به گزارش سینماپرس، نشست نقد و بررسی فیلم مستند سینمایی «فاطمی» به کارگردانی امیرحسین سیاح و فرشاد عسگری کیا با حضور امیرحسین سیاح یکی از کارگردان‌های فیلم، منتقد مهمان شاهین طاهر، شامگاه یکشنبه ۲۳ شهریورماه توسط گروه سینمایی هنر و تجربه در پردیس سینمایی چارسو برگزار شد.

امیرحسین سیاح در مورد جذابیت پروژه و شروع به کار آن گفت: برای ما جای افسوس داشت که دکتر فاطمی برای بسیاری به‌ویژه برای نسل جوان ناشناخته مانده‌اند. ما حدود ۱۰۰ مصاحبه در میدان فاطمی تهران با مردم انجام دادیم و نتیجه این بود که تنها دو یا سه درصد، حتی نام ایشان را شنیده بودند و شاید یک نفر می‌دانست که دکتر فاطمی وزیر امور خارجه دکتر مصدق بوده است. درحالی‌که همان‌طور که در فیلم نیز اشاره می‌شود دکتر فاطمی واقعاً خدماتی برای ایران رقم زدند که شایسته ستایش است. ما وظیفه خود دانستیم که دررابطه‌با ایشان فیلمی بسازیم تا حداقل نسل جوان بداند چه کسانی در این سرزمین فداکاری کرده‌اند، تا پای جان ایستاده‌اند، و تا لحظه آخر نه کوتاه آمده‌اند و نه از مسیر خود بازگشته‌اند. این، دلیل اصلی ساخت این فیلم بود.

وی ادامه داد: ساخت این فیلم حدود پنج سال طول کشید و دلیل اصلی آن، تلاش برای برقراری ارتباط با نسل امروز بود که کار دشواری است. برای مثال، قراردادن جوانان پای یک مستند پرتره تاریخی دشوار است. تمام طراحی‌ها قبل از فیلم‌برداری انجام شد؛ از بخش‌های سیاه‌بازی، دیوارنوشته‌ها و ترانه‌های مختص فیلم، همه بادقت برنامه‌ریزی شد و در طول فیلم‌برداری، این طراحی تقریباً بدون تغییر باقی ماند و دقیقاً مطابق برنامه پیش رفت.

وی با تشکر از گروه سینمایی هنرو تجربه برای ایجاد فضایی برای اکران این فیلم گفت: بعد از پنج سال، هنوز مطمئن نیستم که ساخت فیلم درباره دکتر فاطمی تصمیم درستی بوده یا نه زیرا با اینکه قشری از جامعه آن را مورد استقبال قرار دادند، از سوی برخی ارگان‌ها برخوردی شبیه با یک فرد غیرایرانی یا کسی که کار بدی انجام داده، مشاهده شد. حتی تقاضای تبلیغات و بیلبورد نیز از سوی دستگاه‌های مختلف بی‌جواب باقی ماند. هیچ نهادی حمایتی از ما نکرد و هیچ شبکه تلویزیونی تیزر فیلم را پخش نکرد.

وی ادامه داد: کسانی که اهل تاریخ هستند می‌دانند که موتور محرک بسیاری از اقدامات آقای مصدق، دکتر فاطمی بوده‌اند؛ از جمله ملی‌شدن نفت و تأسیس جبهه ملی. شناخت من از شخصیت ایشان باعث شد به‌جای ساخت یک فیلم تجاری، این فیلم مستند تاریخی را بسازم؛ هرچند هزار و یک دردسر و گرفتاری برای من ایجاد شد. بااین‌حال، من هنوز معتقدم که فیلم ارزش ساخت داشته است.

شاهین طاهر منتقد سینما و استاد دانشگاه نیز گفت: من گاه‌به‌گاه فیلم‌هایی را که احساس می‌کنم دارای ارزش‌های ویژه هستند، به‌ویژه در حوزه «هنر و تجربه»، موردتوجه قرار می‌دهم. چرا که در سوی دیگر، متأسفانه یا خوشبختانه، ما چیزی به نام «سینما» نمی‌بینیم و بیشتر با «تصاویر متحرک» مواجهیم. اما خوشبختانه همکاران و دوستان ما فیلم‌هایی می‌سازند که حقیقتاً ارزشمند است من شخصاً هر زمان فیلمی ارزشمند می‌بینم، این وظیفه را بر خود لازم می‌دانم که نکاتی درباره آن مطرح کنم

وی در ادامه با اشاره به امکان استفاده از فیلم‌های مستندی مانند «فاطمی» به‌عنوان سندی تاریخی برای کسانی که می‌خواهند با تاریخ سیاسی ایران آشنا شوند گفت: دکتر فاطمی علی‌رغم هرگونه نگاه شخصی نسبت به این شخصیت تاریخی، یا حتی دوران دکتر مصدق و وقایع ۲۸ مرداد، به دلیل ارزش‌های درونی خود و به‌ویژه ساختار روایی بسیار منحصربه‌فرد و خاصی که دارد، اهمیت می‌یابد. این ویژگی روایی که متأسفانه در بسیاری از فیلم‌های مستند و حتی داستانی ما کمتر دیده می‌شود، بستری منحصربه‌فرد و آوانگارد برای این اثر فراهم کرده است. به همین دلیل، فیلم نه‌تنها توانایی برقراری ارتباط با مخاطب قرن بیست و یکمی سینما را دارد، بلکه پیام و محتوای خود را که نگاهی به یک شخصیت بزرگ در تاریخ است، به‌روشنی منتقل می‌کند. این فیلم در حقیقت می‌تواند همچون یک «ورکشاپ» برای سایر مستندسازان مستند و حتی فیلم‌سازان دیگر باشد.

وی در ادامه ویژگی یگانه این مستند را این‌گونه توصیف کرد: ذات و هدف یک فیلم مستند این است که مخاطب خود را با استناد به فکت‌ها، رویدادها و مسائلی که پیرامون یک فرد یا یک اتفاق شکل‌گرفته، روبه‌رو کند برای‌آنکه فیلم مستند بتواند این مأموریت را به انجام برساند، مهم‌ترین نیاز آن «روایت» است؛ ساختار روایی که مشخص می‌کند فیلم‌ساز چگونه می‌خواهد آن فرد، آن اتفاق یا آن برهه تاریخی را به منِ مخاطب معرفی کند.

وی ادامه داد: ساختار روایی‌ای که فیلم‌ساز برای این اثر انتخاب کرده، یکی از مدرن‌ترین اشکال روایت سینمایی است؛ چیزی که در اصطلاح از آن به‌عنوان «فیلم‌های موزاییکی» یاد می‌شود. کل فیلم همچون مجموعه‌ای از قطعات کوچک موزاییک ساخته شده است که هر یک به‌تنهایی ارزش دارد، اما در کنار یکدیگر کلیتی منسجم و معنادار را شکل می‌دهند

وی ادامه داد: اما ممکن است پرسیده شود که مگر همه فیلم‌ها به همین شکل ساخته نمی‌شوند؟ همه فیلم‌ها در واقع مجموعه‌ای از قطعات کوچک هستند که کنار هم قرار می‌گیرند تا روایتی واحد را شکل دهند. البته این سخن درست است، اما تفاوت در نوع «موزاییک» است که در اینجا به‌کارگرفته‌شده است. قطعات و موزاییک‌هایی که در فیلم «فاطمی» استفاده شده‌اند، اصولاً بر مبنای یک تئوری شکل‌گرفته‌اند؛ تئوری «فراکتال». فراکتال‌ها اشکال هندسی‌ای هستند که می‌توانند مربع، مستطیل یا هر شکل هندسی دیگری باشند و ویژگی مهم آن‌ها این است که قابلیت تکثیر تا بی‌نهایت را دارند، با این تفاوت که همواره همان ویژگی‌های شکل اولیه را حفظ می‌کنند. به بیان دیگر، هر جزء کوچک موزاییک در فیلم «فاطمی»، یکی از همان شکل‌های هندسی فراکتال را بازنمایی می‌کند. یعنی ساختار روایت به‌گونه‌ای طراحی شده که از دل هر جزء کوچک، می‌توان کل ساختار را بازتولید کرد.

شاهین طاهر ادامه داد: فیلم دکتر فاطمی در این مسیر از دو منبع اصلی بهره برده است:

۱. سورس‌های درون‌متنی: فیلم‌ساز تاحدامکان کوشیده است از منابع درونی استفاده کند و بدین ترتیب حتی تا تصویرکردن نفس دکتر فاطمی نیز پیش رفته است. برای نمونه، شاهدانی که در فیلم با آن‌ها مصاحبه می‌شود و افرادی که از زوایای مختلف درباره دکتر فاطمی سخن می‌گویند، در زمره این منابع درونی هستند.

۲. سورس‌های برون‌متنی: منابعی که خارج از متن اصلی فیلم به کار گرفته شده‌اند. از جمله می‌توان به دیوارنوشته‌ها، صحنه‌های بسیار زیبا و دقیق پیش‌پرده‌خوانی اشاره کرد.

وی با اشاره به استفاده از هنر پیش‌پرده‌خوانی در این فیلم گفت: پیش‌پرده‌خوانی که گاه با سیاه‌بازی اشتباه گرفته می‌شود، در حقیقت شیوه‌ای نمایشی بود که در دهه ۱۳۲۰ در تهران (و احتمالاً در برخی شهرستان‌ها) رواج داشت. نویسندگان توانا، نقدهای اجتماعی و سیاسی تند روز را در قالب اشعار ریتمیک و طنزآمیز می‌نوشتند و فردی که فن پیش‌پرده‌خوانی را می‌دانست، آن‌ها را در قالب بحرطویل، پیش از آغاز نمایش یا مراسم، برای مردم اجرا می‌کرد. بدین ترتیب مخاطبان علاوه بر مواجهه با نقدهای تند اجتماعی و سیاسی، لحظات مفرحی را نیز تجربه می‌کردند.

وی ادامه داد: پدیده‌ای که درگذشته به‌عنوان «پیش‌پرده‌خوانی» شناخته می‌شد، شباهت بسیاری به دیوار، فیس‌بوک یا پلتفرم‌های اجتماعی امروز دارد. پیش‌پرده‌خوانی در آن زمان همان کاری را انجام می‌داد که امروز برای مثال توییتر انجام می‌دهد.

طاهر افزود: اصلی‌ترین دستاورد فیلم آن است که همچون سطلی آب سرد که بر سرمان می‌ریزند، ما را متوجه می‌کند که در تاریخ معاصر کشور، شخصیت‌های بزرگی حضور داشته‌اند و اکنون ضرورت دارد اندکی درباره آنان مطالعه کنیم و بیشتر بیندیشیم تا دریابیم کجا هستیم و به کدام سمت حرکت می‌کنیم. البته این مسئله صرفاً مربوط به کشور ما نیست و در دیگر کشورها نیز با چنین امری روبرو هستیم.