محمرضا اسلاملو، کارگردان و مستند ساز در گفت و گو با خبرنگار سینماپرس در پاسخ به این پرسش که در سینمای مستند توجه به فیلمنامه تا چه اندازه اهمیت دارد، بیان کرد: در حوزه سینمای مستند توجه به فیلمنامه به موضوع مستند بستگی دارد، در واقع دو نوع مستند وجود دارد، مستندی که به فراخور موضوع نیاز به فیلمنامه دارد و مستندی که نیازی به آن ندارد.

وی در همین رابطه ادامه داد: گاهی یک مستند در رابطه با وقوع یک حادثه یا رویداد است که نیازی به فیلمنامه از پیش تعیین شده ندارد، هنگامی که یک مستندساز وارد واقعه یا یک رویداد می شود، بنا به تجربه خود ضمن تصویربرداری، مصاحبه و... به صورت همزمان فیلمنامه‌ای را نیز در ذهن خود شکل می‌دهد. این همان کاری است که خودم در بسیاری از مواقع انجام داده‌ام برای مثال در زمان جنگ برایم فرصتی نبود که بخواهم راجع به فیلمنامه فکر کنم به همین علت در لحظه اتفاقی رخ می داد که من در ذهن خود به این نکته می رسم که این اتفاق برای شروع، پایان و یا یکی از بخش های فیلم مناسب است و بعد یادداشت برمی داشتم که آن را در فیلمم بگنجانم.

اسلاملو در رابطه با مستندهایی که به فراخور موضوع باید از فیلمنامه و تحقیقات قوی برخوردار باشد، تصریح کرد: نوع دوم مستندها این است که مستند باید صد درصد با یک تحقیق مدون شده پیش برود، به عنوان مثال فرض کنید که می خواهید مستندی از شهر تاریخی بم بسازید. در اینجا لازم است که تحقیق جامع و کاملی وجود داشته باشد که همه اطلاعات راجع به آن شهر جمع آوری و برخی از آنها برجسته سازی شده باشد.

این فیلمساز در همین رابطه افزود: البته بخشی از این مستندها باید با تحقیق و فیلمنامه از پیش تعیین شده همراه باشد و بخش دیگری از این مستندها نیز باید با تحقیق میدانی همراه شود. یعنی فیلمساز علاوه بردردست داشتن یک فیلمنامه مدون در ضمن تحقیقات میدانی به مسائل و نکاتی پی می برد که باید آن را در فیلم خود بگنجاند؛ این مسئله کمک می کند که فیلمساز در مرحله ساخت بتواند به درستی عمل کرده و مطابق با تحقیقات و فیلمنامه موجود تولید فیلم خود را اغاز کند.

وی در رابطه با جایگاه فیلمنامه در میان مستندسازان کشورمان عنوان کرد: برخی از مستندسازان بدون فیلمنامه و تحقیق اصلا وارد عمل نشده و تولید را آغاز نمی کنند؛ به طوری که این مسئله برای برخی تبدیل به سبک شده است. در حال حاضر دو نوع از فیلمسازان تربیت شده‌اند؛ یک سری فیلمسازانی که بدون تحقیق وارد میدان شده و کار می کنند و یک سری هم که با تحقیق و فیلمنامه وارد گود می شوند که البته باید بگویم که تعداد افراد موفق در میان فیلمسازان دسته دوم کم نیست و در چند سال اخیر نشان داده اند که فیلمی که با تحقیق و فیلمنامه ساخته شده است اثارخیلی خوبی هستند، چون می دانستند به دنبال چه هستند و بنابراین به زیبایی پیش رفتند و فیلم خود را تولید کرده اند.

اسلاملو با بیان اینکه میان فیلمنامه مستند و داستانی تفاوت زیادی وجود دارد، اظهار داشت: در فیلم مستند کافی است که موارد تحقیقی را داشته و در ساختار به فکر ایجاد جذابیت باشیم اما در داستانی صددرصد نیاز به قصه داریم.

وی ادامه داد: یک فیلمنامه داستانی موفق باید معما گونه قصه خود را مطرح کنند و در پایان نیز برای مخاطب غافلگیرانه باشد، زیرا تماشاچی از این غافلگری احساس رضایت می‌کند و در غیر این صورت چیزی را که پیش‌بینی می کند برایش خوشایند نیست. اگر یک مستندساز بتواند از این شیوه جواب داده شده در سینمای داستانی در فیلم خود بهره ببرد می توان گفت که واقعا شاهکار کرده است، البته این مسئله باید در صورتی رخ بدهد که موضوع به آن اجازه بدهد، در این صورت استفاده از این شیوه در صورتی که فیلم را از فضای مستند خود خارج نکند می تواند بسیار هم تاثیرگذار باشد.

اسلاملو عنوان کرد: حضور درواقعه‌ای که همین الان رخ می دهد برای فیلمساز جذاب تر است و در تاریخ نیز این نوع از فیلم ها ماندگارتر شده است و این همان اتفاقی است که برای مستندهایی که در زمان جنگ ساخته شد رخ داد. البته نوع نگاه فیلمساز به واقعه در جهت ماندگار شدن مستند از اهمیت بالایی برخوردار است. برای مثال نوع نگاه شهید آوینی به جنگ با معنویت همراه بود که موجب ماندگاری فیلم هایش شد.

وی خاطر نشان کرد: خیلی ها به جنگ می رفتند که نگاه معنوی به آن نداشتند اما فیلمبردارانی که خودشان باور داشتند معنویت درجنگ را خود به خود دوربینشان  ثبت می کرد. اوینی فیلم می گرفت و آن را با نگاه خود تدوین می کرد. در یک کلام نگاه فیلمساز در تولید مستند بسیار مهم است.