چنانچه مفهوم و مضمون مناسبت های مختلف مذهبی (و ملی)   مردم ایران ، در سینما ساری و جاری شود و در فرم نیز چیدمانی درخور این معانی صورت بگیرد ، بی شک  به سینمای بومی و ملی (و در راس همه سینمای دینی)  دست خواهیم یافت . شاید گفته شود که سینما و تلویزیون ایران آثارمناسبتی کم ندارد و حتی برخی شکوه کنان براین باورند که از آن طرف بام افتاده ایم ! و معترض شوند که چه خبره ؟!

باور کنید که همواره پوسته مناسبت ها را گرفته ایم . به سطح آنها پرداخته ایم . رجوع کرده ایم . شعار داده ایم . موضوعمان شده است . مضمون هم دستمایه قرار گرفته است ، اما نقب نزده ایم . به عمق نرسیده ایم . تحلیل نداشته ایم . اطلاعات کافی نبوده است . شاقول نداشته ایم . تراز نبوده ایم . سنگ محکمان اصل نبوده است . اصول را ندیده ایم . فرعیات را بزرگنمایی کرده ایم . انحرافات را نشناخته ایم . تحریفات را کنار نزده ایم . واپس گرا بودیم .  دنباله روی را پیشه کرده ایم . درجا زدیم . کار بکر و با طراوت کمتر کردیم . سطحی گرایی را بر کلیشه زدایی ترجیح داده ایم و ... برای همین آثار مناسبتی مان دافعه انگیز است . جذاب و جالب نیست . تکانمان نمی دهد . سستی می آورد . بیدارمان نگه نمی دارد و هوشیارمان نمی کند . به آنچه باور داریم چیزی نمی افزاید . عمیق ترمان نمی کند . روزآمد نمی شویم . به درکمان در تمیز دوغ و دوشاب کمک نمی کند .

با این حال در سینما که حتی از نظر کمی هم عقب هستیم چه رسد به کیفی . حالا در تلویزیون به دلایل روشنی فیلم های مناسبتی زیاد داریم ، اما درسینما کو ؟ اسم ببرید . مثلا در موضوع و مضمون  به این مهمی ، یعنی ماه مبارک رمضان ، چی در چنته داریم ؟ چند فیلم ساخته شده است ؟ فهرست کنید .

البته ممکن است شما اسم چند فیلم را بیاورید که حرفی از ماه رمضان در میان بوده است یا کاراکترش روزه بوده و حتی قصه دراین ماه عزیز روایت شده است . اگر همین هم باشد می رسیم به همان مقوله مورد بحث فوق که به پوسته و سطح پرداخته ایم . غیراز این است ؟

برای اینکه تنها به قاضی نرفته باشیم و حرف  کلی نزده باشیم ، بحث اخلاق را مطرح می کنیم . خصوصا اخلاق اسلامی و به ویژه اخلاق شیعی را . یکی از شاخص ترین رویکردها و برکات ماه مبارک رمضان اخلاق گرایی است . این مقوله چنان وسعت و گستره ای دارد که مطابق آمار دستگاه های قضایی و پلیسی ، دراین ماه اعمال منکراتی و بزهکاری ها کاهش می یابد و ضریب انجام انواع جرم تغییر می کند .

نقل خاطره عامه پسندانه ! در نوجوانی نگارنده، همسایه ای بود که همسر این خانواده به شدت چشم انتظار رسیدن ماه رمضان بود چرا ؟ چون شوهرش دراین ماه به گفته او «اصلا  دست روی او و فرزندانش بلند نمی کرد» . و نیز حتما دیده و شنیده اید که جاهلان قدیم چاقوهای خود را غلاف می کردند و رسما اعلام می داشتند که : «جرم تعطیل» . یا شنیده اید که می گویند دراین ماه برخی نادانان از اقلیت ها که  درتولید مسکرات دخیل اند ، بیکار می شوند ! و ...

اما مهمترین و جدی ترین رویکرد در سینمای اخلاقی آنجایی رخ خواهد داد که سینمای ایران از نگاه اینجایی و از منظر اسلامی و خصوصا (آنچه مد نظر ما است) ، اخلاق شیعی قصه پردازی و شخصیت سازی کند و گرنه تا کنون فیلم های ایرانی (و صد البته سینمای پس از انقلاب) شهره به اخلاقی بودن است . دائما از سینمای ایران تحت عنوان انسانی – اخلاقی یاد می شود . هر مخاطب خارجی که نظرش درباره سینمای ایران پرسیده شود ، شاخص ترین ویژگی مورد اشاره اش به جنبه های اخلاقی این سینما خواهد بود .

حتما بسیاری شنیده اید که درفلان مراسم یا توسط بهمان شخص از «ارزش های اخلاقی – انسانی سینمای ایران» تجلیل  شده و می شود . برای اینکه راه دور نرویم به دو نمونه اخیر اشاره می شود . نمایندگان سینمای تونس در دیدار با حجت الله ایوبی ، سینمای ایران را اخلاقی و انسانی برشمردند که در سطح جهان جایگاه شاخصی دارد . همچنان که مدیر جشنواره فیلم فیلیپین سینمای ایران و وجود ارزش های اخلاقی و انسانی در آن را مورد تجلیل قرار داد و ...

 اکنون پرسش جدی این است که آیا فقط سینمای ایران اخلاق گرا است ؟ قاعدتا پاسخ منفی است . اما این گرایش در سینمای ایران پررنگ تر است . درتمام دنیا دروغ گویی نهی شده و منفی تلقی می شود ، کمک به همنوع مثبت شناخته می شود . زنا منفور است . رعایت حقوق دیگران تحسین برانگیز است . ادب احترام می آورد . همسایگی آدابی دارد . رفاقت با ایثار معنا می یابد . وفاداری مقدس است . محبت و مهر ورزیدن تحسین می آفریند . خشونت تنفر زاست . دست درازی به اموال دیگران پسندیده نیست ، امانت داری محترم است ، عفو لذت بخش است ، مبارزه با ظلم افتخار می آورد و موارد دیگری که در زمره ی اخلاقیات می گنجد .  اما برای اینکه ما سینمای اخلاقی شیعی داشته باشیم ، صرف انسان گرایی و اخلاق مداری کفایت نمی کند ، همچنانکه تاکنون نکرده است نهایتا مولفه های رعایت اخلاق پررنگ تر به نمایش گذاشته شده است ، از همین رو نتوانسته ایم سینمایی مشخصا ایرانی – شیعی داشته باشیم . سینمای اخلاقی می تواند در هر جا و منطقه ای متولد و گسترش یابد اما سینمای با رویکرد اخلاق شیعی ، منحصرا در ممالک دارای شهروند شیعه و مناطق شیعه نشین و خصوصا ایران اسلامی که مهد شیعه است ، به منصه خواهد رسید ، لذا درصورت چنین اهتمامی سینمای ما «خاص» خواهد شد .

این واقعیت را نمی توانیم منکر شویم که سینمای ما با «بی» و «بد» اخلاقی هایی روبرو است . عبور از اخلاق در جنبه ها و ابعاد مختلفی از سینما رخ داده و می دهد ، چه پشت صحنه که دیدیم در سال های اخیر چه تعدادی از هنرمندان سینما خود علیه بی اخلاقی ها طغیان کردند ، (کار به اعتراف و اعتراض چند بازیگر زن سینما کشید از جمله ماهایا پطروسیان ، پرستو صالحی و ...) ، همچنانکه در روی پرده نیز بد اخلاقی هایی بزرگنمایی می شوند ، از بد دهانی تا بد حجابی ، از توهین به مردم و قومیت ها تا فقدان رعایت شئونات دینی و ... به احتمال قوی برخی از مخاطبان این مطلب خواهند گفت که چنین اتفاقاتی در همه گوشه و کنار و اصناف وجود دارد یا مانند آقای سید محمد بهشتی (مدیرعامل اسبق بنیاد سینمایی فارابی) خواهند گفت که : «فیلم های مبتذل زاییده بیماری های جامعه اند» ، پس نقش مرجعیت و پیشتازی و الگو بودن هنرمندان چه می شود ؟ اینکه سینماگری مبادرت به نقد اجتماعی و آسیب شناسی جامعه و مدیریت کند امری است قابل دفاع و تحسین ، ولی آنجایی که سینماگری اصول را زیر پا گذارد ، عرف را بشکند ، قواعد و قوانین را نادیده بگیرد ، ابتذال را ترویج کند ، مبلغ بد اخلاقی و عریانی شود که نمی توان هنرمند پیشرو نامیدش ، بلکه دنباله رو صرف شرایط است . هنرمند جایگاه و مرتبه ای برجسته و ممتاز دارد ، همچنانکه خواص دیندار و آدم متقی هرگز نباید تابع شرایط باشد ، هنرمند نیز کسی است که تابع شرایط نیست .

اما چرا در سینمای شهره به اخلاقی بودن چنین کارکردهای ضد اخلاقی بروز می کند ؟  بی تردید منشا اصلی اش نا آشنایی یا کم دانشی از منشور اخلاقی شیعه است . نگارنده کارشناس دینی نیست و لذا توضیح این جنبه های مورد بحث که بسیار هم گسترده است بماند برعهده اهل اش ، اما تا اینجای مساله را باور دارد که متاسفانه اهمیت و ارجح دانستن اخلاق غیر توحیدی و حاکم بر جهان ، آلودگی زاست . اینکه برخی اخلاق را اصل قرار دهند و توحید را فرع ، انحراف آور است . اینکه برخی به گاندی اقتدا کنند ولی اخلاق توحیدی را کمرنگ کنند ، فساد می آفریند و ... اخلاق شیعی تمام قد متکی به توحید است ، مو لای درزش نمی رود ،  ولایت مدار است ، خاندان اهل بیت را جانشین پیامبر گرامی (ص) می داند و در انتظار ظهور «آقا» بسر می برد . بنابراین الگوهای اخلاقی مانند علی ابن ابی طالب (ع) و فرزندانش دارد . بزرگ مردی که گفته است «چیزی را که برای خود نمی پسندی  برای دیگران مپسند» یا «مرگ بهتر از زندگی با ذلت است» و ... بنابراین سینمای ایران تا به اخلاق شیعی مسلح نشود ، سینمای «خاص» نمی شود ، نهایت همینی که هست ، تفسیر عمل اخلاقی براساس وجدان و درک فردی ، همواره می تواند نوسان داشته باشد و در بزنگاه ها (با میل و منفعت فردی) تفسیرپذیر و نیز تغییر کند .

در ایام خاصی بسر می بریم ، درصورت درک و شناخت عمیق و اندیشمندانه ماه رمضان توسط همه ما و رنگ آمیزی آثارمان با رویکرد به اخلاقیات شیعی ، سینمای ایران خروجی کاملا متمایزی از آنچه تحت عنوان سینمای اخلاقی در دنیا مطرح است ، خواهد داشت . نوعی از سینما که توجه همه را به سوی خود جلب خواهد کرد . همچنانکه انقلاب اسلامی در شرایط حاکمیت سکولاریسم ، همه نگاه ها را به سمت خود برگرداند ، سینمای متخلق به اخلاق شیعی ، یگانه خواهد شد . واقعا افسوس آور است که مسلمانان ماه رمضان دارند ، پدیده ای که تا این حد در تاروپود و فکر و جان مردم ریشه دوانده ، آنوقت سینماگرش از این دریای اخلاق بهره لازم را نبرد .

جرج جرداق (محقق و نمایشنامه نویس) می گوید : «شیعه را دریک کلمه یافتم : اخلاق» . چنین مکتبی آیا سینمایش باید وامدار اخلاقیات متغیر دیگران باشد ؟ سینماگرش باید اخلاق غربی را فضیلت بشمارد ؟ آیا بی خود مخاطبان انبوه ، از این سینما روی گردان هستند ؟ بعید است مردمی که در روزهای بلند تابستان ، تشنگی را به جان می خرند ، از سینمایی که این مفهوم در آن ساری و جاری باشد ، فاصله بگیرند و حمایتش نکنند . «هرچه هست از مسلمانی ماست» و گرنه ...