در نشست خبری جشنواره ۳۶ تئاتر فجر خبرنگاری از فرهاد مهندس‌پور می‌پرسد آیا جشنواره برای تولید آثاری با موضوع انقلاب و دفاع‌مقدس کاری کرده است و مهندس‌پور به این پاسخ که جشنواره متولی تولید اثر نیست و صرفاً بستری برای رقابت آثار اجرا شده در طول سال است، اکتفا می‌کند. این پرسش را خبرنگار در نشست خبری فجر ۳۵ از سعید اسدی می‌پرسد و پاسخ اسدی نیز در همین حدود بود. با این حال در مراسم نهایی جشنواره تئاتر فجر از دو نمایش بابت نگاهشان به موضوعات دفاع‌مقدسی و انقلابی تقدیر می‌شود: ایوب آقاخانی و کامران شهلایی کسانی بودند که برای دریافت جوایزشان روی صحنه آمدند و در تنها سخنرانی برندگان آقاخانی از مهدی شفیعی به عنوان حامی تئاتر خود نام برد.
در روزهای اخیر فهرستی از شخصیت‌های درگیر با حوزه دفاع مقدس منتشر شده است که در مقام شورای هنری جشنواره تئاتر مقاومت فعالیت خواهند کرد. آنچه از نام‌ها مشخص است حضور چهره‌های تکراری است. افرادی که در هر بزنگاهی فرهنگی در این حوزه نامشان برده می‌شود. برای مثال مهرداد رایانی مخصوص در مقام یک نویسنده دفاع مقدس یا حسین مسافرآستانه در مقام دبیر باتجربه جشنواره مقاومت - که آن روزها نامش چیز دیگری بود - نام‌های همیشگی در چنین رویدادهای فرهنگی هستند. فعالیت این افراد طولانی‌مدت بوده است و از جانب فردی همانند نگارنده که از بیرون به ماجرا نگاه می‌کند، آنچه در نهایت رخ می‌دهد را محصول سیاست و تئوری این افراد می‌داند.
واقعیت این است که وضعیت تئاتر دفاع‌مقدس در سالیان اخیر به هیچ عنوان خوب نبوده است. تماشاخانه سرو به عنوان مرکز تولیدات دفاع‌مقدس و انقلابی انجمن دوران پر فراز و نشیبی طی کرده است. با آنکه مجموعه به گروه‌های جوان اعتماد کرده است؛ اما میزان جذب مخاطب و فروش جالب توجه نبوده است. بدون شک از منظر یک ناظر بیرونی این عدم موفقیت ناشی از سیاستگذاری افرادی است که نامشان به عنوان شورای هنری آمده است. نام‌هایی که همیشگی و دائمی است و گاهی از دید صاحب‌نظران جوان به عنوان موانع رشد و تعالی تلقی می‌شود.
مهرداد رایانی مخصوص، رحمت امینی، نصرالله قادری، حسین مسافر آستانه، طیبه پرتوی راد، محمد عارف، کوروش زارعی، سیاوش طهمورث و اردلان شجاع کاوه شخصیت‌هایی هستند که قرار است به جنبه هنری ماجرای جشنواره عمق ببخشند. جز کوروش زارعی که در سالیان اخیر به عنوان هنرمند در این حوزه فعال بوده است - و البته از نظر هنری انتقادهایی به آثارش وجود دارد - دیگر افراد در حوزه تولید اثر هنری فعالیتی نداشته‌اند. مهرداد رایانی مخصوص چندی پیش نمایشی در تماشاخانه شهرزاد روی صحنه می‌برد که شاید حتی بتوان آن را در محتوا در تضاد با اندیشه جشنواره تئاتر مقاومت برشمریم. حسین مسافرآستانه در طول این سال‌ها در بخش مدیریتی فعال بوده است که البته قابل نقد است. سیاوش طهمورث و اردلان شجاع کاوه در مقام دو هنرمند در سال‌های اخیر کارهای مهمی انجام نداده‌اند و بیشتر در نقش داور در مجامع هنری حضور داشته‌اند. اگرچه سیاوش طهمورث در ایام محرم سال گذشته در محوطه بنیاد روایت مراسم تعزیه برگزار کرده است؛ اما بازخوردها آن چیزی نبوده که انتظار می‌رفته است. نصرالله قادری نیز در مقام سردبیر مجله نمایش در موقعیت منتقدی قرار می‌گیرد که همواره به او و رویه مجله‌اش انتقاد بوده است.
در این میان نام دو نفر ناآشناتر است. محمد عارف استاد دانشگاه با تخصص انسان‌شناسی است که در فاصله تغییر دهه شمسی از هفتاد به هشتاد، موفق به انتشار چند نمایشنامه دفاع‌مقدسی می‌شود. با این حال عمده فعالیت محمد عارف در حوزه بوم‌شناسی و انسان‌شناسی بوده است. طیبه پرتوی‌راد نسبت به محمد عارف ناشناخته‌تر است؛ اما طبق اطلاعات موجود خانم پرتوی‌راد بیش از هر چیز در حوزه اقتباس از ادبیات کهن فعالیت علمی داشته است.
حال به اصل ماجرا بازگردیم. جایی که در فضای تحت نظارت انجمن تئاتر دفاع مقدس، گونه جذاب و هیجان‌انگیز تئاتر جنگ به ابتری رسیده است. جایی که در چند دوره گذشته تئاتر فجر، آثار تولید شده در این مرکز یارای حضور در بخش‌های مسابقه فجر را نداشته‌اند و اگر هم موفق به حضور شده‌اند، از نظر داوران ایرانی و خارجی رأی مناسب به دست نیاورده‌اند. به یاد داشته باشیم در جشنواره ۳۶ حسین مسافرآستانه داور بوده است و در بخش تحت نظر او جایزه‌ای به نمایش‌های تحت الحمایه انجمن داده نشده است.
چند قدم به گذشته برداریم و نگاهی به آثار دفاع مقدسی در سال ۹۶ بیاندازیم. آیا واقعاً آثار دفاع مقدسی در گیشه ناموفق هستند؟ پاسخ خیر است. نمایش «پچپچه‌های پشت خط نبرد» ساخته اشکان خیل‌نژاد از آثار موفق تماشاخانه شهرزاد بوده است و با آنکه فروش رسمی آن اعلام نشده است؛ اما می‌توان پیش‌بینی کرد فروش آن نزدیک به یک میلیارد بوده است. در آن سوی شهرزاد، در ابتدای سال ۹۶ حمیدرضا آذرنگ نمایش «ترن» را در تئاتر شهر روی صحنه می‌برد که از آثار پرفروش تئاتر شهر قلمداد می‌شود. فروش نمایش آذرنگ در سایه نمایش «اعتراف» شهاب حسینی - که یک اتفاق تجاری خاص در تئاتر شهر بود - قرار گرفت.
در سال گذشته مهدی نصیری نمایش «نذار این خواب تعبیر بشه» را در تئاتر شهر روی صحنه می‌برد. این نمایش مورد حمایت انجمن بوده است. مشقات این هنرمند و استاد دانشگاه در اجرای نمایش شنیدنی است.
در چنین شرایطی انجمن و جشنواره به سراغ هنرمندان فعال این حوزه نمی‌رود، هنرمندانی که از نظر شرایط سنی به مراتب جوان‌تر از شورای کنونی است و حداقل پرونده هنری و علمی قابل‌قبول‌تری نسبت به نام‌های موجود دارند. سیاست‌های شخصیت‌های تکراری این فهرست منتج به شرایط کنونی دارد، شرایطی که همواره از دید مدیران کنونی تئاتر دفاع‌مقدس مورد انتقاد است، همان‌طور که شخص امیر نصیربیگی از منتقدان نمایش «خشم و هیاهو» بوده است.
در چنین شرایطی امیر نصیربیگی باید به چند پرسش پاسخ دهد:
- ملاک انتخاب افراد مذکور چه بوده است؟
- آیا انتخاب این افراد از داشته‌های علمی و هنری امروز آنان است؟
- هزینه کلان پروژه چشم‌انداز تئاتر ایران که توسط آقای عاقل‌زاده آغاز شده بود، به کجا رسیده بود؟
- آیا مجموعه از شرایط کنونی تئاتر دفاع‌مقدس که بخشی از آن محصول تفکر شورای کنونی است، راضی است؟
- آیا مجموعه با هنرمندان موفق حوزه دفاع‌مقدس تعاملی داشته است؟
- اگر پاسخ پرسش پنج آری است، چرا ردپای این افراد در تصمیمات و حتی محصولات مجموعه دیده نمی‌شود؟
- بیلان کاری مجموعه در دو حوزه مادی و معنوی چه بوده است؟ دستاورد سال ۹۶ انجمن دفاع‌مقدس جز تولید آثار کم‌مخاطب چه بوده است؟
*تسنیم
ارسال نظر