به گزارش سینماپرس، رده‌بندی سنی فیلم‌ها در سال ۱۳۹۷ هم اجرا شده بود، اما خروجی آن رکوردشکنی «هزارپا» و اکران پرحاشیه فیلم‌هایی مثل «رحمان ۱۴۰۰» بود. اساسا ابلاغ آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها توسط حسین انتظامی در چند ماه پیش، به دنبال حواشی دامنه‌داری اتفاق افتاد که در فروردین امسال برای «رحمان ۱۴۰۰» رخ داد که نهایتا کار را به توقف اکران آن کشاند. جریان معترضی که متوجه ابتذال «رحمان ۱۴۰۰» بود، راه چاره برای جلوگیری از رشد سرطانی چنین آثاری در سینمای ایران را رده‌بندی کیفی فیلم‌ها می‌دانست.

در گزارشی که روزنامه «فرهیختگان» در فروردین‌ماه امسال درباره «رحمان ۱۴۰۰» تهیه کرد، سوالی از سه نفر از اعضای شورای پروانه نمایش مطرح شد مبنی بر اینکه آیا حاضر هستند چنین فیلمی که به آن مجوز داده‌اند را همراه خانواده خود تماشا کنند یا نه؛ که هر سه نفر پاسخ منفی دادند. ضمن اینکه از آن سه عضو پرسیده شده بود که آیا با رده‌بندی سنی فیلم‌ها و رده‌بندی کیفی آنها در سینمای ایران موافق هستند و آن را قابل اجرا در ایران می‌دانند یا نه، که  اعضای پروانه نمایش پاسخ دادند رده‌بندی سنی همین الان هم در حال اجراست و نتوانسته جلوی تولید و اکران گسترده آثاری مثل «رحمان ۱۴۰۰» را بگیرد و درخصوص رده‌بندی کیفی بیشتر توضیح دادند. اما تنها مدت کمی گذشته بود که سازمان سینمایی در یک ابتکار پیش‌دستانه برای منحرف کردن توجهات از سمت خودش درخصوص گسترش ابتذال در سینمای ایران، آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها را ابلاغ کرد؛ آیین‌نامه‌ای برای یک دستورالعمل اجراشده و جواب‌پس‌نداده که به همان منبع ایجاد اعتراض‌ها، یعنی تولید و اکران اثری مثل «رحمان ۱۴۰۰» منتج شده بود. مدیران فعلی سازمان سینمایی به هر شکل ممکن سعی دارند چنین القا شود که اگر وضعیت ابتذال در سینمای ایران مشاهده شد، این قضیه طبیعی و بر اثر استقبال خود مردم رخ داده است.

همچنانکه مشخص است، واژه مردم در این نوع استدلال‌ها بسیار مبهم به کار برده می‌شود و گوینده تفسیر خودش از آن را ارائه می‌دهد نه چیزی که مفهوم متفق‌القول عبارت «مردم» باشد. به‌طور مثال اگر جلوی اراذل و اوباش شهری گرفته نشود و آنها برای شهر ناامنی ایجاد کنند، می‌شود به همین سیاق استدلال کرد و گفت این وضع طبیعی است و مزاحمان امنیت اجتماعی، خود مردم هستند. به نظر نمی‌رسد که مدیریت فعلی سازمان سینمایی تا جایی که امکان برایش فراهم باشد، علاقه‌ای به خارج شدن فیلم‌های سطح‌پایین از دور نشان بدهد. این نظم فعلی سینمای ایران است که خیلی‌ها از برهم خوردنش متضرر می‌شوند و با هزار و یک اهرم اجازه هیچ نوع تغییری را نمی‌دهند. آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها در سینمای ایران، بدون اصلاح بندها و مواد آن و بدون روشن شدن نقاط مبهمی که از تضاد بین بندها برمی‌خاست، در چهارم شهریورماه ۱۳۹۸ اعضای هیات‌منصفه‌اش را شناخت. در بندهای این آیین‌نامه تناقضات متعددی وجود دارد.

براساس بندهای اول تا سوم ماده ۳ از آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها در سینمای ایران، گروه‌های سنی زیر ۹ سال و زیر ۱۲ سال و زیر ۱۵ سال به تفکیک از دیدن بعضی فیلم‌ها منع شده‌اند، اما این به آن معنا نیست که تماشای این فیلم‌ها برای این افراد ممنوع خواهد بود؛ بلکه صرفا به خانواده‌ها توصیه می‌شود فیلم‌ها را به کودکانی در این سنین نشان ندهند.

در ماده ۹ این آیین‌نامه آمده است: «لازم است در طول نمایش فیلم حداقل پنج نوبت، متن هشدار به صورت زیرنویس در فیلم درج شود که این زیرنویس ۳۰ ثانیه قبل از نمایش بخش‌های نامناسب گروه سنی نمایش داده شود.» این بند از آیین‌نامه بار طنز دارد، اما جدی نوشته شده است. به عبارتی اگر کودکان با والدین‌شان به سینما رفته باشند، باید قبل از رسیدن به چنین صحنه‌هایی زیر صندلی بروند و به هر طریقی از شنیدن صدای فیلم هم خودداری کنند، این در حالی است که منعی برای ورود کودکان زیر ۹ سال یا ۱۲ سال یا ۱۵ سال به سالن‌های محل نمایش چنین فیلم‌هایی بدون همراه وجود ندارد.

بند چهارم از ماده ۳ این قانون ناگهان فیلم‌هایی را مورد اشاره قرار می‌دهد که رده‌بندی سنی آنها مثبت ۱۸ است و این رده‌بندی جنبه توصیه‌ای ندارد، بلکه نمایش این فیلم‌ها برای تمام افرادی که در سنین زیر ۱۸ سال قرار دارند، ممنوع است. سازمان سینمایی در آیین‌نامه‌اش شرح داده که عنوان مثبت ۱۸ چطور و با چه حجمی باید در بیلبورد تبلیغاتی فیلم‌ها و در خود سالن‌های سینما درج شود، اما هیچ‌ نگفته که چطور از اینکه افراد زیر این سن و سال وارد سالن شده‌اند یا نه، بازرسی می‌کند. طریقه تشخیص سن افراد هم به درستی مشخص نشده است. آیا از این پس در گیشه فیلم‌ها از مخاطبان ارائه کارت ملی یا شناسنامه درخواست می‌شود؟ نکته مبهم‌تر فروش آنلاین بلیت این نوع فیلم‌هاست. آیا کسی که بلیت خریده و به سالن سینما آمده، پس از اینکه مشخص شد زیر سن مجاز برای تماشای فیلم است، بدون عودت داده شدن مبلغ بلیتش از تماشای فیلم منع می‌شود؟ اگر مبلغ بلیت به خریدار عودت داده خواهد شد، تکلیف آن صندلی که با تصور پر بودن سالن، برایش بلیت‌فروشی نشده، چه خواهد شد؟

رای‌گیری برای رده‌بندی سنی

اعضای هیات‌منصفه کمیته رده‌بندی سنی فیلم‌ها عبارتند از: مرضیه ابراهیمی، حمیدرضا ابک، اسدالله اعلایی، محمود امانی تهرانی، عماد افروغ، رضا امیرخانی، مرضیه برومند، رضا پورحسین، سمیه توحیدلو، مهدی تهرانی، مریم جلالی دهکردی، علی زرافشان، مهری زعفرانی، محمد سلگی، روح‌الله عالمی، افشین علا، مهرزاد دانش، مصطفی رحماندوست، فریدون عموزاده خلیلی، سیدعلی کاشفی خوانساری، محسن کاشانی وحید، عباس کاظمی، الهه کسمایی، میترا لبافی، جواد محقق، سیدمحمدتقی معراجی، سیدمحمدحسین نواب، مهدی نوید ادهم، وحید نیکخواه آزاد و محمدرضا وصفی.

تا ابد می‌توان در مورد صلاحیت داشتن یا نداشتن اعضای این هیات منصفه به بحث نشست، اما از نهادی که آیین‌نامه ابلاغی‌اش آنچنان ابهامات و تناقضاتی دارد، چندان نمی‌توان توقع داشت که بهترین هیات منصفه را برای اجرایی کردن آن آیین‌نامه انتخاب کند. مساله اصلی همچنان این است که رده‌بندی سنی نمی‌تواند مشکل ابتذال در سینمای ایران را حل کند و سازمان سینمایی نباید از بحث رده‌بندی کیفی آثار فرار کند. به‌طور کل مساله را می‌شود در این چند مورد صورت‌بندی کرد:

۱ مطابق بند(ج) از ماده سوم آیین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم که در ۶۱.۲.۹ مصوب شده و در جلسه ۸۲.۵.۱۹ هیات وزیران اصلاحات نهایی روی آن انجام گرفته است، نمایش پنج نوع فیلم در سینمای ایران ممنوع است. مورد پنجم از این موارد ممنوعه، اشاره دارد به «فیلم‌هایی که از ارزش تکنیکی یا هنری نازل برخوردار بوده و تماشاگران را به انحطاط و ابتذال می‌کشانند.» و طبق این دستورالعمل، در همین حال حاضر، نمایش بسیاری از فیلم‌های سینمای ایران به‌طور کلی ممنوع است، نه‌فقط برای افراد زیر ۱۸ سال.

۲ تولیدات کودک به قدری در سال‌های اخیر سینمای ایران کم‌تعداد شده‌اند که در صورت اعمال ممنوعیت برای این طیف سنی جهت تماشای بعضی از آثار سینما، جایگزینی که مطابق سن و سال کودکان و نوجوانان باشد، در سبد محصولات فرهنگی ایران وجود ندارد. در ایالات متحده آمریکا رده‌بندی سنی فیلم‌ها جزء فاکتورهای مهم اکران به‌حساب می‌آید، اما اگر کودکان اجازه تماشای بعضی از آثار را نداشته باشند، در عوض سینمای کودک با محصولات فراوان و متنوع جایگزینی را به آنها نشان خواهد داد.

۳ رده‌بندی کیفی فیلم‌ها می‌تواند ابتذال در سینمای کودک را هم شامل شود. در حال حاضر تعداد کمی از فیلم‌های کودک در سینمای ایران تولید می‌شوند، اما سطح فنی بسیاری از آنها حتی از شوهای تلویزیونی پایین‌تر است و به لحاظ محتوایی هم تدبیر خاصی برای این مرحله از رشد فکری کودکان و نوجوانان در آنها به کار نرفته است. رده‌بندی سنی قطعا برای این نوع فیلم‌ها دردسر ایجاد نخواهد کرد، اما رده‌بندی کیفی می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی در این بخش داشته باشد.