از مسجد می‌­ترسند، من تکلیفم را باید ادا کنم. به شما بگویم شما دانشگاهی­ها، شما دانشجوها، همه مساجد را بروید پر کنید. سنگر هست این جا. سنگرها را باید پر کرد» (صحیفه­ امام ج۳۹۳:۱۲).

 رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز بارها دربیانات خود بر کارکردهای چندگانه مسجد و ضرورت  حفظ رونق آن تأکید فرموده‌اند: «ملت ایران باید مساجد را مغتنم بشمارد و پایگاه معرفت و روشن بینی و روشنگری و استقامت ملی به حساب آورند. اگر کسی خیال کند که در مسجد، فقط چند رکعت نماز می خوانند و بیرون می آیند و این چه تأثیری دارد، خطاست. این طور نیست. اولا اگر همان چند رکعت نماز هم با چشم بصیرت نگاه شود، خود نماز که به زبان مشرع مقدس نماز و اذان، خیرالعمل و فلاح است، مایه برکات زیادی می‌شود. نماز یک ملت را به قیام لله وادار می‌کند. نماز انسان‌ها را از فساد دور و به خلوص و فداکاری نزدیک می‌کند».

یکی از مؤثرترین کارکردهای مساجد به وجود آوردن انگیزه دوستی، همبستگی و تعاون بین افراد جامعه است. حضور مستمر افراد در مسجد و صفوف جماعت، پس از مدتی کوتاه از نظر روان‌شناسی اجتماعی خود به خود، باعث تقویت احساسات درونی نسبت به یکدیگر می­‌شود و همین امر در دراز مدت حس تعاون را در افراد جامعه تقویت می­‌کند.

 مساجد در محله­‌ها وظیفه­ راهبری مردم در امور اجتماعی را به عهده داشتند. همکاری‌های اجتماعی در شرایط بحران از دیگر محورهای اجتماعی مساجد است. به ویژه در مواقع حساس و بحران­‌ها و حوادث، فعالیت­‌های مربوط به این زمینه پررنگ­‌تر می­‌شد. در حوادثی چون سیل و زلزله و دوران دفاع مقدس  مسجد و مسجدی­‌ها از بهترین عناصر فعال در برابر این حوادث بودند و به بهترین شکل کمک‌رسانی به مردم  مصیبت‌زده و خسارت دیده را انجام می‌دادند.

ویروس ناخوانده و تعطیلی مساجد

اسفندماه سال گذشته و  با آغاز شیوع ویروس کرونا،   اغلب اماکن عمومی با کاربری‌های گوناگون تعطیل شدند. این تعطیلی در ماه‌های بعد هم به تناوب ادامه داشت. با این‌حال در همین مدت بسیاری  از این اماکن به تناوب  چندبار بازگشایی  و تعطیلی را تجربه کردند؛ سالن‌های تئاتر و سینما از جمله این اماکن بودند. از سوی دیگر، برخی اماکن همچون اماکن متبرکه، ادارت و شرکت‌ها، پاساژها و رستوران‌ها و...  هم فعالیت خود را  همراه با برخی محدودیت‌ها از سر گرفتند. در حال حاضر هم  تعطیلی یا بازگشایی  اماکن و مشاغلی که با مراجعه مردم و حضور جمعی سروکار دارد با توجه به وضیعت هر منطقه متفاوت است.

رهبر انقلاب: اگر کسی خیال کند که در مسجد، فقط چند رکعت نماز می خوانند و بیرون می‌آیند و این چه تأثیری دارد، خطاست. این طور نیست.

یکی از این اماکن و محل‌های اجتماع مردم، مساجد سراسر کشور هستند. البته آن‌چه در این  ۱۰ ماه رخ داد، نه بسته‌شدن کامل مساجد که تعطیلی فعالیت‌های جمعی و به‌ویژه نماز جماعت است. به عبارت دیگر بسیاری از مساجد کوچک و بزرگ کشور در این  مدت به صورت رسمی بسته نبودند، بلکه فقط نماز جماعت در آنها برگزار نمی‌شد. این در حالی است که در همین مدت شاهد حضور اقشار مختلف مردم در مساجد به منظور فعالیت‌های اجتماعی و کمک مومنانه به آسیب دیدگان از  پیامدهای کرونا بودیم.

در دوران شیوع کرونا مساجدی که در نقاط مختلف کشور میزبان فعالان جهادی  شدند کم نبودند. به عبارت دیگر، مساجد در ادامه کارکردهای اجتماعی و قوام‌بخش خود در طول تاریخ این‌بار هم از این آزمون سربلند بیرون آمدند. با این حال تعطیلی آیین‌های جمعی و در رأس آن نماز جماعت که اصلی‌ترین فعالیت مساجد است، باعث شده تا این نهاد مهم اجتماعی رونق همیشگی را نداشته باشد.

این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که در یک سال اخیر بسیاری از فعالیت‌های آئینی و مذهبی همچون برگزاری مراسم شب‌های قدر، عزاداری ماه محرم و صفر و ایام فاطمیه با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی در سراسر کشور برگزار شد. اگرچه حضور ارادتمندان اهل بیت (ع)   در محافل معنوی امسال به خاطر شرایط کرونایی، با زحمت و محدودیت همراه بود اما این آئین‌ها با همان شور و شکوه و صلابت برگزار شد. بماند که بسیاری از فعالیت‌های جمعی و اماکن شلوغ در این مدت بدون رعایت شیوه‌نامه‌ها به بهانه‌های مختلف باز بودند و نظارت چندانی هم  بر آنها نمی‌شد.

 نماز جماعت با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی؛ کاری که چندان سخت نیست!

تعطیلی مساجد و نماز جماعت درحالی  رخ داده است که اتفاقاً بسیاری از این مساجد ویژگی‌های فیزیکی و محیطی لازم  برای رعایت فاصله اجتماعی و شیوه‌نامه‌های بهداشتی را دارند. ضمن‌این‌که برخلاف بسیاری از اماکن عمومی و معابر شهری، انتظام ‌بخشی به صف نمازگزاران و حاضران در مسجد کار سخت و پیچیده‌ای نیست.

از طرف دیگر بسیاری از مساجد کشور یا دارای صحن‌های بزرگ هستند و یا درمجاورت فضای سبز و مدارس قرار دارند. در نتیجه،   امکان برگراری نماز جماعت را در فضای سرباز  دارند. اتفاقی که می‌توانست در بسیاری از ماه‌های گرم سال به راحتی رخ دهد.

حتی در روزهای سرد هم بعید است که  برگزاری نماز  بدون ادعیه  و اعمال وارده و نافله‌ها بیشتر از ۱۵  دقیقه طول بکشد. قاعدتاً این زمان کوتاه برای  اغلب نمازگزاران مشکل‌ساز نخواهد شد؛ بسیاری از اهالی مسجد تجربه خواندن نمازهای عید قربان، عید فطر و نماز جمعه در هوای سرد و اماکن بدون سقف را دارند.

دو کلمه حرف‌حساب با مذهبی‌ها و مسجدی‌ها!

به‌نظر می‌رسد در بسیاری از مناطق کشور امکان برگزاری نماز جماعت در صحن مساجد با رعایت فاصله اجتماعی و حفظ احکام شرعی اتصال نماز فراهم است، اما آن‌چه کم است عزمی راسخ از سوی سیاستگزاران و غیرت و دغدغه دینی در بین  مسجدی‌هاست. گویا تعطیلی نماز جماعت به یک امر عادی و روتین بدل شده و کمتر کسی دغدغه برقراری دوباره آن را دارد.

نکته جالب اینجاست که بسیاری از مساجد سطح تهران و سایر شهرها درهای خود را به روی نمازگزاران باز کرده‌اند و افراد امکان خواندن نماز به صورت فردی را دارند، اما آن‌چه تعطیل است و یا با رونق بسیاری کمتری از گذشته برگزار می‌شود نماز جماعت است. نماز جماعتی که ستون  و کارکرد اصلی مسجد به حساب می‌آید.

بسیاری از مساجد شرایط فیزیکی  لازم  برای رعایت فاصله اجتماعی و شیوه‌نامه‌های بهداشتی را دارند

هیچ عقل سلیمی نمی پذیرد که  بی‌محابا و بدون‌توجه به اصول بهداشتی و محدودیت‌های کرونایی، در مساجد همچون گذشته نماز جماعت برگزار شود، اما این اندازه بی‌توجهی و بی‌خیالی نسبت به این  اصل عبادی و اجتماعی نیز در نوع خود جالب است. برآنان که در شرایط عادی هم اعتقاد و اعتنایی به آموزه‌های دینی دین ندارند توقع حرجی نیست که گفته اند «مرا به خیر تو امید نیست شر مرسان!».

اتفاقاً روی خطاب بیشتر با فعالان فرهنگی و رسانه‌ای با تابلوها و پیشینه مذهبی است. نهادها و افرادی که در اظهارنظرهایشان درباره مسائل خرد و کلان سیاسی و اجتماعی،   مجالی برای پرداختن به این موضوع وجود ندارد. شاید در مرام و تفکر این دوستان،   رونق مسجد و نماز جماعت  آن قدر اهمیت ندارد که به‌عنوان یک مطالبه از مدیران سازمان اوقاف و ستاد ملی مبارزه با کرونا پیگیری شود.

 شرمنده پیامبر (ص) نشویم!

در آیه ۲۲ سوره مبارکه «فرقان» از زبان رسول اکرم حضرت محمد مصطفی(ص) می‌خوانیم که در روز قیامت و خطاب به خداوند متعال چنین شکوه می‌فرمایند که «یا ربّ انّ قومی اتّخذوا هذا القران مهجورا». پروردگارا! همانا قوم من این قرآن را متروک گذاشتند!

با  تداوم شرایط فعلی به نظر می‌رسد خطر مهجورماندن قرآن کریم در کمین  اصل دیگر دین یعنی نماز نیز قرار دارد. ‌این خطاب سنگین و تکان دهنده قرآن کریم از زبان پیامبر، باید این روزها همچون طنین ناقوس، دل‌ و ذهن متدینین، اهالی قلم و اندیشه و رسانه و همه ارادتمندان معارف اسلامی و اهل بیت (ع) را بلرزاند. صد زنهار و وای بر ما که اگر بخواهیم با سستی و توجیهات گوناگون، ناخواسته به مهجورشدن و متروک‌ماندن نماز و مسجد کمک کنیم! امید است که زنجیره مطالبی که از این رسانه به منظور احیای دوباره و پرشور نماز جماعت در مساجد کشور رقم می‌خورد گامی کوچک در این بیدارش مهم باشد.

*آنا