مستند سینمایی «کربلا جغرافیای یک تاریخ» در اربعین حسینی از شبکه یک سیما پخش شد، مستندی که به تازگی در سینماهای سراسر کشور اکران خود را پشت سر گذاشت و در ماه محرم یکی از نمایندگان سینمای عاشورایی بر پرده سینماها بود. مستند کربلا جغرافیای یک تاریخ از خیلی جهات دست آوردهای نویی را در سینما به خصوص در قالب مستندهای بازسازی و ترکیبی به وجود آورده است که به نوبه خود کاری ارزشمند در این حیطه به شمار می رود. این فیلم که روایتی مستندگونه از وقایع پیش از عاشورا تا اربعین حسینی را بازگو می کند با بهره گیری از ظرفیت های مختلف روایت های عاشورایی در طول تاریخ و زمان حال توانسته است به اثرگذاری مطلوب بر مخاطب برسد که با فرهنگ عاشورایی به گونه های مختلف آشناست. مخاطب با دیدن این مستند، هم وقایع عاشورا را به طور مستندگونه مرور می کند، هم پرده خوانی های اصیل را می بیند که کمتر از آن ها خبری هست و هم تعزیه خوانی و شبیه خوانی های متنوع را که از شبیه خوانان بسیار زبده و با تجربه در آن ها استفاده شده است. موسیقی، تصاویر انیمیشن و فضاهای ساختگی، صحنه پردازی های بدیع و روایت شیوا و اثرگذاری که با صدای شهاب حسینی شنیده می شود تماشای این مستند را به سفری زیارتی و سیاحتی بدل می کند که مخاطب را با خود به عاشورا و کربلا برده و از هر آنچه به دنبالش است سیرآب می سازد.

امروزه یکی از آسیب های کار رسانه خصوصا در سینما بلای بزرگ تقلید و تکرار و کلیشه است و افتادن در دام آن اگرچه ناآگاهانه صورت می گیرد اما از سوی مخاطب به سرعت شناخته شده و موجب دلزدگی و عدم اثرگذاری می شود. در این بین ساخت مستند سینمایی آن هم با رویکرد چند رسانه ای و به شیوه ای خلاق اتفاقی نایاب و خوش یمن است که مخاطب شانس رویارویی با آن را بر روی پرده سینما کمتر داشته و خواهد داشت.

متأسفانه نبود موارد مشابه و متنوع در این عرصه موجب گشت که مخاطب نتواند از موقعیت اکران عمومی این اثر سینمایی نهایت استفاده را ببرد و آنطور که لایق این اثر ارزشی است در اکران با اقبال بالایی مواجه نشد. البته ناگفته نماند که نداشتن سالن سینما و نبود شرایط مناسب اکران از جمله سانس های مناسب هم بی تأثیر نبوده است.

با این حال پخش این اثر عاشورایی از سیما انتخابی درست از سوی مدیران رسانه بود که در روز اربعین حسینی صورت گرفت و توانست یکی از برنامه های خوب و مؤثر سیما در این ایام باشد.

تصاویر بکر و گیرا از مراسم های عزاداری عاشورا، راهپیمایی اربعین و زیارت زوار کربلا در این مستند از دیگر جاذبه هایی است که در کنار دیدن تصاویر بازسازی شده از عاشورا حس و حالی ناب به مخاطب می بخشد. موسیقی فاخر این مستند که توسط مجید انتظامی در تسلطی کامل نوشته و اجرا شده است این فیلم را یک پله بالاتر از مستندهای کار شده در رابطه با عاشورا و مضامین عاشورایی قرار می دهد. حضور هنرمندان رده اول سینمای کشور از طراحی گریم و اجرا گرفته تا فیلمبرداری و بکار گیری از بهترین تعزیه خوانان کشور نظیر علائدین قاسمی و عباس جواهری و ... و نیز صدای شهاب حسینی به عنوان راوی از جمله نقاط قوت این مستند به شمار می رود که می تواند الگوی ارزشمندی برای مستند سازان باشد تا برای ساخت اثر خود همواره بهترین ها را انتخاب کرده و عنصر خلاقیت را هیچ گاه فدای پرداخت کلاسیک و کلیشه نکنند.

کربلا جغرافیای یک تاریخ علاوه بر روایتی بدیع و سینمایی، تحقیق، پژوهش و داشته های تاریخی بسیار ارزشمندی دارد که نشان از طی شدن مراحلی دقیق و حرفه ای در امر پژوهش دارد. تحقیق و پژوهش به عنوان پشتوانه یک مستند خصوصا مستندی در رابطه با عاشورا یا یک واقعه مهم تاریخی در اسلام نکته ای است که باید هر مستند ساز  نیسنده ای به آن اهمیت ویژه نشان دهد تا در مرحله تولید و حتی پس از تولید ثمرات ارزشمند خود را در فیلم به معرض نمایش گذارد. همانطور که در کربلا جغرافیای یک تاریخ مشخص است، داریوش یاری به عنوان نویسنده و پژوهشگر نه تنها سعی کرده به وجه های کمتر پرداخت شده در رابطه با عاشورا و فرهنگ عاشورا بپردازد، بلکه توانسته از الگوهای بسیار کار شده و کلیشه در این حوزه نیز به درستی استفاده کرده و آن را در پرداختی جدید با ترکیبی زیبا به بیننده منتقل کند در عین حال که بعضی از رسوم و فرهنگ های قدیمی تر را همانند پرده خوانی عاشورا زنده کرده و بر ارزش آنها ارج بنهد.

در نهایت باید اذعان داشت، کار داریوش یاری در ساخت این مستند گامی جلوتر از کارگردانی مستند بوده است و توانسته با بکار گیری نهایت ظرفیت در روایت عاشورا در هنرهای مختلف به پرده ای عظیم از روایت عاشورا بر پرده سینما برسد که هم اصالت پرده خوانی و تعزیه را در خود داشته باشد هم جذابیت هنر سینما را و هم فرهنگ عام عزاداران حسینی را که شور و حلاوت خاص خود را دارد و هم از عرصه های نوینی ماننده جلوه های ویژه بصری و انیمیشن غافل نماند و بتواند از حضور اندک ولی موثر آن در قالب یک مستند ترکیبی بهره ببرد.