به گزارش سینماپرس، هفتمین نشست زبان شناخت دفتر زبان فارسی حوزه هنری با موضوع موسیقی صدای زبان میزبان نادر مشایخی آهنگساز و رهبر ارکستر بود.

در ابتدا، امیر توسلیان کارشناس موسیقی و مجری این نشست با بیان اینکه زیباترین تعریفی که تاکنون از موسیقی شنیده‌ام مربوط به نادر مشایخی است؛ مبنی بر اینکه «موسیقی جنبه عاطفی صدا است»، اظهارداشت: این یعنی اینکه موسیقی نشانه‌ای از یک سرزمین و فرهنگی است که عاطفه را بیشتر درک می‌کند اتفاقی که در مشرق زمین بیشتر وجود دارد.

وی گفت: برای اینکه ارتباط زبانِ موسیقی و موسیقی را بدانیم ابتدا باید تعریفی از زبان و موسیقی داشته باشیم و سپس به این بپردازیم که در فرهنگ ایران چه ارتباطی بین زبان فارسی و موسیقی وجود دارد که این موضوع نیز نیازمند تحلیل از شرایط امروزی است که چرا کلام در موسیقی ما نقش پُررنگ دارد.

این کارشناس موسیقی با این جمله مشایخی که «مهمترین دستاورد من نگارش موسیقی به زبان فارسی است» از وی برای ورود به بحث دعوت کرد.

موسیقی شبه زبان است

در ادامه، مشایخی با تأکید بر اینکه موسیقی شبه زبان است، اظهارداشت: واژه‌هایی که در موسیقی استفاده می‌شود از زبان گرفته شده‌اند اما موسیقی زبان نیست. لازمه فهم این مسأله که چرا موسیقی، زبان نیست مطالعه ۷۰ صفحه کتاب است.

وی با بیان خاطره‌ای از نگارش اُپرای ملکوت اثر بهرام صادقی افزود: من این اُپرا را به آلمانی نوشته بودم که اگر به فارسی نوشته می‌شد کسی متوجه آن نمی‌شد. ۲ سالِ پیش در بنیاد رودکی برای اجرای این اُپرا دعوت شدم که قبول کردم اما در ادامه یادم آمد که من آن را به زبان آلمانی نوشته‌ام و فارسی کردن آن خنده‌دار می‌شد، سپس آن را از ابتدا به فارسی نوشتم و برای چندمین‌ بار به من ثابت شد که زبان، موسیقی خودش را می‌خواهد.

این آهنگساز با اشاره به دشواری نگارش اُپرا به زبان فارسی گفت: در موسیقی دستگاهی آهنگساز با شعر روبه روست چرا که شعر تعیین‌کننده است، شعر و کلام در موسیقی یک مطلب خیلی قدیمی بوده است و موسیقی با کلام شروع شده است. اگر از قرن ۱۷ موسیقی اروپا را با موسیقی ایران مقایسه کنیم متوجه برخورد سیستماتیک اروپا با موسیقی هستیم؛ منظورم از سیستماتیک سلسله‌ مراتب است چرا که هر چیزی سلسله‌ مراتب داشته باشد دارای سیستم می‌شود و این اتفاق در اروپا رخ داد و ارتباط موسیقی با کلام کشف شد و در ادامه آن را به مطالب ادبی ارجاع دادند.

مشایخی به تشریح جایگاه موسیقی و متن در موسیقی اروپا پرداخت و افزود: کلودیو مونته‌وردی برای نخستین بار با متن ادبی شعرای معاصر خودش در موسیقی کار کرد که مخاطب آن را نمی‌شناخت. بعدها موسیقی چندصدایی شد و این چندصدایی ریتم‌های مختلف را به‌ وجود آورد. مونته‌وردی از نخستین افرادی بود که سعی کرد موسیقی زینت متن باشد یعنی اگر سخن از لبخند است این لبخند با موسیقی نشان داده شود تا به گوش برسد.

وی بیان کرد: ۱۵ سال بعد از انقلاب فرانسه پیشنهادی به بتهوون برای نگارش متن جدید داده شد چراکه انقلاب فرانسه باعث ایجاد یک طبقه جدید اجتماعی شده بود که نوکیسه بودند. این نوکیسه‌ها پول و تجملات داشتند اما تجمل روحی نداشتند لذا فلسفه زبان به آنها آموخته می‌شد. بتهوون پیشنهاد ساخت فیگور یا متن‌های جدید را برای زندگی روستایی و زندگی در طبیعت و… مطرح کرد.

این آهنگساز و رهبر ارکستر با تأکید برا ینکه در اروپا هنوز تدریس موسیقی علت و معلولی است، اظهارداشت: البته این کار برای من سخت و خسته‌کننده بود؛ در اروپا دوستان به من گفتند شما چرا چنین نکردید و من گفتم فرهنگ ما چنین است.

توصیه استاد صبا به شاگردانش همان فیگورشناسی اروپایی است

مشایخی در تشریح چگونگی نگارش موسیقی به زبان فارسی گفت: استاد ابوالحسن صبا به شاگردانش گفته بود اگر می‌خواهید گوشه‌های موسیقی ایرانی را یاد بگیرید، نوحه‌خوانی گوش دهید؛ چرا چنین توصیه‌ای کرده است؟ ما هفت سال پیش یک کنسرت داشتیم که از یک مداح به اسم سبزعلی که به چند واسطه شاگرد یک نوحه‌خوان دوره قاجار بود دعوت کردیم. او هفت‌ هزار شعر حفظ بود و گفت ائمه هر کدام گوشه‌خوانی خودشان را دارند.

این هنرمند با بیان اینکه گوشه در مرثیه‌خوانی تعیین می‌کند که ما از چه کسی نوحه می‌خوانیم، افزود: این فرایند در مرثیه‌خوانی باعث ایجاد مرکب‌خوانی شده است که خیلی جالب بود؛ این نوع مرثیه‌خوانی شبیه سیستم اروپایی فیگورشناسی است لذا مشکل ما این است که درباره ریتم آواز ایرانی کار تحلیلی نداریم.

وی چگونگی و شناخت ریتم آواز را مهم دانست و با تأکید بر اینکه موسیقی بدون زمان غیرممکن است، اظهارداشت: هر موسیقی که می‌شنویم رنگ، زمان و مکان دارد درحالی که امروز موسیقی شبیه به طرح‌دستی شده است و یک جوگیری وجود دارد و موزیسین‌ها انگار طرح‌دستی می‌کنند درحالی که موسیقی برخلاف این است.

موافق کار جدید در موسیقی ایرانی هستم

مشایخی با بیان اینکه مخالف جلوگیری از کار جدید و نوآوری در موسیقی است و با تأکید بر اینکه فرهنگ مثل آب‌ روان است و نباید مانع آن شد، افزود: اعتقاد دارم چیزی که امروز بیش از هر چیزی روی موسیقی تأثیر می‌گذارد وزن است لذا وزن مهمتر از ریتم است؛ چیزی که بچه‌های ایرانی آن را از ۵ ـ ۶ سالگی متوجه می‌شوند.

این هنرمند با تأکید بر اینکه دارای یک فرهنگی غنی هستیم، گفت: ما فارسی‌زبانان در وزن غنی هستیم و آن به دلیل زبانی است که دارای وزن است؛ زبان فارسی پُر از مفاهیم نهفته است. اینکه می‌گوییم «هر کسی ساز خودش را می‌زند» یا «طرف به سیم آخر زده است» اینها همگی دارای مفهوم نهفته‌اند که از قوت زبان است.

وی به چندصدایی در موسیقی ایرانی و آثاری از کیهان کلهر و حسین علیزاده اشاره کرد و اظهارداشت: ما در آثار علیزاده و کلهر یک لحظه احساس نمی‌کنیم مشغول ادا در آوردن موسیقی اروپایی هستند چراکه از دل موسیقی ایرانی چندصدایی دارند.

مشایخی نسبت به آموزش موسیقی در ایران انتقاد کرد و تصریح کرد: آموزش موسیقی در ایران باعث شده است اتفاقات بدی رقم بخورد و اینکه در این زمینه پیشرفت زیادی نداشته‌ایم و این موضوع به دلیل روند غلط آموزش موسیقی است، متون آموزشی ما مربوط به ۸۰ سال پیش است درحالی که در جامعه‌ای هستیم که به‌ لحاظ فرهنگی با جوانان خیلی فرق داریم.

فروغ فرخزاد بهترین شاعر معاصر ایران است

این هنرمند در ادامه به سوالات حضار پاسخ داد و با بیان اینکه مهم‌ترین شاعر معاصر ایران فروغ فرخزاد است، گفت: من در کتاب تولدی دیگر، ۷۶ استعاره شنیداری از او شنیدم و خواندم و دیدم یعنی از شنیداری برای تصور استفاده می‌کند.

وی در پاسخ به سوال دیگری به تأثیرگذاری زبان فارسی پرداخت و به این شعر حافظ «به وقتِ سرخوشی از آه و ناله عُشّاق به صوت و نغمه چنگ و چَغانه یاد آرید» اشاره و تأکید کرد: این تعریف، دقیقاً تعریف جان کیج از موسیقی است؛ چیزی که مسیر زندگی من را تغییر داد؛ کیج در گذشته به ایران آمده بود و نگاه ویژه‌ای به شرق داشت.

مشایخی درباره نقش زبان فارسی در موسیقی ملل جاده ابریشم و در پاسخ به اینکه آیا زبان فارسی هنوز ظرفیتی برای چنین جایگاهی دارد؟، اظهارداشت: به‌ نظرم هنوز چنین ظرفیتی در زبان فارسی وجود دارد. ایران در مسیر راه ابریشم است و همین باعث مرکزیت ایران از لحاظ فرهنگی شده است. امروز بهترین زمان برای نقش آفرینی موسیقی ایرانی در دنیاست.

استفاده همایون شجریان از موسیقی راک دهه شصت

این هنرمند در پاسخ به سوالی درباره استقبال بی‌نظیر از برخی آثار همایون شجریان و محسن یگانه در فضای مجازی و اینکه آیا این آثار نسبت ادبیات فارسی و موسیقی داشته‌اند یا اینکه در آنها یک موسیقی ویژه وجود داشته است، گفت: همایون شجریان از ۲ آلبوم قبل‌تر سعی می‌کند از مصالحی در موسیقی استفاده کند که ربطی به موسیقی ایرانی ندارد و بلکه راک دهه شصت است. من انسانی هستم که تلفیق با موسیقی ایرانی را نمی‌پسندم، چون همیشه به ضرر موسیقی ایرانی بوده است؛ موسیقی ایرانی ظرافت و لطافت‌هایی در پرده‌هایش دارد که در موسیقی‌های دیگر فالش فهمیده می‌شود.

وی با تأکید بر اینکه آموزش موسیقی در ایران باید تغییر اساسی داشته باشد، افزود: لازم نیست موسیقی در دانشگاه تدریس شود؛ البته موسیقی‌شناسی و مباحث مرتبط می‌تواند در دانشگاه باشد اما آهنگسازی و نوازندگی نباید در دانشگاه تدریس شود چرا که آهنگساز زمان زیادی برای آهنگسازی لازم دارد که در دانشگاه امکانپذیر نیست.

به‌ دنبال بررسی راه‌های توسعه و زبان فارسی هستیم

در بخش پایانی این نشست، مهدی صالحی دبیر انجمن ویرایش و درست‌نویسی با بیان اینکه دفتر پاسداشت زبان فارسی به دنبال بررسی راه‌های توسعه و زبان فارسی و ادبیات ایرانی در کشورهای مختلف و ایران است، گفت: یکی از راه‌های محکم و مسیر جدی این عرصه موسیقی بوده و هست که برای همه زبان‌ها و به خصوص زبان فارسی وجود داشته است.