ابتدای هفته بود که در مراسمی از مستند «دریابست» به صورت رسمی رونمایی شد؛ مستندی که می‌توان از آن به دلیل تاثیرگذاری‌اش، به عنوان یک نمونه استثنایی در تاریخ سینمای مستند ایران نام برد. «دریابست» محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج به حضور کشتی‌های ماهیگیری چینی در خلیج فارس و غارت ذخایر ماهی آن منطقه می‌پردازد؛ اقدامی که باعث نابودی زیستگاه‌های ماهی خلیج فارس و کسادی کسب و کار صیادان ایرانی شده است. پخش «دریابست» واکنش‌های زیادی را در پی داشته است و مهم‌ترین آن‌ها حضور نیروی دریایی سپاه در منطقه و توقیف کشتی‌های چینی بود. محمود شهبازی مستندساز و کارگردان «دریابست» در گفت‌وگویی از ساخت این مستند می‌گوید.

دریابست از جمله معدود آثار مستند ایرانی است که توانسته موجی در جامعه و حتی نهاد‌های حاکمیتی و دولتی به راه بیندازد.
این مستند رسالتی داشت و آن ایجاد یک دغدغه برای حل شدن مشکلات صیادان جنوبی بود. به نظرم «دریابست» توانست قدرت رسانه را نشان دهد، البته هنوز منتظرم نمایندگان مجلس نیز به این موضع ورود پیدا کنند، اما همین که یک مطالبه عمومی به وجود آمد و نیروی دریایی سپاه محکم پشت کار آمد و بخشی از مشکلات حل شد، خدا را شکر می‌کنم.

ظاهراً این مستند باعث تغییرات در سطح مدیریت برخی از ادارات دولتی نیز شده است!
بله باعث شد تا وزیر جهاد کشاورزی از مجلس کارت زرد بگیرد و مدیر عامل سازمان شیلات تغییر کند.

شما بندرعباسی هستید و به نوعی بومی منطقه، اما فکر می‌کنم حتی برای بومی‌ها هم آنچه کشتی‌های چینی بر سر خلیج فارس می‌آوردند مشخص نبوده، چطور با سوژه مستند مواجه شدید؟
من با بسیاری از صیادان هرمزگانی رفیق هستم و اعتراض‌های آن‌ها را به حضور کشتی‌های چینی شنیده بودم. حضور کشتی‌های ماهیگیری چینی از سال ۹۲ آغاز شد. ابتدا در محافل محلی صحبت از حضور این کشتی‌ها به عمل آمد و وقتی گسترش پیدا کرد به دغدغه‌ای برای من تبدیل شد. برای تحقیق به روستای «سورگلم» که از روستا‌های شهرستان جاسک است، رفتم. این منطقه یکی از مهم‌ترین صیدگاه‌های ماهی در جنوب کشور است. در آنجا فعالیت کشتی‌های ماهیگیری چینی را دیدم.

توانستید به آن‌ها نزدیک شوید؟ چون در مستند اشاره می‌شود که چینی‌ها اصلاً ایرانی‌ها را در کشتی‌هایشان به کار نمی‌گیرند!
ورود به کشتی‌ها که خیلی سخت بود. چینی‌ها به هیچ وجه از صیادان ایرانی در کشتی‌شان استفاده نمی‌کردند. من توانستم تنها از طریق ایرانی‌هایی که به چینی‌ها جنس می‌فروختند، مثلاً سبزی آن‌ها را تأمین می‌کردند، چند فیلم از داخل کشتی‌ها به دست بیاورم که با موبایل ضبط شده بود.

این تصاویر چه کمکی کرد؟
اول امام جمعه بود که پای کار آمد. بعد فرماندار عوض شد و فرماندار جدید پیگیر شد و حتی خودش به داخل کشتی‌ها رفت. حمایت‌های امام جمعه و فرماندار باعث قوت قلب من برای ادامه کار شد. با همکاری مردم چندین سند و تصویر خوب به دستم رسید. اتاق فکری برای مستند ایجاد کردیم و کار به صورت گروهی پیش رفت.

«دریا بست» اولین بار در جشنواره عمار حضور پیدا کرد، چقدر جایگاه مردمی عمار به دیده شدن مستند کمک کرد؟
حضور در جشنواره عمار باعث شد تا مستند دیده شود و در نهایت هم سپاه ورود پیدا کرد.

سازمان اوج از کجا با مستند «دریابست» همراه شد؟
کار که تمام شده بود مستند را به اوج ارائه دادم و آن‌ها تهیه‌کنندگی مستند را بر عهده گرفتند. حمایت اوج باعث شد تا «دریابست» دیده شود. آن‌ها زحمت نشر مستند را بر عهده داشتند.

ساخت چنین مستندی بدون سختی نبوده و بخش‌هایی از مشکلات ساخت را در فیلم بازتاب داده‌اید، چقدر درگیر این نوع مشکلات بودید؟
من و همکارم آقای عابد قاسمی در ساخت این مستند تهدید شدیم، پیشنهاد تطمیع و دریافت رشوه هم داشتیم.

این تهدید‌ها و تطمیع‌ها از کجا می‌آمد؟
سازمان شیلات. به ما می‌گفتند بیایید این موضوع کشتی‌های ماهیگیری چینی را کنار بگذارید، ما به شما پول می‌دهیم و مستندی در حمایت از شیلات بسازید.

خب واکنش شما چه بود؟
ما به کار خودمان ادامه دادیم و حدود ۴۰۰ سند از زد‌و‌بند‌های پشت پرده آن‌ها به دست آوردیم. این سند‌ها را مردم به ما می‌رساندند و بعضی‌ها برای به دست آوردن اسناد خطر می‌کردند.

پیشنهاد رشوه را رد کردید، بعد آن‌ها چه کردند؟
وقتی دیدند رشوه را رد کردیم، نگذاشتند در سالن دولتی فیلم را رونمایی کنیم.

شیلات نگذاشت؟
نه، ارشاد اجازه نداد. ما سه سالن دولتی را عوض کردیم. اداره ارشاد بندرعباس اخطار داده بود که اگر این فیلم در هرمزگان منتشر شود، ما را بازداشت خواهند کرد. می‌گفتند دستگاه‌های امنیتی مخالف هستند و با شما برخورد می‌کنند. فکر می‌کنم همه آن تهدید‌ها دروغ بود و صرفاً می‌خواستند وجهه نیرو‌های امنیتی را خراب کنند. در آخر توانستیم فیلم را در سالن اجتماعات حوزه علمیه خواهران بندرعباس رونمایی کنیم.

این همه مخالفت برای اکران این مستند چطور شکل گرفته بود؟
احساس من این است که یک مافیا پشت این کار بود که بخشی از آن در شیلات بود، آن‌ها هنوز هم دارند موافقت اصولی برای فعالیت کشتی‌ها صادر می‌کنند. پشت آن‌ها افراد ذی‌نفوذ و گروه‌های رانت‌خوار و نورچشمی‌ها حضور دارند. حداقل اگر ماهی‌ای که می‌گرفتند به ایران می‌آمد هم خوب بود. هیچ ماهی صیدشده‌ای هم به داخل ایران نمی‌آید. سال گذشته ماهی کیلویی ۶ هزار تومان بود و الان در بازار بندر همان ماهی را بین ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان می‌فروشند. آن‌ها دریا را به طور کامل نابود کردند.

چرا سازمان محیط‌زیست که وظیفه سازمانی‌اش حفظ تنوع زیستی است، واکنشی به فعالیت کشتی‌های چینی نداشت؟
به دلیل همان مافیایی که گفتم. ما حتی سراغ NGO‌های محیط زیستی رفتیم ولی آنقدر آن مافیا قوی بود که حتی استاد دانشگاه هم حاضر نبود با ما مصاحبه کند. در حالی که مردم بومی می‌دانستند که نابودی مرجان‌ها و مرگ دلفین‌ها به خاطر فعالیت چینی‌هاست.

در مستند می‌بینیم شیلات ادعای ضرر‌های کشتی‌های چینی را رد می‌کند ولی حاضر نیست برای آن سندی ارائه دهد!
ما به شیلات گفتیم حتی اگر حاضر به همکاری نیستید، بیایید خودتان به رسانه‌ها توضیح دهید، حتی ادعایی را که ما مطرح کرده‌ایم رودررو با مردم تکذیب کنید ولی کاری انجام ندادند تا اینکه سپاه وارد میدان شد و معلوم شد حق با ما بود و مافیا دیگر جرئت نکرد اقدامی انجام دهد.