پیاده می‌روند. با اندک رزقی که دارند به میدان می‌آیند و همه یک مسیر را ادامه می‌دهند تا برسند به حسین(ع) تا روز اربعین حسینی را در کنارش باشند. پیاده‌روی شیعیان از نقاط مختلف عراق به سمت کربلا دیگر مساله شناخته شده‌ای است. از اوایل ماه صفر، کسانی که تصمیم دارند تا به این سفر بروند، خودشان را آماده می‌کنند تا به‌موقع بتوانند پیاده‌روی‌شان را شروع کنند در این پیاده‌روی غیر از شیعیان از اهل سنت، مسیحی، ایزدی و دیگر آیین‌ها هم حضور دارند. راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان معصوم(ع) در بین شیعیان رایج بوده است. قاضی طباطبایی در کتاب «تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء»، راهپیمایی اربعین را سنت و رفتار مداوم شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند. شاید یکی از مشهورترین پیاده‌روی‌های سال‌های گذشته به دوران سیاه رژیم بعثی عراق بازمی‌گردد که با ممنوعیت برگزاری مراسم‌های مذهبی همراه شده بود. بعثی‌ها هر نوع برقراری موکب و پیاده‌روی به کربلا را ممنوع اعلام کرده بودند، با این وجود مردم نجف در تاریخ ۱۵ صفر ۱۳۹۸قمری برابر با ۱۹۷۷میلادی آماده برگزاری مراسم پیاده‌روی اربعین شدند.
کاروان ۳۰هزار نفری به سمت کربلا حرکت کرد؛ این حرکت با برخورد حکومت مواجه شده و تعدادی شهید شدند. درنهایت در مسیر نجف به کربلا، نیروهای ارتش حمله و هزاران نفر را بازداشت کردند. تعدادی کشته شدند، برخی به اعدام و برخی دیگر به حبس‌ابد محکوم شدند. رژیم بعثی عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی سقوط کرد و بار دیگر مراسم راهپیمایی اربعین، در عراق احیا شد. از آن سال به بعد هر ساله جمعیت بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت می‌کنند. در آغاز این حرکت دو تا سه میلیون نفر در آن حضور داشتند؛ ولی در سال‌های بعد تعداد زائران شرکت‌کننده در این راهپیمایی به بیش از ۱۰ میلیون نفر رسید. در سال ۱۳۹۲ش (۱۴۳۵ق) برخی گزارش‌ها از مشارکت ۱۵ میلیون زائر شیعه در این راهپیمایی خبر دادند. این تعداد در سال ۱۳۹۳ حدود ۲۰ میلیون زائر گزارش شده است و در سال ۱۳۹۴، این تعداد به ۲۷ میلیون نفر و در سال ۹۶ نیز این آمار به ۴۰ میلیون نفر هم رسیده است. ظرفیت عظیم از اجتماعی بین‌المللی که با هدفی یکسان در این مسیر قدم برمی‌دارند و در هیچ جغرافیای تاریخی‌ای این‌چنین شیعیان گرد هم نیامده‌اند. بررسی مختصات این اجتماع برای حوزه فرهنگ و هنر از هر جای دیگری ارزشمندتر است. مدیران فرهنگی و هنرمندان همچنان درخصوص بررسی مختصات پدیده نوظهور راهپیمایی عظیم اربعین، دچار غفلت هستند. با نگاهی گذرا به نقش و اثرگذاری نهادهای فرهنگی برای ارائه محصولات متناسب با این اجتماع عظیم، خلأ تدبیر فرهنگی را می‌توان بیش از پیش درک کرد.
یادم می‌آید رضا امیرخانی در گفت‌وگویی که با او انجام دادیم در مورد مساله ضریب نفوذ دیپلماسی فرهنگی گفته بود: «نفوذ فرهنگی فرانسه بر لبنان یک واقعیت است، مثلا فرانسه بعد از جنگ ۳۳ روزه در بیروت برای شیعیان لبنان، فیلم سینمایی پخش می‌کرد. تصورم این است که برای کشف یک مدل مطلوب توسعه، باید مدل‌های جهانی را هم بررسی کرد.» از این دست مثال‌ها زیاد می‌شود گفت. مثل کاری که آمریکا در عراق انجام داد و چهار گروه را مشخص کرد و برای اینها کار فرهنگی درنظر گرفت. گروه اول:جامعه علمی نظیر اساتید دانشگاه، دانشجویان، معلمان و دانشآموزان؛ گروه دوم: نخبگان فرهنگی مانند فعالان عرصه هنر؛ گروه سوم: جوانان و گروه چهارم: زنان. اینها تنها نمونه‌هایی از برخورد و رفتار فرهنگی در حوزه بین‌الملل است که تمدن‌ها در پی بسط و اشاعه آن هستند.
اگر جمعیت ایرانی که حدود ۶ میلیون نفر هستند را از ۴۰ میلیون زائر اربعینی کم کنیم با جمعیت زیادی روبه‌رو هستیم که می‌توانیم برای آنها کار فرهنگی انجام داد. فعال کردن حوزه فرهنگ و هنر می‌تواند در همه عرصه‌ها باشد ازجمله سینما، تئاتر، موسیقی، کتاب، قرآن، تواشیح و خیلی کارهای دیگر که از آن غافل هستیم. وقتی برای این گزارش با سازمان‌های مختلف فرهنگی از اوقاف و ارشاد و بقیه سازمان‌های عریض و طویل فرهنگی تماس گرفتم تا گزارش بدهند که برای اجتماع عظیم راهپیمایی اربعین چه فعالیت‌های فرهنگی‌ای انجام دادند؟ اگرجواب می‌دادند و خاموش نبودند، بیشتر با این جمله‌ها مواجه می‌شدم؛ «الان جلسه هستم. لطفا بعدا تماس بگیرید.» «برنامه که زیاد داریم. مثلا جزوه چاپ کردیم و یک سری توضیحات داده‌ایم.» «خانم. مگه این راهپیمایی برای این کارهاست. فقط باید رفت. به این چیزها نباید فکر کرد.» همه این جواب‌ها را که می‌شنیدم به یاد دانشجویان مسلمان یکی از دانشگاه‌های آمریکا افتادم که برای شناخت امام حسین(ع) یک برگه نوشته بودند و هر دانشجو با چندین نفر در خیابان صحبت می‌کرد تا امام‌شان را به آنها بشناساند.
به یاد حرف یکی از دوستانم می‌افتم که می‌گفت تصمیم گرفتیم برای کودکانی که در مسیر راهپیمایی می‌بینیم عروسک درست کنیم، از دو ماه مانده به ماه محرم شروع کردیم و توانستیم عروسک‌های زیادی را آماده کنیم. در مسیر وقتی آنها را به کودکان می‌دادیم یک آلمانی عروسک‌ها را دید و خوشش آمد و خواست یکی از اینها را داشته باشد. وقتی فهمید که ایرانی هستیم، گفت: «کاش کتابی هم داشتید و همراه با این عروسک یک کتاب هم به بچه‌ها می‌دادید تا اثرش بیشتر شود.» درست کردن عروسک و امثالهم کارهای کوچکی است که می‌توان انجام داد. سرمایه‌گذاری برای اینکه یک کتاب به زبان‌های مختلف ترجمه شود و در این مراسم مهم مذهبی پخش شود، مطمئنا کار سخت و پرهزینه‌ای نیست آن هم در کنار هزینه‌هایی که هر روزه در داخل کشور، خرج سلایق فرهنگی مدیران می‌شود و در بیشتر موارد خروجی خاصی هم ندارد. آنچه می‌خوانید گزارشی است کوتاه از معدود فعالیت‌های فرهنگی که در کنار زائران اربعین حسینی و در موکب‌های اربعین حسینی اجرا می‌شود.
کتاب
مطمئنا یکی از کارهای خوبی که در این اجتماع عظیم فرهنگی می‌تواند صورت گیرد، پخش و توزیع کتاب به زبان‌های مختلف است، کاری که ناشران ایرانی می‌توانند در طول سال انجام دهند و به این مراسم برسند. دو سال پیش ترجمه عربی کتاب «من زنده‌ام» در مسیر راهپیمایی اربعین توزیع شد، نکته مهم اینجا بود که این کار به درخواست خود نویسنده انجام شد و بسیار مورد استقبال قرار گرفت. به‌طوری که تعداد کتاب‌هایی که به عراق برده بود، تمام شد اما باز هم مخاطبانی بودند که به دنبال این کتاب می‌گشتند. امسال سوره مهر قرار است به مانند سال گذشته که یک کتاب کودک را به سه زبان ترجمه کرد و به راهپیمایی اربعین رساند، داستان عاشورایی « نذری پرپرک» نوشته کلر ژوبرت را به سه زبان انگلیسی، عربی و فارسی در راهپیمایی اربعین پخش کند. نکته مهم در توزیع این کتاب‌ها این است که محل متمرکزی برای آن وجود ندارد و قرار است تا افرادی که از سوی انتشارات به عراق می‌روند در هر جای مسیر راهپیمایی، کتاب‌ها را به کودکان بدهند. کتاب دیگری که قرار است در مسیر راهپیمایی توزیع شود، کتاب «احضاریه» است. «احضاریه»، نوشته علی موذنی و روایتی است از سفر عجیب یک روزنامه‌نگار به کربلا؛ سفری که بدون میل و قصد او آغاز می‌شود اما با همراهی عجیب و غیرحضوری خواهرش به یک ماجرای ویژه و عجیب تبدیل می‌شود. محمد شفیعی، دبیر پویش مطالعاتی روشنا، درباره این اتفاق می‌گوید: «تاکنون ۱۵ هزار نسخه از این کتاب که نوشته علی موذنی است، در سراسر کشور توزیع شده است. در تلاشیم تا این کتاب در مسیر پیاده‌روی اربعین در تهران که هرساله از میدان امام حسین(ع) تا حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) صورت می‌گیرد، توزیع شود.» کتاب «احضاریه» در روزهای اخیر توانسته نظر بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کند. تعدادی از مخاطبان که عازم پیاده‌روی اربعین هستند، کتاب را کنار پاسپورت‌های خود قرار داده و عنوان کرده‌اند که احضار شده‌اند؛ همچنین عده‌ای دیگر نیز مطالعه این اثر را به جاماندگان سفر اربعین توصیه کرده‌اند.
تئاتر
نمایش «خورشید از حلب طلوع می‌کند» به کارگردانی کوروش زارعی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری چند وقت پیش در سوریه به روی صحنه رفت؛ این نمایش اجراهای آغازین خود در سوریه را در مشهدالنقطه که به مشهد الامام الاحسین(ع) نیز شهرت دارد، تجربه کرد. کوروش زارعی درباره این نمایش می‌گوید: «خلاصه نمایش «خورشید از حلب طلوع می‌کند» همان داستان مشهور مقتل است که کاروان اسرا به سوی شام شبی را در دیر راهبی مسیحی می‌گذرانند و راهب مسیحی زمانی که متوجه می‌شود صندوقی که این کاروان همراه خود دارد سر مبارک امام حسین(ع) است، تمام دارایی و اموالش را می‌دهد و خواهش می‌کند یک شب تا صبح اجازه بدهند او با سر مبارک حضرت تنها بماند. او شب تا صبح با امام گفت‌وگو می‌کند و همین ماجرا باعث می‌شود یک تحول و انقلاب درونی در راهب ایجاد شود. البته ما در نمایش نشان نمی‌دهیم او اسلام می‌آورد یا نه، اما نقطه تحول درونی او را در صحنه می‌بینیم.» نمایش‌مان را در حلب، دقیقا در مکان واقعی نمایش یعنی همان دیر راهب مسیحی که هنوز پابرجاست، اجرا کردیم. اجرای نمایش«خورشید از حلب طلوع می‌کند» به‌نوعی مکان‌محور است؛ چراکه در فضایی غیر از سالن روی صحنه رفت. ما در این مکان، ظرفیت فضایی را ایجاد کردیم که برای تماشاگران چیزی حدود ۱۵۰۰ صندلی در هر اجرا وجود داشت. در دمشق نیز سالن مدنظر ما ۲۰۰۰ مخاطب در هر اجرا پذیرا خواهد بود.
نمایش میدانی «گفت‌وگوی آب»
همچنین نمایش میدانی «گفت‌وگوی آب» به نویسندگی و کارگردانی حجت‌الاسلام حسین فلاح‌زاده به زبان‌های فارسی و عربی با حضور جمعی از هنرمندان شهرستان ابرکوه در شهر کربلا اجرا می‌شود. این نمایش آیینی با موضوع شخصیت و زندگی علمدار کربلا حضرت ابوالفضل(ع)، گوشه‌ای از واقعه عظیم عاشورا و ولایت‌مداری آن حضرت را روایت می‌کند. این نمایش چندرسانه‌ای تلفیقی از صوت، نور، فیلم، انیمیشن و جلوه‌های ویژه با نقش‌آفرینی بازیگران است و حدود ۶۰ بازیگر، هنرور و عوامل فنی در اجرای آن همکاری دارند. در این نمایش برخی لوکیشن‌ها ازجمله ولادت قمر بنی‌هاشم(ع)، نمایی از جنگ صفین و دلاوری حضرت ابوالفضل(ع) در آن نبرد، ماجرای آوردن امان‌نامه شمر برای آن حضرت و برادرانش در شب عاشورا، نهر علقمه، خیمه‌ها و فضای شب عاشورا بازسازی شده است. این اثر به همت فعالان فرهنگی و بچه‌های مسجدی شهرستان ابرکوه با بهره‌گیری از توان و تخصص عوامل بومی با مشارکت حوزه هنری یزد، تولید شده است. مهم‌ترین هدف از اجرای این نمایش در کربلا، لبیک به دعوت این زمانه حضرت سیدالشهدا(ع) و به تبع آن ترویج فرهنگ حسینی با زبان رسای هنر و همچنین برقراری ارتباط و تعامل گسترده میان هنرمندان و زائران امام حسین(ع) است. «گفت‌وگوی آب» (حدیث الماء) از سوم تا هفتم آبان بعد از نماز مغربین در شهر کربلا، خیابان شهدا، خیابان روضتین، جنب حسینیه حوراء الزینب اجرا می‌شود. گفتنی است، ۴۰ گروه نمایشی از استان‌های مختلف کشور ازجمله یزد در این همایش حضور دارند که نیمی از آنها در ایام اربعین در عراق به اجرا می‌پردازند.
نمایش خیابانی «عذیب الحجانات»
همچنین نمایش خیابانی «عذیب الحجانات» به نویسندگی و کارگردانی ابوالفضل علی‌کوچکی و نقش‌آفرینی بازیگرانی چون صمد رحیمی، عباس کاهه و هادی نامجو در ایام اربعین اجرا می‌شود. این نمایش «عذیب الحجانات» که در واحد نمایش حوزه هنری استان گلستان تولید شده است، برای نخستین‌بار در ایام اربعین برای زائران اباعبدالله‌الحسین(ع) در کربلای معلی و نجف اشرف اجرا می‌شود. تاریخ اجرای این نمایش از یکم تا ششم آبان‌ماه است و عوامل و بازیگران نمایش برای آمادگی بیشتر در کشور عراق مستقر شده‌اند.
کارگاه‌های خلق اثر
در همایش میلیونی اربعین امسال، جمعی از هنرمندان و اساتید پیشکسوت نقاش و گرافیست حوزه هنری ازجمله کاظم چلیپا، علی وزیریان، سیدحمید شریفی‌آل‌هاشم، ناصر سیفی، علی اسلامی‌مقدم، علیرضا پوراکبری و حسین یوزباشی با حضور در نقاط مرزی چزابه، مهران، شلمچه و شهر کربلا کارگاه‌های خلق اثر برپا خواهند کرد. همچنین نمایشگاهی از آثار پوستر و کاریکاتور با موضوعات امام و انقلاب، فلسطین، ترامپ، داعش، کشتار مسلمانان میانمار و مدافعان حرم تحت عنوان استکبارستیزی در نقاط یادشده، برگزار خواهد شد. این برنامه مذهبی-هنری که با همکاری سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، مرکز تجسمی حوزه هنری و کانون بازنشستگان حوزه هنری تدارک دیده شده است، از تاریخ دوم تا نهم آبان‌ماه و هم‌زمان با راهپیمایی عظیم اربعین، برگزار خواهد شد.
عرضه ۱۶۰ اثر تصویری در مرز ایران و عراق
مسعود شجاعی‌طباطبایی، گرافیست ایرانی درباره این اتفاق در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «یک نمایشگاهی را آماده کردیم که در سه محور چزابه، مهران و شلمچه برپاست و این کارها با هماهنگی جناب آقای اوحدی و همکاری حوزه صورت گرفت که مسئولیت بخش فرهنگی-هنری ستاد اربعین را برعهده دارند. حدود ۱۶۰ اثر به اندازه‌های بزرگ در سه حوزه پوستر، تصویرسازی و کارتون و کاریکاتور ارائه کردیم و موضوعات حول محور عاشورا، اربعین، استکبارستیزی، توجه به مظلومان از یمن تا میانمار و غزه، افشاگری آل‌سعود و صهیونیسم جهانی و آمریکا قابل ارائه است. ۱۵ نفر از عزیزان که از بهترین هنرمندان حوزه هنری عازم این سفر هستند و از امروز هم سفرشان به مناطقی که ذکر کردم، شروع می‌شود و در آنجا ورک‌شاپ خواهند داشت. این اتفاق در خاک نجف هم دنبال می‌شود.»
طباطبایی با اشاره به اینکه هنر زبان بین‌المللی است، گفت: «کار فرهنگی مضامین‌شان به‌گونه‌ای است که برای همه قابل درک باشد. ازجمله آثار اساتیدی مثل کاظم چلیپا که کارشان نقاشی است و واجد زبان بین‌المللی و برای عموم مردم قابل فهم است. در مورد آثار کاریکاتوری که مثلا آقای یوزباشی رسم کردند و در آنجا به نمایش درخواهد آمد. از ماه‌ها قبل بچه‌ها به شکل جدی کار می‌کنند، حتی محصولات هنری به شکل‌های مختلف تولید کردند و ارائه شده است. به‌عنوان مثال سربندهای زیادی با شعرهای خوب و این موضوع طراحی شده است. شعرهای زیادی نه‌تنها با این موضوع حتی با مضامینی مثل شهدای مدافع حرم، پرچم کشورهای مختلف که زائران‌شان در این اتفاق حضور دارند و بنابراین کار خیلی جدی و اساسی‌ای شروع شده و ان‌شاءالله به صورت حضوری، هنرمندان ما آنجا کار می‌کنند. با توجه به جمعیتی که شما گفتید، باید بیشتر از اینها کار صورت بگیرد و شاید کم باشد، ولی سعی بر این است که این اتفاق بیفتد.»
آل‌سعود دنبال ایجاد تفرقه بین ایرانی و عراقی
این هنرمند در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «غالب این اتفاقات و حرکات، مردمی و تولید محتوا با هنرمندان متعهد و مذهبی و عاشقان امام‌حسین(ع) است. ارائه و شکل‌های ارائه‌کردن آثار بیشتر توسط کسانی که علاقه‌مندند و به آنجا می‌روند، طراحی شده و می‌شود. درواقع در آنجا یک نوع ارائه محصول داریم که در قالب‌های مختلف هنری به زائران از تمام ملیت‌ها و هم به میزبانان عراقی اهدا می‌شود.»
شجاعی‌طباطبایی با اشاره به اینکه در آثار هنری تاکید جدی بر پیوند بین برادران ایرانی و عراقی شده است، گفت:« رژیم آل‌سعود مدت‌هاست تلاش دارد بین برادران شیعه ایجاد تفرقه کند. شکل‌های مختلف تفرقه را دیدیم که انجام دادند، به‌عنوان مثال آتش زدن کنسولگری ایران در بصره که مشخص شد دست آل‌سعود در کار بوده است و مواردی از این قبیل که متاسفانه کم نبوده ولی درنهایت نتیجه عکس دادند. اما می‌بینیم آل‌سعود با کارهای مخربی که انجام می‌دهند عملا تیشه به ریشه خودش می‌زند.»
وی ادامه داد: «ما به‌عنوان مدیران فرهنگی وظیفه داریم در این اتفاقات که یک توفیق بزرگ است، ادای دین داشته باشیم و کارهای موثری انجام بدهیم. اتفاق بزرگی که تعداد زیادی زائر از تمام دنیا در آن حضور دارند و بتوانیم محتوایی متناسب با جمعیت عظیم این راهپیمایی بزرگ که بزرگ‌ترین راهپیمایی در جهان به حساب می‌آید، داشته باشیم. از تمام دنیا می‌آیند و مردم عراق عاشقانه به هر شکلی که ممکن است از زائران پذیرایی می‌کنند و برای هیچ‌کس جایگاه، مقام و مرتبه مطرح نیست و همه خودشان را وقف خدمت به مردم می‌کنند و ما می‌بینیم هنرمندان بزرگی عازمند و عزیزان و شخصیت‌های بزرگی که در آنجا میزبان هستند فارغ از جایگاهی که دارند، لباس عزای امام حسین(ع) به تن می‌کنند و به استقبال زائران حرم امام‌حسین(ع) و حضرت عباس(ع) می‌روند.»
وی همچنین گفت: «باید نسبت به این اتفاق حتی فراتر از توان فرهنگی خودمان تلاش کنیم چون یک موقعیت بسیار بزرگ است که دنیای اسلام را به معنای واقعی کلمه معرفی می‌کند و برنامه‌هایی که از تلویزیون پخش می‌شود، می‌بینیم که چه عشقی در وجود تک‌تک زائران وجود دارد و تنها مظهر این عشق، خون اباعبدالله الحسین(ع) است. یک کار دیگری که انجام دادیم این بود که ۱۱ تن از چهره‌های برجسته شهدا در تمام دنیا برای معرفی انتخاب شدند و کار طراحی و نقاشی آنها صورت گرفته و به شکل‌های مختلفی در کنار هم یا به صورت مجزا عرضه می‌شوند. کار، زیاد انجام شده است و مطمئنیم به یاری خدا نتیجه‌بخش خواهد بود ولی یک‌سری مسائل مانع نمی‌شود که تلاش‌مان کم شود یا به تلاش‌مان ادامه ندهیم.»
پوستری که شجاعی‌طباطبایی از آن یاد کرده است مربوط به تصویر ۱۱ تن از شهدا، به این شرح است: ۱-شهید مهدی لطفی‌نیاسر از ایران، ۲- شهید فتحی شقاقی از فلسطین، ۳- شهید جهادمغنیه از لبنان، ۴- شهید ابومنتظر از عراق، ۵- شهید ادواردو آنیلی از ایتالیا، ۶- شهید آیت‌الله باقر النمر از عربستان، ۷- شهید محمدسعید رمضان‌البوتی از سوریه، ۸- شهید مالکوم ایکس از آمریکا، ۹- شهید علیرضا توسلی از افغانستان، ۱۰- شهید عارف حسینی از پاکستان، ۱۱- شهید صماد از یمن، این پوستر که توسط مرتضی شهریاری و علیرضا دبیری طراحی شده است به اندازه ۱۲در۶ متر در ۱۲ نقطه از مسیر نجف تا کربلا نصب خواهد شد. زائران می‌توانند با این پوستر عکس بگیرند و با هشتگ‌های #حب_الحسین_یجمعنا و #الحسین_یجمعنا در شبکه مجازی منتشر کنند.
ارسال نظر