در فضای آشفته امروز سینمای ایران و مناسبات عجیب و غریب و بی‌عدالتی در تولید و اکران و سلیقه‌ها و گرایش‌های رنگ به رنگ و متنوع مخاطب امروزی دور از اصل و ریشه‌ها و گاهی غافل از فداکاری‌ها و ایثارگری‌های مردانی که آزادی و امنیت امروزمان را مدیون آنها هستیم، حتی همین قدر پرداخت سینمایی هم غنیمت و واجد ارزش و اهمیت است. زمانی تولید فیلم‌های دفاع مقدس و جنگی، متناسب با شرایط درگیرِ دفاع کشور، بالا بود و فیلمسازان شاخصی اقدام به ساخت فیلم‌های مهم و تاثیرگذاری می‌کردند که برخی از آنها هنوز در حافظه ملت باقی مانده است. اما بتدریج دوران افول سینمای دفاع مقدس از راه رسید و آثار انگشت شمار ساخته شده هم نه واجد ارزش‌های ساختاری بود و نه خوشایند تماشاگری که آثار ماندگاری را در این ژانر و گونه سینمایی به یاد داشت.خوشبختانه در دو سه سال اخیر، باز چراغ‌های سنگر دفاع مقدس در سینما هرچند کم سو روشن شد و اتفاقات خوب و مهمی در این زمینه افتاد. فیلمسازان قدیمی و کاربلد و کارگردان‌های جوان و تازه نفس، آستین بالا زدند و فیلم‌های خوبی در ارتباط با انقلاب اسلامی و دفاع مقدس ساختند. آثاری چون «چ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، «شیار ۱۴۳» به کارگردانی نرگس آبیار و «ایستاده در غبار» ساخته محمدحسین مهدویان که چه زمان نمایش در جشنواره فیلم فجر و چه در اکران عمومی با اقبال گسترده مردم، منتقدان و داوران مواجه شدند.به بهانه حضور فیلم‌های دفاع مقدسی که متقاضی حضور در مهم‌ترین رویداد سینمایی ایران هستند و امیدواریم که ضمن شایستگی، قابلیت جذب و تاثیرگذاری مخاطب در اکران عمومی را هم داشته باشند، با دو کارگردان برجسته سینمای دفاع مقدس، عبدالحسن برزیده و عبدالله باکیده درباره سهم سینمای دفاع مقدس از سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر صحبت کردیم.

جذب مخاطب باوجود محدودیت‌ها

عبدالحسن برزیده، نویسنده و کارگردان سینما درباره تولید سالانه فیلم‌های دفاع مقدسی و سهم این آثار در جشنواره فیلم فجر به جام‌جم گفت: بخشی از این سهم، طبیعت سینما و جامعه است و باید آن را به شرایط طبیعی سپرد و نمی‌توان چندان در آن دخالت کرد. باید دید که چقدر جامعه نیاز به چنین فیلم‌هایی دارد و چقدر خود هنرمندان مایل هستند در این زمینه کار کنند. اما اگر بخواهیم به رشد و ارتقای سینمای دفاع مقدس کمک کنیم و شاهد تولیدات بیشتری باشیم، در آن صورت باید ارگان‌هایی که دوست دارند این اتفاق بیفتد کمک جدی‌تری انجام دهند.

کارگردان فیلم دکل، سخت‌ترین مرحله در فیلم‌های دفاع مقدسی را جذب مخاطب دانست و افزود: سینمای ایران در این سال‌ها ذائقه مخاطب را به نوع دیگری از فیلم عادت داده و متاسفانه رویداد مهمی مثل جنگ تحمیلی که هشت سال طول کشید و تاثیرات فراوانی بر آدم‌ها و زمینه‌های مختلف کشور گذاشته، فراموش شده است. این نوع سینما بشدت نیاز به حمایت دارد. الان در این زمینه گاهی به آدم‌هایی کمک می‌شود که خیلی سینماگر نیستند، ممکن است آدم‌های خوب و معتقدی باشند اما صلاحیت فنی را در این خصوص ندارند. عکس این قضیه هم هست و گاهی آدم‌هایی وارد ساخت فیلم‌های دفاع مقدسی می‌شوند که چندان اعتقادی به موضوع ندارند و صرفا قصد سودجویی دارند.

برزیده درباره تعداد فیلم‌های دفاع مقدسی امسال جشنواره فیلم فجر هم بیان کرد: فارغ از این‌که چه تعداد از فیلم‌های دفاع مقدسی متقاضی حضور در جشنواره فیلم فجر به این رویداد راه پیدا کنند، همین ساخت شش فیلم دفاع مقدسی آمار خوبی است. البته نمی‌دانم این فیلم‌ها در چه شرایطی و با چه کیفیتی ساخته شده‌اند، اما اگر خوب ساخته شده باشند و کمک خوبی به آنها شده باشد، طبیعی است که بتوانند موفق به حضور در جشنواره شوند. حالا اگر میان این فیلم‌ها دو فیلم این‌قدر خوب باشند که بتوانند برخی جوایز را هم بگیرند، اتفاق بزرگی است و نشان از زنده بودن ژانر دفاع مقدس دارد. به نظرم کیفیت مهم‌تر از کمیت است و ساخت سالانه حتی دو فیلم خیلی خوب و تاثیرگذار دفاع مقدسی بهتر از تولید چند فیلم خنثی و بی‌کیفیت است.

کارگردان «مزار شریف» درباره حضور فیلمسازان فیلم اولی که سراغ ساخت آثار دفاع مقدسی رفته‌اند هم گفت: اگر این حضور خالصانه باشد خیلی خوب است. چون به هرحال ما که سال‌ها در این زمینه کار کردیم، کم کم سنمان بالا می‌رود و از گردونه فیلمسازی خارج می‌شویم و طبیعی است که جوان‌ها وارد گود شوند. چون فیلمسازی در حوزه دفاع مقدس کار بسیار سختی است و نیاز به انرژی، حوصله و انگیزه دارد. البته جوان‌ها باید زحمت بیشتری بکشند؛ خود ما که دستی بر آتش داشتیم، برای ساخت یک فیلم دفاع مقدسی باید فیلم‌های گذشته و مستندات را ببینیم و کتاب بخوانیم، چون زمان گذشته است و از سال‌های جنگ فاصله گرفته‌ایم؛ چه برسد به جوان فیلمسازی که آن موقع سنش ایجاب نمی‌کرد در جنگ حضور داشته باشد، اما علاقه‌مند است در این عرصه کار کند. این جوان باید بیشتر تحقیق و مطالعه کند و فیلم ببیند و مشاورانی باید در این زمینه به او کمک کنند تا فیلمی بسازد که خیلی با واقعیت‌های دفاع مقدس فاصله نداشته باشد. برزیده درباره این که چرا سینمای ایران به روایت زندگی و ایثارگری فرماندهان و چهره‌های شاخص جنگ تحمیلی بی‌اعتناست هم توضیح داد: دلیل اصلی این وضعیت، شرایط پیچیده سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور است و تا مساله مردم این نباشد که فرماندهان دوران جنگ خود را بشناسند، شما حتی اگر فیلم خوب هم بسازید اکران عمومی خوبی نخواهد داشت. البته معتقدم مردم همچنان شهدا و فرماندهان و مردان دوران دفاع مقدس را دوست دارند و قدرشان را می‌دانند؛ اما برای این که به خاطر تماشای فیلم‌هایی دراین خصوص بلیت بخرند و به سینما بروند، نیاز به راهکاری موثرتر است. قصه فیلم‌های دفاع مقدسی نیاز به یک درام قوی و جذاب دارد، اما متاسفانه شرایط مناسبی در این زمینه نیست. شما حتی نمی‌توانید در این خصوص براحتی دست به قلم ببرید، چه برسد به این که فیلم بسازید. وقتی من می‌خواهم یک فیلمنامه دفاع مقدسی بنویسم، باید هزار و صد ممیزی را خودم شروع کنم و محدودیت‌ها و خطوط قرمز اجازه پرداخت واقعی از شخصیت یک فرمانده جنگ را به من نمی‌دهد. شما اگر بخواهید شکست یک فرمانده در جنگ را به تصویر بکشید، اجازه نمی دهند اگر بخواهید به مسائل عاطفی و شخصی فرماندهان بپردازید، از خانواده‌های آنها تا مسئولان عالیرتبه کشور صدای اعتراض بلند می‌شود.

این مسائل اجازه نمی‌دهد درام انسانی واقعی زیبایی که وجود داشته، شکل بگیرد. ما که در جنگ بودیم، می‌دانیم روایت این موضوعات چقدر می‌تواند برای مردم جذاب باشد. چه اشکالی دارد رزمنده‌ای که جبهه می‌رود، عاشق یک دختری هم بوده باشد؟ اینها جزو ممیزی‌هایی است که اتفاقا در فیلم‌های دفاع مقدسی لحاظ می شود. در حالی که هجویات بسیار پوچ، مزخرف و بی‌ارزشی که به نام فیلم عاشقانه به خورد مردم می‌دهند، کمتر دچار ممیزی می‌شود. اما شما در فیلم‌های دفاع مقدسی برای روایت یک عشق پاک هم مشکل دارید. تازه این مشکل برای آدم‌هایی مثل ما که امتحان خود را پس داده‌اند و قصد سودجویی ندارند هم وجود دارد.

غیبت بزرگان

جدا از این موضوع که به هرحال حضور فیلمسازان جوان در عرصه سینمای دفاع مقدس مایه امیدواری است، غیبت بزرگان و چهره‌های شاخص در این زمینه در جشنواره امسال فیلم فجر هم نشانه خوبی نیست. ابراهیم حاتمی‌کیا، جمال شورجه، احمدرضا درویش، عبدالحسن برزیده، عبدالله باکیده، محمدعلی باشه‌آهنگر و... از جمله فیلمسازان شاخص این گونه سینمایی هستند که امسال فیلمی در جشنواره ندارند.

فیلم‌های دفاع مقدسی متقاضی حضور در جشنواره فجر

شش فیلم دفاع مقدسی متقاضی حضور در جشنواره فیلم فجر امسال هستند؛ ویلایی‌ها ساخته منیره قیدی، دریاچه ماهی ساخته مریم دوستی، چهل مروارید ساخته هادی حاجتمند و علی سلیمانی، چراغ‌های ناتمام ساخته مصطفی سلطانی و صدای منو می‌شنوید ساخته صادق پروین آشتیانی به طور مستقیم و نیمکت ساخته فلورا سام و سرگشته ساخته سهیل سلیمی به‌طور غیرمستقیم به دوران جنگ و دفاع مقدس اشاره دارد.

نکته جالب و قابل تامل این که چهار کارگردان در این میان، فیلم اولی هستند و سه فیلم هم توسط فیلمسازان زن، کارگردانی شده است.

حمایت؛ نیاز جدی سینمای دفاع مقدس

عبداالله باکیده، نویسنده و کارگردان سینما در گفت‌وگو با جام‌جم، میان سینمای دفاع مقدس امروز و سینمای دفاع مقدس در گذشته و دوران طلایی این ژانر، تفاوتی اساسی قائل است. او در این خصوص گفت: در گذشته تمام امکانات در جهت ساخت فیلم دفاع مقدسی بود. اما امروز بجز موارد استثنایی و به مناسبت‌هایی، هیچ ارگان، نهاد و سازمانی برای ساخت این فیلم‌ها همکاری نمی‌کند. انگار فضایی به‌وجود آمده که نباید در سینمای دفاع مقدس کار کرد. برخی همکارانم در سال‌های اخیر، سناریوهایی را برای ساخت فیلم‌های دفاع مقدسی به سازمان‌های مختلف ارائه کرده‌اند، اما پاسخ مثبتی درباره حمایت از تولید این آثار دریافت نکرده‌اند.

کارگردان پوتین بیان کرد: دوران جنگ تحمیلی و دفاع مقدس پر از قصه‌های مختلف است و می‌توان از زاویه‌های مختلف و از بخش‌های گوناگون به آن وارد شد و فیلم‌های جذابی در این خصوص ساخت. جنگ و دفاع که منحصر به خط مقدم و اسلحه نبود، بلکه افراد و نهادهایی مختلف درگیر این مساله بودند. مثلا نیروهای مخابراتی ما چطور در مناطق نظامی کار می‌کردند؛ این خودش می‌تواند یک فیلمنامه و فیلم جذاب باشد. درباره بسیاری از این موضوعات، تحقیقات و پژوهش‌های قابل توجهی موجود است، اما متاسفانه دوستانی که می‌توانند در این زمینه کمک کنند، اقدامی نمی‌کنند. چون ساخت فیلم‌های دفاع مقدسی بدون کمک نهادهای دولتی میسر نیست. تولید این آثار نیاز به همیاری و همگامی همه دارد.

باکیده افزود: بقای نظام جمهوری اسلامی ایران بستگی به پیروزی در جنگ داشت. پس دوران دفاع مقدس بسیار بزرگ و قابل گرامیداشت است و باید همواره در زمینه‌های مختلف از جمله از طریق رسانه پرقدرت و تاثیرگذار سینما به آن پرداخت. اما متاسفانه در سال‌های اخیر ساخت فیلم‌های دفاع مقدسی کمتر شد تا این که در این یکی دو سال اخیر، آثاری خوب چون ایستاده در غبار و بادیگارد به آدم‌های جنگ پرداختند که جای خوشحالی دارد. این دو فیلم نشان می‌دهد اگر آثار خوبی در این زمینه ساخته شود، با استقبال مردم روبه‌رو خواهد شد. امیدوارم مسئولان فرهنگی و سینمایی و دیگر ارگان‌های کشور، درخصوص ساخت فیلم‌های دفاع مقدسی چه در بخش تولید و چه اکران حمایت ویژه کنند، چون هم من و هم بسیاری از همکارانم تمایل به فعالیت در این عرصه داریم.

کارگردان صلیب طلایی درباره فیلمسازان جوانی که در این سال‌ها و بویژه در این دوره جشنواره فیلم فجر، سراغ موضوعات دفاع مقدسی رفتند هم بیان کرد: هر حرکتی که در این زمینه انجام می‌شود، باعث امیدواری است و وقتی فیلم‌های ساخته شده توسط جوان‌ها با تحسین منتقدان و داوران و اقبال عمومی هم روبه‌رو می‌شود، این امیدواری افزایش پیدا می‌کند. باکیده درباره بی اعتنایی سینمای ایران به فرماندهان و چهره‌های شاخص جنگ هم گفت: ما آن‌قدر که بایسته است به آدم‌های فرعی جنگ هم نپرداختیم، چه برسد به سرداران دفاع مقدس. درحالی که باید با حمایتی همگانی، فیلم‌های مختلفی درباره آدم‌های جنگ ساخت.

* جام جم