«مهرداد زاهدیان» رئیس هیئت مدیره انجمن کارگردانان سینمای مستند در گفت و گو با خبرنگار سینماپرس به مسئله چالش های مستندسازان و سرمایه گذاران دولتی در زمینه مالکیت اثر پرداخت و در این خصوص تصریح کرد: متأسفانه، در شرایط فعلی، مستندسازان در این زمینه آزادی عمل چندانی ندارند. هر سرمایه‌گذاری، چه دولتی و چه خصوصی، وقتی سرمایه‌گذاری می‌کند، مالکیت اثر را نیز به دست می‌آورد.

وی تاکید کرد: بحث اصلی ما در اینجا، مسئله مالکیت معنوی آثار است. در کشور ما که دولت به‌عنوان سرمایه‌گذار اصلی در حوزه مستند فعالیت می‌کند، این تصور وجود دارد که می‌تواند در مالکیت آثار نیز دخالت کند. درحالی‌که در کشورهایی مثل فرانسه، دولت نقش حمایتی دارد و کمک می‌کند که سینما و فرهنگ آن کشور توسعه پیدا کند، نه اینکه اختیار تام آثار را در دست بگیرد.

زاهدیان در پاسخ به این پرسش که آیا شرایط برای تولید مستند مستقل در کشور ما فراهم است یا نه؟ بیان کرد: ایده‌آل این است که دولت حمایت کند، اما درعین‌حال، فضای استقلال سینمایی حفظ شود. سینمای مستقل معنای روشنی دارد؛ یعنی تولید بدون وابستگی به سرمایه‌های کلان دولتی یا خصوصی. در تاریخ سینما، مثلاً در دوره‌ای که سینمای آزاد شکل گرفت، هدف همین بود که فیلمسازان بدون وابستگی به استودیوهای بزرگ، فضای کاری حرفه‌ای خودشان را بسازند و گونه‌ای متفاوت از سینما را معرفی کنند.

وی افزود: نقش دولت در این حوزه باید حمایتی باشد، نه مداخله‌گر. دولت‌ها می‌توانند در عرصه‌های فرهنگی سرمایه‌گذاری کنند و از تولیدات حمایت نمایند، اما سینماگران هم باید بتوانند از منابع مختلف استفاده کنند و یک سینمای مستقل را بدون وابستگی به سرمایه‌های دولتی یا کمپانی‌های بزرگ شکل دهند. در حال حاضر، متأسفانه این شرایط در کشور ما فراهم نیست.

کارگردان مستندهای «مسیح در جلفا» و «میدان بی حصار» همچنین در خصوص اقتصاد سینمای مستند بیان کرد: مشکل اصلی اقتصاد سینمای مستند این است که اقتصاد پایداری ندارد و در عمل، غیرواقعی و ناکارآمد است. اگر بتوان فیلم مستندی تولید کرد که در بازار عرضه شود و خودش را تأمین کند، آن‌وقت می‌توان به سمت یک سینمای مستقل حرکت کرد. اما در حال حاضر، چنین شرایطی وجود ندارد. همان‌طور که اشاره شد، وضعیت مستند صنعتی ما بسیار ضعیف است.

زاهدیان همچنین درباره دلایل عدم رشد سینمای صنعتی مستند اظهار داشت: سینمای مستند ما به‌شدت وابسته به بودجه‌ها و سرمایه‌های دولتی است. تلویزیون، سازمان‌های مرتبط با ارشاد و مراکزی مثل مرکز گسترش سینمای مستند، از جمله تأمین‌کنندگان مالی این حوزه هستند.

وی ادامه داد: این وابستگی باعث شده مستندسازان ناچار باشند خود را با بودجه‌های محدود دولتی تطبیق دهند، که در نتیجه، کیفیت آثار پایین آمده و فضای تولید مستند هر روز محدودتر شده است. همچنین، محتوای تولیدی معمولاً در همان سطحی باقی می‌ماند که سفارش‌دهندگان دولتی انتظار دارند، و این موضوع خلاقیت و نوآوری را سرکوب کرده است.

رئیس انجمن کارگردانان سینمای مستند با بیان این مطلب که اگر سینمای مستند بتواند وابستگی‌اش را از این منابع قطع کند و در عین حال، دولت را به حمایت‌های صحیح‌تری سوق دهد، مسیر بهتری ایجاد می‌شود؛ تصریح نمود: تجربه‌های جهانی هم این را تأیید می‌کنند. مثلاً در فرانسه، مرکز ملی سینماتوگرافی هر سال از پروژه‌های مستقل حمایت مالی می‌کند، آن‌ها را ارزیابی کرده و کمک‌های بلاعوض به آن‌ها اختصاص می‌دهد. این مدل حمایتی باعث رشد سینمای مستند شده، بدون اینکه استقلال فیلمسازان را محدود کند.

«مهرداد زاهدیان» در پایان این گفت و گو خاطرنشان ساخت: سینمای مستند در ایران نیز باید به همین سمت حرکت کند و دولت نقش حمایتی داشته باشد و همچنین سینماگران هم اثری تولید کنند که قابلیت عرضه در بازار را داشته باشد. مستندسازان باید چارچوب‌هایی را در کار خود در نظر بگیرند که بتوانند جایگاه واقعی خود را در بازار پیدا کنند و از اتکای صرف به بودجه‌های دولتی خارج شوند.