محمدرضا مهدوی‌پور/ آخرین روز از برگزاری هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» نه تنها همراه با آماده شدن متولیان برگزاری این دوره از جشنواره برای برگزاری مراسم اختتامیه روز بعد در «تالار وحدت» و تکاپوی گسترده به منظور برچیدن غرفه‌ها و تحویل دادن فضای «پردیس سینمایی چارسو» و ... بود؛ بلکه عموم اهالی رسانه و علاقمندان به سینمای مستند نیز در این روز به دنبال دیدن آثار ندیده و انتظار برای اعلام اسامی نامزدها و ... بودند. انتظاری که نهایتا در ساعات نزدیک به نیمه‌شب به سر آمد و معلوم شد که بنابر نظر هیات داوران «بخش مسابقه ملی» این دوره از جشنواره، مستند سیاسی و پرتره‌نمایی شده «رُخ» با پنج نامزدی در رتبه نخست و مستند هنجارشکن «کابین» با چهار نامزدی در مرتبه پس از آن برای کسب جایزه در ۱۰ بخش اصلی قرار گرفته است.

البته آخرین روز از برگزاری هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» با قطع امید برگزارکنندگان این رویداد برای استقبال از حضور «وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی» و بازدید ایشان از «خانه جشنواره» و همچنین قطعی شدن بی‌رغبتی «اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی» برای حضور در محیط این دوره از جشنواره، توانست مجالی ویژه برای ارایه تفسیرها و بروز گمانه‌زنی‌های متداول میان اهالی فرهنگ و هنر گردیده و حتی با تخیلاتی همچون «بایکوت سینماحقیقت» و ... همراه سازد.

اما مخاطبان این دوره از «سینماحقیقت» در آخرین روز از برگزاری این رویداد می‌توانستند ۲۹ مستند را در بخش‌های مختلف مشاهده نمایند. مستندهایی در سه گروه بلند و نیمه بلند و کوتاه که به عنوان آثار راه‌یافته به بخش‌های اصلی و فرعی این دوره از جشنواره در شش سالن سینمایی «پردیس چارسو» به نمایش گذاشته شد.

«زمستان طولانی» عنوان مستند نیمه بلندی بود که در آخرین روز از برگزاری هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت» و از ساعت ۱۹:۳۰ تا ۲۱:۳۰ در «سالن ۶ پردیس چارسو» به نمایش درآمد. اثری به کارگردانی «فرهاد ورهرام» که با سرمایه‌گذاری «مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی» ساخته شده و زندگی پیرمردی روستانشین را دستخوش روایت خود قرار می‌دهد. پیرمردی که به نوعی کدخدا است و نسل اندر نسل امین و معتمد روستا بوده و روستاییان کلید خانه‌های خود را به او می‌سپارند و به شهر می‌روند. پیرمردی که حالا به دنبال فرستادن همسر مریض خود به شهر است، اما همسرش قبول نمی‌کند و می‌خواهد با او در خانه‌ بماند و از این جهت بگومگویی بین این دو در می‌گیرد که به بخش‌های جالب «زمستان طولانی» مبدل شده است. البته با تشدید بیماری زن در زمستان شدید و به حالت کما رفتنش سبب می‌شود تا او را با سختی از روستا به بیمارستانی در شهر برسانند و در این میان کدخدا را به فکر مهاجرت به شهر برساند. فکری که با پایان زمستان و شروع فصل بهار و بهتر شدن حال زن بار دیگر مسکوت گذاشته می‌شود و در مجموع «زمستان طولانی» را از اثری با لایه‌های سیاسی قابل تعمیم به حاکمیت و برداشت‌های درونی همچون کاراکتر «قدم علی» و ... جداساخته و به اثری قابل دسته‌بندی در گروه دغدغه‌مند مبدل می‌سازد. اثری که از غفلت و عدم توجه دولت به «روستا» و «روستانشینی» گلایه‌مند است و آینده نامعلوم «جوان روستایی» را به تصویر می‌کشد.

«آستیگمات» عنوان مستند بلندی به کارگردانی «مهدی آگاه‌منش» بود که در بخش «جایزه شهید آوینی» از ساعت ۲۱:۳۰ تا ۲۳:۳۰ در «سالن ۵ پردیس چارسو» به نمایش درآمد. اثری ضعیف از منظر فرم سینمایی که با یک تصور غلط و اشتباه تاریخی و آن هم «سقوط حکومت پهلوی طی ۱۰۰ روز» آغاز شده و به سراغ علت‌یابی و جستجویی چرایی این فرضیه با مرور تاریخ می‌رود. اثری که بسیار سعی دارد تا به بهانه بی‌طرفی، برخی از ابهامات را بدون پاسخ بگذارد و در این میان با دسترسی و استفاده محتوایی مناسب از منابع تصویری آرشیوی، مخاطب خود را با برخی از عوامل این سقوط آشنا سازد و اینگونه است که «آستیگمات» با بررسی عوامل اقتصاد شروع شده و در نهایت با بیان عوامل سیاسی و مذهبی به پایان می‌رسد. البته باید دقت داشت که «آستیگمات» در برخی از فرازها و کات زدن‌ها گرفتاری نوعی شیطنت‌های خواسته و یا ناخواسته سمعی و بصری شده است. شیطنت‌هایی که در مواردی متعدد، همچون تعمد برای درنیاوردن تپق کارشناس اقتصادی در برشمردن مشکلات اقتصادی پهلوی با عنوان انقلاب اسلامی و یا پیوندزدن جمله تاریخی سربازی که به «نادرشاه افشار» می‌گوید «ما بودیم ولی تو به عنوان رهبر ما نبودی» به تصویر «امام خمینی» و یا تشبیه «روحانیت ایران» به «کاهنان سومر» برای بیان چرایی اقبال دیرینه به مذهب و روحانیون در ایران و ... در «آستیگمات» قابل مشاهده می‌باشد.

«کیارستمی مشغول کار است» عنوان آخرین مستند بلندی بود که به کارگردانی «سیف‌اله صمدیان» در سومین روز از برگزاری هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینما حقیقت» و در بخش «خارج از مسابقه» از ساعت ۲۱:۳۰ تا ۲۳:۳۰ در «سالن ۶ پردیس چارسو» به نمایش درآمد. اثری که اصلی‌ترین و شاید تنها کارکرد آن را بتوان در فیلسوف‌نمایی و اسطوره‌سازی از مرحوم «عباس کیارستمی» معرفی نمود. اثری برخوردار از فرم هنری مناسب که به خوبی توانسته به عنوان یک کلاس آموزشی عمل و مُدل حرکت اصولی و صحیح، برای چگونگی «اسطوره‌سازی» از یک شخصیت به واسطه ابزار «مستندساز» را آموزش دهد. اثری که بار دیگر، پیگیری «طیف منورالفکر» در ترسیم «پیوست فرهنگی» برای خود و اسطوره‌سازی از شخصیت‌های وابسته به جریان فکری خاص خود را متذکر می‌شود. موضوعی که متاسفانه خلأ آن به شدت در «جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی» قابل مشاهده می‌باشد.