سال گذشته در ۲۴ تیر ماه در گزارش مختصری یک سال فعالیت شبکه پویا را بررسی کردیم و حالا این روزها به مناسبت ۲ سالگی این شبکه، مجال را برای انتشار بخش نخست گفتگوی مدیر شبکه پویا فرخنده دانستیم. در تیر ماه ۹۳ حسین ساری رییس مرکز پویانمایی صبا و مدیر شبکه پویا به همراه پیروز حکیم‌زاده مدیر گروه «کات اوت»، مهدی مینایی مدیر پخش و مهدی قلی‌نژاد مدیر روابط عمومی شبکه پویا به خبرگزاری مهر آمدند و به سوالات ما پاسخ دادند.

پیش از این در خبر کوتاهی که از این بازدید منتشر شد به تدارک شبکه پویا برای پخش انیمیشن زنده اشاره شده بود. در بخش نخست گفتگو نیز بحث احتمال پخش انیمیشن‌ با کیفیت HD را پیگیری کرد‌ه‌ایم، از نتایج مشکلات بودجه‌ای صداوسیما بر پویانمایی حرف زده‌ایم، بر جایگاه مطلوب ایران در انیمیشن دنیا و لزوم ارسال این آثار به بازارهای جهانی تأکید کرده‌ایم و سخن به میزان پخش آثار داخلی و خارجی در این شبکه و آنچه که قرار است در آینده اتفاق بیفتد رسیده است.

بخش نخست این گفتگو در ادامه می‌آید: 

*برای آغاز بحث می‌خواهم به انتصاب اخیر در شبکه پویا اشاره کنم که مدیر تولید فنی شبکه تغییر کرد. در این حوزه اتفاقات تازه‌ای در سازمان صداوسیما در حال رخ دادن است و در معارفه مهندس یوسف بشارتی هم اشاره شده بود که دیجیتالی شدن شبکه و پخشHD  آن در دستور کار قرار دارد. این قضیه چقدر جدی است و فکر می‌کنید چه زمانی تحقق پیدا کند؟

ساری: ابتدا ممنونم که این دعوت را به عمل آوردید و من شائق بودم که خدمت برسم و جنس کار خبرگزاری را از جنس کارهای جدی، اساسی و راهبردی در کشور می‌دانم. خوشبختانه کشور هم چند خبرگزاری خوب از جمله مهر دارد.

شبکه پویا به چند دلیل در بین شبکه‌های موجود در سازمان اعلام آمادگی کرده که آثارش را به صورت HD در معرض دید مردم بگذارد. البته این فناوری الزامات و مقدماتی دارد. بخشی از آن مربوط به تولید برنامه با این کیفیت است. علاوه بر پخش برنامه‌ها از فرستنده‌های سازمان، دریافت آنها از گیرنده‌های مخاطبان نیز باید با همین سیستم باشد. با قرار گرفتن تمام این فاکتورها در کنار هم برنامه‌ها می‌توانند با این کیفیت پخش شوند. ما در هر سه حلقه مشکلاتی داریم که به مرور باید حل شود. اکنون شبکه‌ها با فرمت SD برنامه پخش می‌کنند اما به علت جنس انیمیشن و کار ما، شبکه پویا برای این موضوع اعلام آمادگی کرده است آن هم به این دلیل که آثار ما این قابلیت را دارد.

خوشبختانه با مسابقات والیبال و جام جهانی فوتبال فرستنده HD تست شد. اکنون با توجه به اینکه اکثر گیرنده‌های مردم صفحه‌های عریض و پهن است، قاب و کادر در برنامه‌سازی ۱۶ به ۹ بسته می‌شود تا از فضای بیشتری از قاب استفاده شود و کیفیت بهتری را هم شاهد باشیم. ما اگر فرآیند فعلی‌مان را ادامه بدهیم شاید اواخر تیر ماه بتوانیم به سمت این قاب پیش برویم و آن تعداد از گیرنده‌های مردم هم که صفحه پهن است، می‌توانند از قابلیت‌های کل صفحه استفاده کنند. بنابراین تفاوت‌های مشهودی در کیفیت رخ می‌دهد. پویا چون تمام آثارش انیمیشن است و انیمیشن این قابلیت را در درون خود از فرآیند تولید دارد به عنوان یک شبکه پایلوت اعلام آمادگی کرده تا این کار را انجام دهد.

*برآوردی از هزینه این کار داشته‌اید؟

ساری: بله. تغییر سیستم‌ها از SD به HD بسیار پرهزینه است و هزینه‌های فوق‌العاده‌ای را برای سازمان دارد، خصوصا اگر قرار باشد فرستنده‌ها به صورت HD برنامه پخش کنند، گاهی تا چند صد میلیارد تومان هزینه دارند. از طرفی این امر در تولید هم هزینه‌های بسیاری ایجاد می‌کند و در انیمیشن رندرینگ HD هم زمان‌بر است و هم هزینه بیشتری می‌طلبد بنابراین تغییر سیستم گران است اما چون تکنولوژی جدید و نو هست امکانات بیشتری ایجاد می‌کند و ما همه باید به سمت این کار حرکت کنیم تا آثارمان کیفیت بهتری برای مردم داشته باشد. ما باید این هزینه‌ها را منطقا بپذیریم و تلاش کنیم این اتفاق بیفتد. خصوصا اینکه مردم به مرور گیرنده‌هایشان را با این قابلیت از بازارها تهیه می‌کنند و انتظار دارند کیفیت به روزتری دریافت کنند.

لازم است مسئولان امر و دولت نیز به بودجه کمک می‌کنند تا کیفیت بهتری وجود داشته باشد و با یک ابزار کارآمدتر رقابت بهتری شکل بگیرد تا شبکه‌هایی که با تلاش برنامه تولید می‌کنند با امکان استفاده از این سخت‌افزارها برنامه‌های بهتری را به خانه مردم برسانند.

*با توجه به اینکه سازمان صداوسیما چند سالی است که با مشکلات بودجه‌ای دست به گریبان است و حوزه انیمیشن نیز هزینه‌های بسیاری دارد چقدر اختصاص هزینه‌ برای پخش HD‌ برای شما اولویت دارد؟

ساری: البته گام اولی که ما برمی‌داریم یعنی تبدیل قاب ۴ به ۳ به ۱۶ به ۹ هزینه‌های زیادی ندارد و صرفا یک تبدیل است اما خروجی و رندر انیمیشن به صورت HD هزینه‌هایی تحمیل می‌کند، اما چون در کیفیت کار به صورت جدی تاثیرگذار است جزو هزینه‌های لازم است که باید انجام شود. خصوصا اینکه ما رقبایی داریم که از این امکانات بهره‌مند هستند و طبیعی است ما هم باید از امکانات روز استفاده کنیم.

*بحث کمبود بودجه نه تنها در شبکه پویا جدی است بلکه از برخی تهیه‌کنندگان شنیده می‌شود کار بسیاری از شرکت‌های تولید انیمیشن کساد شده و به تعطیلی کشیده شده‌اند و جز شرکت‌های بزرگتر که به کارشان ادامه می‌دهند دیگر شرکت‌ها ورشکست شده‌اند یا بسیاری از فعالان این حوزه تغییر شغل داده‌اند.

ساری: انیمیشن یا پویانمایی در دنیا جزو صنایع جدی، مهم و راهبردی محسوب می‌شود به این دلیل که یکی از موثرترین شیوه‌های انتقال پیام به حساب می‌آید. حلقه اول مخاطب پویانمایی در کشور ما خردسالان، کودکان و نوجوانان هستند. این قشر در کشور ما جمعیت کلانی را تشکیل می‌دهند و یکی از مهم‌ترین اقشار جامعه هستند که آینده‌ساز خواهند بود. به این دلیل که صنعت انیمیشن می‌تواند اقتصاد بزرگی را ایجاد کند و جوانان آماده به کار بسیاری نیز داریم. این‌ها از دلایل اهمیت انیمیشن هستند که به تعبیر بنده یکی از صنایع راهبردی است. از همین رو ما باید در سیاست گذاری و تصمیم‌گیری این موضوع را در نظر داشته باشیم. بنابراین در مقطع گذار فعلی که انیمیشن می‌خواهد به یک صنعت مهم و پایدار تبدیل شود باید پشت این جریان بایستیم. کشور ما انیمیشن را به شکل صنعتی شروع می‌کند و در برنامه‌ریزی‌ها انیمیشن تلویزیونی که گونه‌ای از پویانمایی است اهمیت دارد. گرچه بخش‌های مهم‌تری هم هست و گونه‌های دیگری چون انیمیشن سینمایی و بازی‌های رایانه‌ای نیز وجود دارد که جزو رویکردهای جدی در این حوزه هستند، اما ما در کشورمان این دو بخش را یا نداریم یا در مراحل مقدماتی و اولیه هستیم بنابراین بار انیمیشن به دوش تلویزیون افتاده است.

سیاستگذاران و تصمیم‌گیران بودجه فرهنگی کشور باید توجه ویژه‌ای به انیمیشن داشته باشند. شاید اگر برنامه‌ریزی راهبردی که برای انیمیشن در نظر گرفته شده بود با موانع بودجه‌ای روبرو نمی‌شد، گام‌های بلندتری برداشته می‌شد. اما ما مشکلات اعتباری و بودجه‌ای بسیاری داشتیم با این حال کار مطلقا متوقف نبوده است. البته انتظار طرفین این بود که انیمیشن توسعه بیشتری پیدا کند. چون این حوزه مخاطب داخلی و خارجی بسیاری دارد. ما در شبکه‌هایمان بالغ بر ۱۲۰۰ ساعت انیمیشن در سال می‌خواهیم ولی ظرفیت بالفعل تولید انیمیشن در کشور در شرایط کنونی کمتر از یک سوم است. ما در یک برنامه میان مدت ۵ ساله باید بتوانیم حداقل‌ها را که ۱۲۰۰ ساعت انیمیشن بود تولید کنیم. البته در یکی دو سال گذشته همه بخش‌های کشور تنگناهای مالی داشتند و اگر این مضیغه‌ها کمتر بود، علی القاعده باید گروه‌های انیمیشن توسعه بیشتری پیدا می‌کردند، ظرفیت‌سازی می‌شد و چند برابر عده و عُده‌ای که اکنون در انیمیشن کشور هستند فعال می‌شدند.

البته تقریبا همه شرکت‌های انیمیشن در صداوسیما فعال هستند. تولید این محصول یک سازوکار خصوصی دارد و قاطبه تولیدات توسط شرکت‌های خصوصی انجام می‌شود اما سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی با صدا وسیما است. همانطور که گفتم این شرکت‌ها همگی فعال هستند گرچه برخی از آنها کارشان کمتر شده یا به تعبیر شما از حوزه تولید خارج شده‌اند اما در مقایسه با کلان تولید، به عدد قابل ملاحظه‌ای نمی‌رسیم. امیدواریم امسال شرایط مالی کشور و بودجه‌هایی که به بخش صنایع فرهنگی اختصاص می‌دهند بیشتر از گذشته باشد و ما این رونق را در همه صنایع فرهنگی ببینیم. این صنایع برای ما جنبه‌های مختلفی دارد و یکی از آنها به حفظ هویت ایرانی، فرهنگی و اسلامی‌مان مربوط می‌شود و جنبه‌های اقتدارزایی و مصون‌ کردن مورد توجه است. جنس کار خبرگزاری هم از همین نوع است. امسال که طبق فرمایشات رهبر معظم انقلاب، سال فرهنگ نامیده شده، طبیعی است انتظار داشته باشیم اهتمام بیشتری در مقام برنامه‌ریزی و بودجه‌ای اتفاق بیفتد و صنایع فرهنگی به ویژه انیمیشن را پررونق‌تر از سال قبل ببینیم.

*برخلاف تصوری که ممکن است در جامعه وجود داشته باشد، ما در جغرافیای جهانی تولید انیمیشن از لحاظ کمیت و کیفیت در جای بدی نایستاده‌ایم. شاید افکار عمومی بگوید مگر انیمیشن ایران هم قابل دفاع است اما کسانی که تخصص دارند و پیگیر این حوزه هستند می‌دانند ما در صنعت انیمیشن در نهایت به کمتر از ۱۰ کشور می‌رسیم که تولیدات قابل دفاعی عرضه می‌کنند. اینطور نیست که تولید انیمیشن در اولویت همه کشورها باشد. چند کشور هم آثار انیمیشن هنری و نه صرفا تجاری تولید می‌کنند. بنابراین ما در نقطه قابل دفاعی ایستاده‌ایم و با توجه به این ظرفیت و البته مشکلات، می‌توانیم با بازاریابی و عرضه محصولات در خارج از مرزها به خصوص در کشورهای همسو، مشکلاتمان را مرتفع کنیم.

ساری: به نکته درستی اشاره کردید و ما جایگاه خوبی داریم. این محصول هنرمندی و هنرنمایی جامعه انیمیشن ما است؛ جامعه‌ای که اگرچه در بین هنرمندان کوچک است اما تاثیرگذار عمل کرده است. بنابراین انیمیشن ایرانی حداقل در منطقه خودمان جایگاه قابل قبولی دارد. ما حداقل در جنوب غرب آسیا موقعیت ممتازی در تولید انیمیشن داریم و در دنیا هم جایگاه قابل قبولی داریم. انیمیشن در بسیاری از مناطق دنیا به دلیل ویژگی‌هایش در توانمندی کشورها نبوده و آنها به این عرصه وارد نشده‌اند. البته در سالهای اخیر توسعه خوبی داشته است. در چند دهه تاریخ انیمیشن که نگاه می‌کنید می‌بینید انیمیشن در انحصار تعداد خاصی از کشورها بوده؛ آن هم نه کشورها بلکه تعداد خاصی از شرکت‌های تولیدی نوعا آمریکایی.

خوشبختانه پویانمایی در دهه‌های اخیر از جمله در کشور ما توسعه پیدا کرده و ما به شکل هنری چند دهه است که فعالیت می‌کنیم اما تولید صنعتی و تجاری در ایران سابقه کمتر از دو دهه دارد. به نسبت این زمان هم توفیقات قابل قبولی داشته‌ایم، اما به چند دلیل انتظار از صنعت انیمیشن بیش از چیزی است که اکنون اتفاق افتاده است. با توجه به جنس پیام و محتوایی که انیمیشن ایرانی می‌تواند به عنوان یک مزیت داشته باشد، یا به دلیل پشتوانه‌های فرهنگی و تمدنی که می‌تواند همه صنایع ما از جمله انیمیشن را پشتیبانی کند، یا به خاطر جوانان تحصیل کرده‌ای که فراوان در این حوزه حضور دارند و ماموریت‌ها و فرهنگ کشور و... انتظار فروغ بیشتری از انیمیشن ایران وجود دارد و این انتظار دور از ذهن نیست. شما درست اشاره کردید ما جایگاه قابل قبولی داریم اما مطلوب نیست.

ما برای رفع این نقیصه باید آسیب‌ها را پیدا کنیم. یکی از مسائل ما مالی است و البته دلایل دیگری هم دارد. جذابیت تولید انیمیشن رابطه مستقیمی با مهارت دارد. یعنی تولید بیشتر برابر است با مهارت بیشتر که باید امکان آن فراهم شود. خوشبختانه اکنون تولید انیمیشن به عهده مردم و بخش خصوصی است. یکی از نهادهایی که ماموریت دارد هم صداوسیما است و بخش‌های دیگر از جمله وزارت ارشاد هم مسئول هستند و طبیعی است که باید به این حوزه وارد شوند. صداوسیما ۲۰ سال قبل با ایجاد مرکز صبا تلاش کرد در این حوزه ورود پیدا کند و پیدا کردن بازار بیرونی یک ضرورت است تا دیگران متقاضی آثار ما باشند و تجارت شکل بگیرد. از طرف دیگر انیمیشن یکی از بهترین محل‌های انتقال پیام است و ما با این شیوه می‌توانیم پیام فرهنگی خود را به دنیا بدهیم.

نکته دیگر در همین بده بستان‌های هنری است که تولیدکننده ما می‌تواند با استفاده از آنها مهارت خود را بالا ببرد. الحمدالله ما پیام و محتوای پاک را داریم و  در تکنیک نیز با این مراودات انیمیشن به بلوغ خواهد رسید و بسیاری از کشورها طالب انیمیشن ما خواهند شد. در سال‌های گذشته هم تولیداتی سراغ داریم که در شبکه‌های خارجی مخاطب داشته و بخش بین‌الملل ما در این عرصه فعالیت کرده است. نیاز داخلی ما به انیمیشن بسیار زیاد است و طبیعی است که در حلقه اول ما پاسخگوی نیاز فرهنگی خودمان باشیم. در حلقه بعدی هم باید مخاطبان بین‌المللی را پیدا کرد. البته به موازات باید تجربه‌هایی را انجام داد.

حکیم‌زاده: ما باید نسبت به انیمیشن ایران واقع‌نگر باشیم و در حد موجودی‌مان توقع داشته باشیم. ما بیشتر از ۱۵ سال در حوزه تولیدات تلویزیونی سابقه نداریم. با توجه به هزینه‌هایی که صرف انیمیشن شده به نظر می‌رسد انتظاری که ما از انیمیشن برای ورود به بازارهای جهانی داریم غیرقابل قبول است. اکنون ما به لحاظ کیفی به مقطع خوبی رسیده‌ایم و امیدواریم مشکلات بودجه برطرف شود و قدم‌های بعدی در سالهای آینده برداشته شود و ما وارد بازارهای رقابتی بین الملل شویم. در مرکز پویانمایی صبا این سابقه وجود دارد که سریال‌هایی مثل «انگشتر سحرآمیز» به خارج از کشور فروخته شده ولی ما باید به انیمیشن ایرانی واقعی نگاه کنیم.

*تجربه نشان داده در حوزه فرهنگ کشور، ما حرف و محصول خوبمان را خوب عرضه نمی‌کنیم در نتیجه مشتری هم برای آن پیدا نمی‌شود. یا دیده می‌شود که به غلط بازارهای خود را انتخاب می‌کنیم مثلا فیلمی که بهتر است در کن شرکت کند، به اسکار می‌فرستیم و... . طبیعتا سریالی که ما با پوشش اسلامی آن را تولید کرده‌ایم در سوئیس مخاطب ندارد، اما اگر این را به کشورهای اسلامی بفرستیم مخاطب پیدا می‌کند. اگر ما به درستی روی بازارهای هدف تمرکز کنیم، در همین جایگاه هم می‌توانیم برای آینده برنامه‌ریزی کنیم. اکنون برخی تولیدات انیمیشن داخلی که روی برخی از آنها نظارتی هم نمی‌شود خشن و سیاسی شده‌اند و اتفاقا این طیف از آثار در جهان عرضه می‌شوند. این نگرانی وجود دارد که چند سال دیگر انیمیشن ایران با این آثار شناخته شود. گرچه ما باید روی این موضوعات هم کار کنیم اما ممکن است با رواج یافتن این آثار جهان پیام‌های دیگر ما را دریافت نکند و راه برای بازاریابی انیمیشن‌های لطیف و متناسب سن کودک و نوجوان هم بسته شود. اگر بازار بین‌المللی به این سمت برود که ایران دارد حرف سیاسی‌اش را با انیمیشن می‌زند آن وقت کار شما سخت‌تر می‌شود.

ساری: بله. البته این گروه‌ها فراوانی چندانی در کشور ما ندارند و نوعا از برخی کانال‌های خارجی سفارش می‌گیرند و حتی این عیب وجود دارد که تولیداتشان به اسم خود این گروه‌ها عرضه نمی‌شود. فرقی که شبکه پویا با شبکه‌ای که آن هم انیمیشن به زبان فارسی اما از طریق ماهواره پخش می‌کند، همین است. شبکه پویا به فرهنگ، تمدن و موازین تربیتی متعهد است و ما سیاست‌گذاری خاص خود را داریم که خشونت در آن وجود ندارد، اما برخی شبکه‌ها صرفا به دنبال جذب مخاطب هستند. این نکته دقیق است اما با یک سیاست‌گذاری، نظارت و پشتیبانی درست محتوایی و مالی می‌توان کار را پیش برد.

مینایی: البته انیمیشنی که شما به آن اشاره کردید در پاسخ به انیمیشن‌های شبکه‌های خارجی ساخته شد. یکی از شبکه‌ها انیمیشنی درباره تخریب تأسیسات هسته‌ای ایران ساخت که در آن بسیار فاجعه آمیز برخورد شده بود و حتی در آن نشان داده بودند که به تهران هم رسیده‌اند و تاسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کرده‌اند. پس از این چند انیمیشن محدود در پاسخ ساخته شد. نمی‌شود آنها امثال «۳۰۰» بسازند و ما منفعل باشیم. مثلا رضا میرکریمی تشخیص داد جای موشن گرافیک در کشور ما خالی است و درباره چند سردار دفاع مقدس آثاری را ساخت اما همانطور که گفتم آن آثار به تعبیر شما سیاسی، کاملا در پاسخ به تحرکات شبکه‌های بیگانه ساخته شده بودند.

* اصلا نباید مجموعه «نام‌ها» ساخته میرکریمی درباره سرداران شهید را در آن دسته از انیمیشن‌های سیاسی و نظامی طبقه‌بندی کرد. این مجموعه کاملا لطیف است.

ساری: ما یک مزیت داریم که باید آن را حفظ کنیم. انیمیشن ما در ایران از حیث اصول اخلاقی و تربیتی پاک به معنای واقعی است. انیمیشن در دهه‌های گذشته حتی در غرب هم جزو تولیدات نمایشی سالم‌تر محسوب می‌شد اما در یک دهه اخیر می‌بینیم تمام آن معضلات وارد انیمیشن شده‌اند؛ خشونت،‌ مسائل غیراخلاقی و غیرتربیتی فراوانی در این آثار وجود دارد که هیچ تناسبی با مخاطب هدف ندارند. اما ما اصرار داریم که انیمیشن ایران از حیث محتوا و تکنیک پاک است و اگر عرضه شود، قطعا مخاطب خود را خواهد داشت.

*با توجه به این نکته، شبکه پویا چه میزان انیمیشن خارجی و چند درصد انیمیشن خودی پخش می‌کند؟

ساری: شبکه پویا یک نسبت ۴۰ درصد ایرانی ۶۰ درصد خارجی را در دستور کار خود دارد که در برخی موقعیت‌ها مثل ماه رمضان، نسبت تولیدات ایرانی بیشتر می‌شود. راهبرد اصلی در شبکه پویا دائما افزایش سهم آثار ایرانی و کاهش سهم خارجی است.

*به هر حال شما ناچارید از میان همان آثار خارجی که بعضا برخی مسایل آنها با فرهنگ ما همخوانی ندارد برای پر کردن ۶۰ درصد جدول پخش شبکه دست به انتخاب بزنید.

ساری: ما افق مطلوبی داریم و قرار است به جایی برسیم که بگوییم تمام آنچه پخش می‌کنیم در فضای فکری و فرهنگی خودمان تولید شده است. این نقطه دور اما امکان پذیر است. تاثیرپذیری مخاطب انیمیشن از این آثار بسیار زیاد است و شاکله جامعه ما نیز در دوران کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرد. این مخاطب از فریم به فریم آثار تاثیر می‌گیرد و هنوز به قدرت تجزیه و تحلیل نرسیده است. بنابراین ما باید برنامه‌ریزی کنیم تا تولیدات داخلی افزایش پیدا کنند. حتی اگر سالی چند درصد باشد. بخش تأمین ما ماموریت دارد از هزاران ساعت کار خارجی که در بازار موجود است، آثاری را انتخاب کند که هم دارای جذابیت‌های تکنیکی باشد و هم با فرهنگمان در تضاد نباشد. یا حداقل بتوان آنها را اصلاح کرد. برخی از آثاری که ما پخش می‌کنیم ممکن است حتی در بازار موجود باشد اما آنچه ما پخش می‌کنیم با آن هم تفاوت دارد. خوشبختانه در چند سال همکاران ما در سازمان به تکنیک رتوسکوپی مسلط شده‌اند. آثاری که ما پخش می‌کنیم از بین صدها و هزاران ساعت انیمیشن انتخاب شده‌اند و ما همواره بهترین‌ها را انتخاب کرده‌ایم.