«وحید چاووش» تهیه کننده و کارگردان سینمای مستند در گفت و گو با خبرنگار سینماپرس ضمن تشریح وضعیت موجود در سینمای مستند، در انتقاد نسبت به نگرش حاکم بر این حوزه بیان داشت: سینمای مستند همیشه در حاشیه‌ی سینمای داستانی قرار داشته و متأسفانه هیچ‌وقت جدی گرفته نشده. اما این صرفاً به این دلیل نیست که مستند را مقدمه‌ای برای ورود به سینمای داستانی می‌دانند یا آن را یک پله پایین‌تر از فیلم‌های داستانی می‌بینند. مسئله عمیق‌تر از این حرف‌هاست.

وی افزود: اگر نگاهی به هزینه‌های تولید بیندازید، می‌بینید که چقدر برای فیلم‌های سطحی و سریال‌های بی‌کیفیت هزینه می‌شود، در حالی که حتی بهترین آثار مستند کشور، بودجه‌ای ناچیز دریافت می‌کنند. سطح پایین‌ترین فیلم‌های داستانی، از سقف باکیفیت‌ترین مستندهای ما بالاتر است و این روند سال‌هاست که ادامه دارد، اما چرا؟

چاووش با بیان این مطلب که نتیجه‌ی سال‌ها تجربه‌ی من در این حوزه این است؛ تصریح نمود: سیستم، مستند را نمی‌خواهد و مستند مستقل را برنمی‌تابد چون مستند حقیقتی را نشان می‌دهد که بعضی‌ها نمی‌خواهند دیده شود. مستند مستقل در این سیستم جایی ندارد چونمستند ذاتاً نقد می‌کند، مسائل را زیر ذره‌بین می‌برد و واقعیت‌ها را بی‌پرده نشان می‌دهد.

وی تاکید کرد: چون مستند واقعی یک آینه‌ی تخت است، نه مقعر، نه محدب، نه رنگی. اگر در این آینه سیاهی دیده می‌شود، مشکل از خود ماست، نه از آینه؛ اما کسانی که نمی‌خواهند تصویر کج و معوج خودشان را در آینه ببینند، ترجیح می‌دهند آینه را بشکنند.

او ادامه داد: حیطه‌هایی که مستند می‌تواند به آن‌ها ورود کند، بسیار گسترده و اثرگذارند. مثلاً درباره‌ی مفاسد اقتصادی که کشور را فراگرفته، چند مستند جدی ساخته شده؟ کدام رسانه‌ای جرئت کرده به تخلفات مقامات، از وزرا گرفته تا نیروهای انتظامی بپردازد؟

تهیه کننده مستند «روزگار یک چهل ساله» در انتقاد مسبت به مدیران رسانه ای بیان کرد: مستندسازان متعهد و نترسی وجود دارند که فیلم خودشان را می‌سازند، اما کدام مدیر رسانه‌ای وجود دارد که مستقل باشد و جرأت و جسارت پرداختن به این موضوعات و حمایت از آنها را داشته باشد؟

چاووش در خصوص تجربه شخصی خودش در این زمینه اظهار داشت: مستندسازانی که این جسارت را به خرج داده‌اند، فیلم‌هایشان بلافاصله با یک تلفن توقیف شده است. این را از تجربه‌ی شخصی خودم می‌گویم. مستندی تهیه کرده‌ام به نام پرونده تمرد م"، که بخشی از آن به نقد عملکرد نیروی انتظامی و بخشی دیگر به قوه قضاییه اختصاص داشت.

وی افزود: این فیلم در تلویزیون تصویب و تولید شد، اما تنها با یک تماس، از سوی نیروی انتظامی توقیف شد. هیچ‌کس در تلویزیون جرئت نکرد پای تصمیمش بایستد. هیچ مدیری حاضر نشد بگوید: «بیایید این مستند را پخش کنیم و از مسئولین پاسخ بگیریم.» یعنی در کجای دنیا پیش می‌آید که تلویزیون خودش هزینه‌ی تولید فیلمی را بدهد، اما بعد، با یک تماس تلفنی از طرف یک مقام غیرپاسخگو، جرأت پخش آن را نداشته باشد؟ این مضحک است.

کارگردان مستند «برای غدیر» در خصوص سینمای مستقل مستند بیان کرد: سینمای مستند مستقل شاید در نگاه اول این شانس را داشته باشد که بدون وابستگی فعالیت کند، اما واقعیت این است که چنین چیزی عملاً ممکن نیست و نهایتاً با مصلحت‌اندیشی‌های بالادستی بی‌ثمر و بی‌اثر باقی می‌ماند.

وی ادامه داد: سؤال اصلی اینجاست: جریان مستقل از کجا باید بودجه بیاورد؟ حتی سینمای داستانی هم که امروز به استقلال نسبی رسیده، در ابتدا بدون حمایت‌های دولتی پیش نرفت. در واقع، سینمای داستانی با کمک‌های همان سیستم، کم‌کم سرمایه‌گذارانی پیدا کرد که توانستند تولیدات مستقل‌تری داشته باشند. اما مستند از همان ابتدا چنین فرصتی نداشته است.

این سینماگر بیان کرد: در سینمای داستانی، فیلمساز می‌تواند با کنایه و استعاره، منظور خود را برساند، ولی در مستند، اصل بر صراحت و صداقت است. وقتی مستند بخواهد بی‌پرده حرف بزند، طبیعتاً با مخالفت روبه‌رو می‌شود. به همین دلیل، چیزی به نام «سینمای مستند مستقل» عملاً وجود ندارد.

«وحید چاووش» در پایان گفت و گو خاطرنشان کرد: در بسیاری از کشورهای دنیا، فیلم‌های مستقل هم اغلب با حمایت‌های دولتی یا سرمایه‌گذاری‌های نهادهای فرهنگی تولید می‌شوند. این یک واقعیت است که نمی‌توان نادیده گرفت. اما نکته اینجاست که این حد از دخالت را در هیچ جای دنیا نمی‌بینیم. این مسئله، یک مشکل رسمی و اعلام‌شده نیست، اما حقیقتی تلخ از ساختار حاکم بر رسانه‌ی رسمی کشور است و سابقه‌ای دیرینه دارد. متأسفانه به این ترتیب حقوق مردم مظلوم توسط رسانه‌ای که متعلق به خود آنهاست، زیر پا گذاشته می‌شود.