مراسم رونمایی از مستند «راه طی شده» که نگاهی به زندگی مهندس مهدی بازرگان، سیاستمدار و نخست وزیر دولت موقت دارد، باعث ایجاد تنش‌هایی میان موافقان بازرگان و سازندگان مستند شد. طرفداران نهضت آزادی به عوامل «راه طی شده» حمله کرده‌اند و آن‌ها را به پول گرفتن، سفارشی ساختن و تحریف تاریخ متهم کرده‌اند. محمد امین نوروزی، تهیه کننده این مستند در گفت و گویی درباره حاشیه‌های به وجود آمده برای «راه طی شده» و ریشه‌های آن پرداخته است.

در مستند «راه طی شده» چه چیزی وجود دارد که طرفداران نهضت آزادی تا این حد از تماشای آن عصبانی شده‌اند؟
نه از نظر من به عنوان تهیه کننده بلکه از نظر کسانی که این مستند را دیده‌اند، «راه طی شده» دارای جسارتی است و حرف‌هایی می‌زند که برای آقایانی که چهره صلح جو و آزادی‌منش از مرحوم مهندس بازرگان ترسیم کرده‌اند، غیرمنتظره است و با دیدن آن جا می‌خورند. چه قبل و چه بعد از جلسه اکران مستند هم با این افراد بحث داشته‌ایم، مثلاً آن‌ها می‌گفتند شما فلان کتاب را درباره بازرگان نخوانده‌اید و ما جواب می‌دادیم که اتفاقاً آن را هم خوانده‌ایم و پاسخ ادعایی را که در آن کتاب مطرح شده است داده‌ایم. نه تنها این مستند تحریف تاریخ نیست، بلکه مستند و مستدل حرف می‌زند و از زبان خود اعضای نهضت آزادی درباره بازرگان صحبت شده است. در این مستند علی ملاقلی پور در نقش راوی مستند صرفاً به ارزیابی چیزی که آن‌ها درباره بازرگان گفته‌اند پرداخته است.

چرا طرفداران بازرگان این مستندرا غیرقابل قبول می‌دانند؟
مثلاً ما در این مستند نشان داده‌ایم مهندس بازرگان جوانان نهضت آزادی را تشویق می‌کند که وارد فاز مسلحانه شوند. این موضوع را هم دو تن از اعضای نهضت آزادی بیان می‌کنند. ما مستدل حرف زده‌ایم و فکر می‌کنم «راه طی شده» از فرم کلیشه‌ای مستند پیروی نمی‌کند. کار کاملاً جنبه تحقیقاتی دارد و به خاطر همین است که شاید بعضی‌ها که از بازرگان خوششان می‌آمده نسبت به آن واکنش نشان داده‌اند.

پس به «راه طی شده» نقدی وارد نیست؟
نه این را نمی‌گویم که هیچ نقدی به کار ما وارد نیست، ولی اینکه می‌گویند مستند دروغ می‌گوید، منصفانه نیست و غرضدار است. آن‌ها می‌خواهند با این حرف‌ها مستند را از جریان تاثیرگذاری خارج کنند. آن‌ها نمی‌توانند چیزی غیر از علایق خود را درک و هضم کنند.

پیش از «راه طی شده» اثر قابل توجهی درباره شخصیت و زندگی مرحوم بازرگان ساخته شده بود؟
چند کار کوتاه ۳۰- ۲۰ دقیقه‌ای که بیشتر جنبه گزارشی داشت ساخته شده است. نهضت آزادی هم دو مستند به نام‌های «نقشی به یاد ۱» و «نقشی به یاد ۲» ساخته است که در آن مهدی بازرگان را در حد اولیای الهی بالا می‌برند. این تفکر از مهندس بازرگان قدیس می‌سازد و برای همین وقتی مستندی غیر از آن بگوید، دوست ندارند به حرف آن گوش کنند. به نظرم حداقل جا داشت که تا امروز پنج مستند درباره بازرگان با نگاه‌های متفاوت ساخته می‌شد.

بعد از مستند «قائم مقام»، مستند «راه طی شده» سراغ چهره‌ای جنجالی از انقلاب رفته، چه شده که بعد از سال‌ها میل به پرداختن به سال‌های ابتدایی انقلاب زیاد شده است؟
امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند «از گذشته‌های دنیا برای باقیمانده آن عبرت آموز زیرا پاره‌های دنیا شبیه یکدیگرند»، به نظرم خیلی از اتفاقات سال‌های اول انقلاب، حتی شعار‌ها و جناح بندی‌ها به نوعی در سال‌های ۸۸ و ۹۶ تکرار و باز تولید شده است. طبعاً این اتفاق برای نسل امروز جذاب است و باید از آن آگاه شود. تا کی ما باید تاوان تکرار تجربه‌های گذشته را بدهیم؟

برسیم به این موضوع که می‌گویند شما و علی ملاقلی پور کار سفارشی ساخته‌اید! در این باره توضیح می‌دهید.
این طرح پیشنهاد خودم بود و آن را به علی ملاقلی پور گفتم. علت اینکه سراغ ملاقلی پور رفتم این بود که از مدت‌ها قبل دوست داشتم یک کار سیاسی داستانی بسازد و حتی اگر شده در قالب یک سریال داستانی به شخصیت‌های تاریخ انقلاب بپردازد، چون می‌دانستم به تاریخ انقلاب علاقه دارد و درباره آن مطالعه کرده است. اینکه می‌گویند حوزه هنری این کار را به من پیشنهاد داد، قضیه کاملاً برعکس است، من بودم که طرح را به حوزه هنری پیشنهاد دادم و آن‌ها قبول کردند.

در نقد‌های طرفداران نهضت آزادی بر اینکه پول گرفته‌اید هم پافشاری می‌شود، چقدر برای ساخت این مستند بودجه در نظر گرفته شده بود؟
برای ساخت این مستند حمایتی از ما نشد. من در سال ۹۵ برآورد ۹۰ میلیونی برای ساخت مستند به حوزه هنری دادم، آن‌ها در نهایت با ۷۰ میلیون تومان بودجه موافقت کردند. بعد از آن به گرانی‌های سال ۹۷ خوردیم، درخواست کردم که هزینه‌ها رفته بالا و آن‌ها با ۱۵ میلیون افزایش موافقت کردند که هنوز هم پرداخت نکرده‌اند. آن‌هایی که می‌گویند ما پول گرفته‌ایم، اگر می‌توانند بیایند با دو یا سه برابر این بودجه فیلم بسازند! من این ارقام را گفتم، چون از بودجه عمومی استفاده کرده‌ام و حق مردم است بدانند که چقدر پول بوده است. من هنوز دارم هزینه می‌کنم، در حالی که شاید در انتهای کار ۱۲ میلیون هم برای من نماند. با آنکه حداقل یک سال به طور کامل وقتم را برای این مستند گذاشته‌ام و در آخر بعد از دو سال کار به اندازه حقوق یک کارگر هم برای من نمانده است.

برای اکران عمومی مستند چه برنامه‌ای دارید؟
فعلاً اکران‌های دانشگاهی مان شروع شده است و تا امروز ۴۰ دانشگاه برای اکران ثبت نام کرده‌اند. برای اکران سینما هم سراغ سیستم «هنر و تجربه» نرفته‌ایم، چون فکر می‌کنیم از نظر مخاطب اتفاقی در آن نمی‌افتد. خیلی‌ها هم منتظر نسخه vod هستند که پیگیر آن هستیم.

برای پخش تلویزیونی طرحی دارید؟
به پخش تلویزیونی هم فکر می‌کنیم، اما نه در زمانی نزدیک.

درباره بازرگان، حرف ناگفته‌ای در مستند باقی مانده است؟
فکر می‌کنم حداقل سه تا چهار مستند دیگر می‌توان درباره مهندس بازرگان ساخت. ما در «راه طی شده» با موضوعات زیادی روبه‌رو بودیم که به خاطر محدودیت زمان آگاهانه از کنار آن‌ها عبور کردیم. موضوعات دیگری هم هست که جای پرداخت دارد.

به فکر ساخت قسمت دوم از «راه طی شده» هستید؟
اگر حمایت شود، حتماً این کار را می‌کنیم، چون بخش زیادی از تحقیقات و مصاحبه‌ها انجام شده است.

در صورت ساخت قسمت بعدی، چه موضوعی درباره مهندس بازرگان را زیر ذره‌بین می‌برید؟
به احتمال زیاد به «دولت موقت» خواهیم پرداخت. در «راه طی شده» وقت نشد به دولت موقت بپردازیم و از آن عبور کردیم.