مستنساز پیشکسوت انقلاب اسلامی که امسال با فیلم مستند «نبض در خط مقدم» در بخش آوینی نوزدهمین جشنواره سینما حقیقت حضور داشت، در گفت و گو با خبرنکار سینماپرس با اشاره به خطر تحریف در تولیدات سینمای مستند انقلاب اسلامی و محور مقاومت و مشخصا نقش هوش مصنوعی در تحقق این انحراف اظهار داشت: متأسفانه امکانات جدیدی که اخیراً به وجود آمده، مثل بحث هوش مصنوعی، باعث شده خیلی‌ها ذوق‌زده شوند و به نظر من بدون فکر و بدون اندیشه از هوش مصنوعی استفاده کنند؛ به‌خصوص در حوزه تصویرسازی. تصویرسازیِ چیزی که واقعیت ندارد. این دقیقاً به همان فرمایش شما برمی‌گردد؛ این‌که چرا تحریف اتفاق می‌افتد، کجا تحریف اتفاق می‌افتد و چه باید کرد.

وی تاکید کرد: من دیده‌ام که حتی بعضی از رفقای خیلی خوب ما اقدام به استفاده از هوش مصنوعی در مستندسازی کرده‌اند. ممکن است هوش مصنوعی در بخش‌های دیگر کمک‌های قابل‌توجهی به هنر بکند، اما در بحث مستندسازی ما نمی‌توانیم سندسازی کنیم. اگر کاری انجام می‌دهیم، حتماً باید آن را ذکر کنیم و توضیح بدهیم؛ مثلاً یادداشت بنویسیم که این قطعه از فیلم واقعیت ندارد و مصنوعی است.

شعبانی تصریح نمود: به نظر من با تسلطی که نسل امروز بر ابزار و تکنولوژی دارد، استفاده از این امکانات گاهی بدون فکر انجام می‌شود و باید حواسمان به این موضوع باشد.

وی افزود: من سال‌ها پیش سفری به لبنان داشتم و گفت‌وگویی با شهید سید حسن نصرالله انجام دادم. آنجا بحث بازسازی تصویر را مطرح کردم؛ درباره یکی از عملیات‌هایی که حزب‌الله با موفقیت انجام داده بود، اما به دلیل شرایط امنیتی امکان فیلم‌برداری وجود نداشت. وقتی موضوع بازسازی این عملیات را مطرح کردم، ایشان گفتند این کار را نکنید. دلیلشان این بود که ما حتی با دشمن‌مان هم صادق هستیم؛ اگر جایی فیلم نگرفته‌ایم، می‌گوییم نگرفته‌ایم. اگر شما این عملیات را بازسازی کنید و به جای واقعیت بنشانید، همه اسناد ما زیر سؤال می‌رود و همه فیلم‌هایی که در این حوزه گرفته شده‌اند اعتبارشان مخدوش می‌شود.

او ادامه داد: متأسفانه در بعضی موارد داخل ایران هم چنین اتفاقی افتاده؛ جاهایی بازسازی‌هایی شبیه واقعیت و واقع‌نما انجام شده که بعداً باید توضیح داده شود این مستند نیست و این‌ها صحنه‌های بازسازی‌شده هستند.

تهیه کننده مستند «زنانی با گوشواره های باروتی» با انتقاد از عدم وجود کارگروه های ناظر بر محتوا در نهادهای سفارش دهنده مستندهای حوزه محور مقاومت و سوژه های مربوط به انقلاب که بیشتر مبتلا به تحریف محتوایی هستند بیان کرد: یک بخش، همین بحث بازسازی و شکل کار است؛ یک بخش دیگر، بحث محتوایی است که به نظر من بسیار سخت‌تر از این بخش‌هاست. اینجا شاید با نوشتن بشود مسئله را حل کرد، اما در بحث محتوا دقت بسیار بیشتری لازم است. این حوزه نیاز به کارگروه‌هایی دارد که راستی‌آزمایی کنند و نظارت درستی داشته باشند.

وی متذکر شد: ممیزی سازمان صداوسیما که هم پخش‌کننده و هم تولیدکننده فیلم‌هاست، بیشتر روی موارد ظاهری و اخلاقی تمرکز دارد؛ مثلاً سیگار کشیدن در فیلم یا سرِ لخت بودن آدم‌ها. درست یا غلطش را کاری ندارم و ممکن است از نظر خودشان کار درستی باشد، اما در بحث محتوا سوادی وجود ندارد که بتواند ممیزیِ درست انجام دهد.

شعبانی با بیان این مطلب که این دانش در آن آدم‌ها نیست، این تسلط در آن آدم‌ها نیست؛ اظهار داشت: این موضوع نیاز به کارگروه‌های تخصصی دارد که در آن‌جا بررسی شود، نه توسط آدم‌هایی که حالا نسبتاً بی‌سواد هستند؛ عرض می‌کنم خدای نکرده بحث توهین نیست، اصلاً وظیفه‌شان هم نیست. قرار نیست یک نفر آن‌قدر به چنین موضوعاتی مسلط باشد که بخواهد راستی‌آزمایی هم انجام بدهد. این وظیفه نهادهایی است که فیلم‌ها را تهیه می‌کنند؛ سازمان‌های حاکمیتی که فیلم‌ها را تولید می‌کنند. چون این اتفاق تقریباً در بخش خصوصی کمتر می‌افتد؛ موضوعات استراتژیک را معمولاً بخش خصوصی دنبال نمی‌کند که بخواهد فیلمی درباره‌شان بسازد.

کارگردان مستند «مثلث مرگ» در مورد میزان توجه و دغدغه نهادها برای مقابله با تحریف در سینمای مستند تصریح نمود: نهادهایی که چنین دغدغه‌ای دارند انگشت‌شمارند. عموماً سازمان‌ها دنبال بیلان کاری و ارائه گزارش هستند. من همه را متهم نمی‌کنم، بالاخره استثنا هم وجود دارد، اما غالباً مسئله پر کردن گزارش کار است. معمولاً دوست دارند ویترین‌شان کامل باشد و تنوعی از مستند وجود داشته باشد، اما آن دغدغه‌مندی‌ به نظر من در آن‌ها بسیار کم است.

شعبانی همچنین با اشاره به تبدیل شدن مستندها به سند تاریخی برای آیندگان و لزوم توجه به بازنمایی صحیح و حقیقت در آنچه رخ داده است؛ بیان کرد: حوزه مستند، حوزه تاریخ است. مستندسازها با کاری که انجام می‌دهند، تاریخ می‌نویسند. هم مستندسازها و هم سازمان‌های حامی و پشتیبان که این فیلم‌ها را تهیه می‌کنند باید این دقت نظر را داشته باشند، چون آیندگان این آثار را به عنوان سند مقابل خودشان می‌گذارند و بررسی می‌کنند.

«مرتضی شعبانی» در پایان این گفت و گو خاطرنشان ساخت: این دقت نظر را ما باید امروز داشته باشیم. نسلی که درباره انقلاب، دفاع مقدس و موضوعات مختلف اجتماعی کار می‌کند، الان امکان راستی‌آزمایی دارد. اگر این دقت نظر وجود نداشته باشد، پنجاه سال دیگر که کسی این فیلم‌ها را می‌بیند، به آن‌ها به‌عنوان سند تاریخی نگاه می‌کند. آن‌وقت اگر ما وظیفه‌مان را درست انجام نداده باشیم، احتمالاً در حق نسل بعدی ظلم کرده‌ایم.