به گزارش سینماپرس، این نشست با سخنرانی سمیرا خطیب‌زاده، ناصرالدین کاظمی، شیوا مقدم و آزاده بیات، روز شنبه ۲۹ دی ۱۴۰۳ در سالن گردهم‌آیی مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان واقع در خیابان حجاب تهران برگزار شد.

بازی جدی‌ترین عنصر در هویت کودک است

در ابتدای این نشست، ناصرالدین کاظمی، نایب رئیس انجمن کودکان استثنایی گفت: ازنظر تحول نظام شناختی، سه دوره اساسی تحولی داریم. حسی حرکتی، عملیات عینی و انتزاعی. اما در واقع چهار دوره است حسی، حرکتی، پیش‌حرکتی و عملیاتی. همه آن‌چه به کودک می‌پردازد می‌طلبد که با نگاه تعامل، به اقتضاء جنسیت و تحول به آن پرداخته شود.

او ادامه داد: - به زبان بزرگ‌سالی - به فعالیت کودک عنوان بازی داده می‌شود. یعنی جدی‌ترین چیزی که هویت کودک را نشان می‌دهد، همین بازی است. در واقع از نگاه بزرگ‌سال، محور هویت برای کودک، بازی است. در تمام عرصه‌های پرورشی و تحول عاطفی و امنیت عاطفی باید به‌جدیت روی این فعالیت دقت ویژه کرد.

کاظمی همچنین اظهار کرد: اسباب‌بازی و بهداشت روانی کودک یک رویکرد تعاملی است. پنج اصل در بحث تربیت کودک وجود دارد و باید به آن در تمام محورها توجه کرد. این پنج اصل شامل پذیرش، تشویق، پشتیبانی، تایید و احترام است. وقتی صحبت از تعامل تحولی می‌کنیم در واقع به این اصول توجه داریم.

او گفت: هر اسباب‌بازی که این پنج اصل را همراه داشته باشد به امنیت عاطفی کودک تحقق می‌بخشد. در مقاطع تحولی زیر نوجوانی، آن‌چه لحاظ قرار می‌گیرد امنیت عاطفی کودک است. تا دو سالگی اسباب‌بازی‌هایی لحاظ می‌شود که به بهترین وجه این امنیت عاطفی را تحقق ببخشد. عروسک‌ها و حیوانات پارچه‌ای کوچک بسیار قوی می‌توانند این رابطه را برقرار کنند. قوی‌ترین اسباب‌بازی‌ها بیشترین تعامل مادر کودک را باید به همراه داشته باشد.

رئیس انجمن کودکان استثنایی اظهار کرد: در اصل پشتیبانی، چرخ‌های کمک‌کننده با همراهی والدین به‌ویژه مادر را می‌طلبد و اضطراب را کاهش داده و همراهی را تا حد زیادی ایجاد می‌کند. آن‌چه که بعضی از نظریه‌پردازان به عنوان دلبستگی ذکر کرده‌اند به این حس پشتیبانی روانی بر می‌گردد. کتاب‌های پارچه‌ای یا اسباب‌بازی‌های لمسی و صوتی خرده‌خرده تصحیح شده و با اصل تایید پیش می‌روند. اسباب‌بازی‌های واکنشی آهنگین که دکمه‌دار هستند با توجه به شرایط و علاقه‌مندی کودک، احترام به همراه دارند. اسباب‌بازی که تعامل ساده را با محوریت مادر و همراه با حس در آغوش‌کشیدن داشته باشد در این اصل قرار می‌گیرد.

او ادامه داد: رشد اجتماعی در سن ۳ تا ۵ سالگی اهمیت بالایی دارد و اسباب‌بازی، حس پشتیبانی را ایجاد می‌کند و برای جلوگیری از حس تنهایی در بزرگ‌سالی، این دوره اهمیت دارد. اسباب‌بازی‌هایی که تایید را تحقق ببخشند مانند کارت‌های قصه‌گویی یا استفاده از وسایل نقاشی که بچه احساسات خود را در قالب تصویر تحقق ببخشد از این جمله است. در نهایت اصل احترام در دوره پیش عملیاتی است که بازی‌های پرسش و پاسخ در آن مهم است. در این دوره که زمینه آن فراهم است بدون انتقاد و تمسخر عقاید و نظرهای بچه‌ها در قبال نوع اسباب‌بازی باید مورد احترام قرار گیرد.

کاظمی در پایان سخنان خود گفت: تایید پدر و مادر به‌ویژه مادر، نقطه عطف تشکیل می‌دهد و دیدگاه افراد در بزرگسالی به این امر باز می‌گردد. قدرت امنیت عاطفی مادر بسیار بالاست و دیدگاه مادر حتی نسبت به پدر برتری دارد.

دور کردن کودک از فضای مجازی با بازی‌های خانوادگی

سمیرا خطیب‌زاده مدیر گروه رسانه و فرهنگ دانشکده سوره نیز طی سخنانی بیان کرد: درحالی که در عصر فضای مجازی قرار گرفته‌ایم و کودکان‌مان در این فضا محاصره شده‌اند، جرات و جسارت برگزارکنندگان این جشنواره با موضوع اسباب‌بازی که نقش مهمی در حوزه تربیتی کودک دارد، نشان از درایت و تدبیر این دوستان دارد.

او به اهمیت و ضرورت بازی‌های خانوادگی اشاره کرد و گفت: والدین در فراهم کردن زمینه مناسب، هدایت، کنترل بازی و ایجاد انگیزه در کودک برای تمرین مهارت‌های جدید و بازی‌های خلاق جایگاه بسیار مهم و اساسی دارند. در حالی که متاسفانه بیشتر والدین و مربیان بازی کودک را نوعی اتلاف وقت به شمار می‌آورند.

وقتی با کودک خود بازی می‌کنید متوجه سبک علایق او می‌شوید و از سوی دیگر علایق اعضای خانواده نیز شناسایی می‌شود. در حین بازی، قهرمانان و شخصیت‌های مورد علاقه فرزندتان را کشف و شناسایی می‌کنید و تیپ شخصیتی او شناخته می‌شود و این برای والدین بزرگترین دستاورد خواهد بود. بازی خانوادگی شما را به دنیای کودکی خودتان برده و مشابهت و تفاوت علاقه‌ها را میان خود و فرزندتان پیدا می‌کنید و با نزدیکی علاقه‌ها، می‌توانید نزدیکی و استحکام را چند برابر کنید.

خطیب‌زاده در ادامه به پایه‌ریزی گفت‌وگو در میان اعضای خانواده با بازی اشاره کرد و افزود: در دوره امروز به‌ویژه نوجوانان، علاقه‌ای به صحبت با خانواده ندارند و تمایل‌شان به سمت گفت‌وگو و تعامل با هم‌سن و سالان خود می‌رود. برای ایجاد فضای گفت‌وگو از طریق بازی‌های خانوادگی به ادبیات مشترک می‌رسید و این خلاء را می‌توانید پر کنید. با هم‌دلی و هم‌راهی با نوجوان در هنگام بازی این تعامل برقرار می‌شود.

او بیان کرد: در بازی خانوادگی شما باید گروه تشکیل دهید و کارگروهی شکل می‌گیرد و ایجاد حس همکاری را پررنگ می‌کند چرا که هدف مشترک است و این همکاری گروهی میان پدر و فرزند یا مادر و فرزند در دل بازی، خاطره‌های جذابی را برای فرزند ایجاد می‌کند و فرزندان را از فردگرایی دور می‌کند. یکی از نکته‌های منفی فضای مجازی و آنلاین گسترش فردیت است و این اصلا خوب نیست، چرا که اغلب قدرت تعامل و کار گروهی با هم‌سن و سالان خود را ندارند، درحالی‌که با انجام بازی گروهی به‌شکل غیرمستقیم به فرزندمان یاد می‌دهیم که چه‌طور کار گروهی انجام دهد.

این استادیار دانشگاه هم‌چنین با اشاره به این‌که اعتماد به نفس در بازی گروهی در فرزند بالا می‌رود، گفت: در دل بازی خانوادگی این اعتماد به نفس ایجاد می‌شود و پدر و مادر با یک برنامه‌ریزی هوشمندانه می‌توانند این کار را انجام دهند.

او در ادامه اظهار کرد: استرس در تمام افراد وجود دارد و وقتی از حد و مرز خود خارج شود مضر می‌شود و جلوی بسیاری از مهارت‌های اجتماعی را می‌گیرد. بنابراین بازی می‌تواند این استرس را کاهش دهد. هر فردی مهارتی دارد؛ برخی از بچه‌ها در بازی‌های حرکتی یا برخی دیگر در بازی‌های فکری مهارت دارند و این‌جا یاد می‌گیرند که کجا مهارت دارند و کجا ندارند. در بازی خانوادگی فرزندان می‌توانند در دل آرامش خانواده بدون هرگونه استرس مهارت نداشته خود را تقویت کنند. بازی‌کردن باعث آموزش دیدن فرزند می‌شود. ما در کنار ایجاد رقابت سالم در بازی خانوادگی باید رفتار جوانمردانه، گذشت و ایثار را نیز به فرزند یاد دهیم.

ایجاد سلیقه خانوادگی، شناخت دیگر بازیکنان و تاثیر بازی روی رشد روانی از دیگر نکاتی بود که خطیب‌زاده به آن‌ها اشاره کرد و از چند نمونه بازی خانوادگی نام برد.

هویت، تحت تاثیر فرهنگ شکل می‌گیرد

شیوا مقدم رئیس فرهنگ‌سرای خانواده نیز در این نشست تخصصی به اسباب‌بازی، هویت و نقش هویت جنسی در نقش‌های خانوادگی پرداخت و بیان کرد: اگر این نقش‌ها در خانواده به درستی شکل بگیرد موجب استحکام خانواده می‌شود.

او با بیان تعریف هویت گفت: ما چند نوع هویت داریم از جمله هویت ملی، مذهبی، فردی، جمعی و ... هویت بیشتر در پاسخ به سوال من کیستم مطرح می‌شود. زمانی که فرد از خود می‌پرسد که من کیستم؟ وقتی صحبت از هویت می‌شود در واقع برداشتی است که خود من به عنوان انسان از خودم دارم. هویت در احساسات همه افراد تجلی دارد اما این که کجا شکل بگیرد، مهم است. من یک هویت واقعی دارم و یک هویتی که جامعه به من می‌دهد. در هویت‌ها معانی کلیدی هستند که در ذهن افراد شکل می‌گیرند.

رئیس فرهنگ‌سرای خانواده افزود: هویت جنسیتی عموما به احساس زن و مرد بودن ما برمی‌گردد. حس من نسبت به زن بودن و مرد بودن من چیست هویت جنسیتی من را شکل می‌دهد. این‌که من چه نگاهی به جنسیت دارم. روانشناسان می‌گویند این حس از زمانی شروع می‌شود که انسان نسبت به اندام‌های جنسی خود آگاهی پیدا می‌کند و خودانگاری با جنسیت دارد.

او تاکید کرد: اگر هویت جنسیتی خوب شکل بگیرد با هویت واقعی من همسو خواهد بود و من را به آرامش می‌رساند. هویت جنسیتی در طول زمان در حال تغییر بوده و به عناصر مختلفی وابسته است که به من می‌گوید چگونه باید باشم.

رئیس فرهنگ‌سرای خانواده با اشاره به این که هویت به هسته وجودی ما برمی‌گردد و جامعه و فرهنگ در آن اثرگذار است، گفت: اگر هویتی که تحت تاثیر فرهنگ شکل می‌گیرد با هویت واقعی من همسو باشد، اهمیت دارد. هر زمان که هویت شکل بگیرد احساس تعلق به گروه افزایش می‌یابد فرد تا حد امکان با گروه همانندسازی می‌کند و از تفاوت‌های خود با دیگران می‌کاهد. خانواده یک نهاد فطری است و هرچیزی که موجب تحکیم خانواده می‌شود به این هویت فکر می‌کند. امروز شکل هویت زنان و مردان در حال شبیه‌شدن است و ویژگی هویتی دو طرف تحت شعاع یکدیگر قرار گرفته و این آسیب‌زا شده است.

مقدم عنوان کرد: جنس، شامل ویژگی‌های فیزیکی و زیست‌شناسی، مردانگی و زنانگی است که برای تشخیص زن بودن و مرد بودن به کار می‌رود در حالی‌که جنسیت به معیارها و هنجارهای اجتماعی بر می‌گردد که جامعه آن‌ها را مشخص می‌کند. در واقع جنس یک امر فیزیکی و جنسیت یک امر یا ساختار فرهنگی است.

او ادامه داد: مهم‌ترین آثار پذیرش هویت جنسی در بحث آموزش و تربیت است و تربیت هم تنها به‌منظور ایفای نقش‌های متفاوت نیست، بلکه نحوه مواجهه زن و مرد با مسائل مختلف را نشان می‌دهد. بنابراین نوع تربیتی که برای زنان و مردان در نظر گرفته می‌شود باید متناسب با این تفاوت‌ها باشد. نظام آموزشی و خانواده ما به دختران و پسران باید هویتی متناسب با جنس آن‌ها بدهد.

مقدم گفت: والدین با انتخاب اسباب‌بازی‌ها و تعیین نقش‌های جنسیتی می‌توانند به تقویت یا تضعیف کلیشه‌های جنسیتی کمک کنند.

فضای بازی فضای اجبار نیست

آزاده بیات مدیر موزه اسباب‌بازی به عنوان آخرین سخنران این نشست، گفت: همه چیز به بوم و اقلیم و فرهنگ ما بر می‌گردد. تعریف خانواده، ‌ شهر به شهر فرق می‌کند. در ایران یک تعریفی از خانواده داریم و در کشوری دیگر این تعریف متفاوت است. آن چیزی که بازی و اسباب‌بازی این جریان انسانی را به هم پیوند می‌دهد ایجاد حال خوب و حس ارزشمندی برای تمام انسان‌هاست.

او ادامه داد: موزه اسباب‌بازی نزدیک به یک سال است که کار خودش را شروع کرده و چیزی که برای من عجیب است و هر روز و هر لحظه از این اتفاق تکان می‌خورم دیدن خانواده‌هایی است که به موزه می‌آیند. پدر بزرگ و مادربزرگ با همراهی نوه و یا پدر و مادر با فرزند می‌آیند و این نشان از حس نیاز بر روی این موضوع دارد و متاسفانه بسیار فرصت‌های کمی در این حوزه ایجاد شده است. فضای ملتهب امروز احتیاج به جریان‌های ساده و امن برای حضور خانواده‌ها و تمامی اعضا دارد.

بیات افزود: ما صحبت از این می‌کنیم که همه آدم‌ها با حال خوب بازی کنند تا بتوانند یک خانواده خوب تشکیل دهند. برچسب‌های آبی و صورتی را کنار بگذارید. دختر و پسر بودن را باید حذف کنیم چرا که فضای بازی یعنی فضای امنی که در آن احساس امنیت، آرامش و زنده‌بودن ایجاد شود. تعریف بازی آزادی است و این که بتوانند امن حرکت و پرواز کنند. وقتی امنیت وجود داشته باشد سپس به من حس انسانیت، مادر بودن و پدر بودن می‌دهد.

مدیر موزه اسباب‌بازی گفت: وقتی از بازی صحبت می‌شود یعنی یک حباب امنی که بچه احساس کند در آن زمان آزاد است و می‌تواند با دنیا ارتباط برقرار کند. تعریف بازی این است که احساس زنده‌بودن کنیم. خودِ بازی، فضایی است که کودک می‌تواند با دنیای پیچیده ارتباط برقرار کند و در این شرایط به انسانیت توجه شود. در ادامه کودک می‌تواند نقش خود را پیدا کند و کانون پرورش فکری متولی ساختن فضاهای امن برای کودکان و خانواده‌ها است. چیزی که ما می‌بینیم این است که تولید اسباب‌بازی برای بچه‌ها امروز کم است و یا ترویج آن کم شده است. بسیار خوشحالم که موزه سیار عروسک به این‌جا آمده است ولی تعداد موزه‌هایی که ترویج‌کننده باشند بسیار کم و اندک هستند.

بیات با اشاره به این‌که بازی‌های ساده‌ای که در بوم و اقلیم خودمان داریم را می‌توانیم گسترش دهیم، اظهار کرد: ما در گذشته بسیار چیزهای خوبی داشتیم، اما نگاه‌مان مداوم به سمت آثار خارجی است و منابع قدیمی خودمان را فراموش کرده‌ایم در حالی که با رجوع به همین منابع قدیمی ارزش‌ها زنده و نقش‌ها ساخته می‌شوند. بدون برچسب‌زدن و فشار و اجبار چرا که فضای بازی فضای اجبار نیست.

گفتنی است دبیری بخش علمی نهمین جشنواره اسباب‌بازی را سیدمحسن بنی‌هاشمی بر عهده دارد و در برگزاری آن اداره‌کل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری مشارکت کرده است.

همچنین امکان تماشای این نشست‌ها به‌صورت مجازی نیز برای علاقه‌مندان در نشانی اینترنتی https://live.kpf.ir/ch/kargah نیز با گزینه مهمان فراهم شده است.

نهمین جشنواره ملی اسباب‌بازی با شعار «بازی، تمرین زندگی» ۲۵ دی تا ۱۰ بهمن ۱۴۰۳ ساعت ۱۰ صبح تا ۲۰ شب در مرکز آفرینش‌های فرهنگی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان واقع در خیابان حجاب تهران در حال برگزاری است.