به گزارش سینماپرس، ماجرای ۸ سال دفاع مقدس رویداد ویژه و منحصر به فردی است که در تاریخ نه تنها کشور ما بلکه در تمام دنیا قابل توجه و بررسی است. بخشی از این ماجرا هم که از جنگ تحمیلی جدانشدنی است، موضوع بازگشت اسرا و آزادگان به میهن است.

هرچند که به مرور زمان، از هیجان آن دوران کاسته شده، اما رویداد آزادی اسرا چیزی است که هیچ وقت قابل فراموشی نیست. در این میان جادوی هنر، ابزار بسیار مهمی برای فراموش نشدن این برگ مهم از تاریخ سرزمینمان است. اما ما تا به حال چند اثر مهم و قابل توجه با موضوع آزادی اسرا و یا دوران اسارت آنها داشته ایم؟

سوای سینما که خود مقوله جدایی برای بررسی است، در ادامه به چند اثر که با موضوع دفاع مقدس و بخش آزادگان ساخته شده، می پردازیم:

**از «وضعیت سفید»، «زیرخاکی» تا «نفوذ»

طی سالهای اخیر رونق آثاری با مضامین دفاع مقدس در رسانه ملی بیشتر بوده است. سریالهایی نظیر «وضعیت سفید»، «آخر خط»، «شاهرگ» و ... که با محتوای انقلاب، دوران دفاع مقدس و حتی مدافعان حرم ساخته شدند و یا سریالهایی نظیر «الف دزفول»، «نفوذ»، «ایل دا»، «ساموبندری» و ... که با مضمون دفاع مقدس مراحل ساخت را سپری می کنند.

اما سریالهایی که مشخصا به صورت کامل و یا بخش هایی از آنها به دوران اسارت و بازگشت آزادگان اختصاص داشت، کدامند؟

** «کیمیا»

سریال «کیمیا» در بیش از ۱۰۰ قسمت با موضوع دفاع مقدس ساخته شده و از شبکه دو سیما به روی آنتن رفت.

این سریال به قلم مسعود بهبانی نیا نوشته شده و کارگردانی آن را جواد افشار برعهده داشته است.

در سریال «کیمیا» که به تهیه کنندگی محمدرضا شفیعی نوشته شده، بازیگرانی نظیر مهراوه شریفی نیا، مهدی پاکدل، حسن پورشیرازی، آزیتا حاجیان، پوریا پورسرخ، آرش مجیدی، سید مهرداد ضیایی، رضا توکلی، علی شادمان، عطا عمرانی، امیر کاظمی، کاظم هژیرآزاد، حسین توشه، کوروش زارعی، شهین تسلیمی، آشا محرابی، سودابه بیضایی، فریبا طالبی، نسرین نیک، وحید رهبانی، مالک سراج، عبدالحلیم تقلابی، ابتسام بقلایی، نوید خداشناس، میرفرخ هاشمیان، محسن مجلس آرا و... در آن ایفای نقش کرده اند.

این سریال مراحل مختلفی از دوران دفاع مقدس را تصویر کرد. از آغاز حمله عراقی ها تا جنگ و اسارت.

بخشی از این سریال به اسیر شدن کیوان با بازی علی شادمانی اختصاص داشت. او برادر کیمیا با بازی مهراوه شریفی نیا بود که در مقابل چشمان خواهرش به اسارت گرفته شد.

شادمانی درباره ایفای نقش این بخش ها گفته بود: روزی که سکانس اسارت را ضبط کردیم تا چهار روز از اتاق هتل بیرون نیامدم... چهار روز با خودم کلنجار می رفتم که مگر می شود!؟ این میزان از رشادت در کالبد یک جوان هفده ساله، این میزان از مردانگی و انسانیت و بزرگواری و... و.

چه مردانی بودند جوانان آن روز ها، درک اسارتم در فیلم و صحنه ای ساختگی مرا تا روز ها در فکر فرو برد، من صحنه ای ساختگی را به سختی توانستم هضم کنم، انها که به راستی جنگیدند و اسیر شدند چه فرشته هایی بودند.

کیوان مرا بزرگ کرد و جهان بینی ام را وسیع تر، جنگ فاجعه ی وحشتناکی بود که بر ما تحمیل شد، و اگر حالا با افتخار نام ایران را بر زبان می اوریم بخاطر همین کیوان هاست که با غیرت مردانگیشان برای حفظ خاک ایرانمان جان خودشان را بر طبق اخلاص گذاشتند و از میهنشان دفاع کردند، هرچند کاری که من کردم در برابر آن حجم از انسانیت به قدر ارزنی نیست، ولی به حق با تمام وجودم سعی کردم که آن روز هارا زندگی کنم تا بازی. یک دنیا ممنونم از محبت هاتون یاران همیشگی، سایه تون مستدام.

داستان «کیمیا» در سه مقطع زمانی قبل از انقلاب، دوره‌ جنگ و زمان حال روایت می‌شود، بیش از ۳۰۰ بازیگر دارد و نقش یکی از شخصیت‌های اصلی آن را مهراوه شریفی‌نیا ایفا کرده است.

**گل پامچال

اولین سریالی که به شکل مستقل درباره جنگ و با فاصله زمانی اندک از شبکه یک سیما پخش شد، مجموعه تلویزیونی «گل پامچال» بود. این سریال ابتدا با نام «گل مینا» کلید خورد. آن هم به کارگردانی محمدعلی طالبی و درست در روزهای پایانی جنگ.  

سریال در کلاردشت ساخته شد و بخش هایی از آن هم در تهران به تصویر کشیده شد. تولید «گل پامچال» سه سال طول کشید و در نیمه دوم سال ۷۰ در قالب ۱۳ قسمت روی آنتن رفت.

طرح اولیه این سریال برگرفته از کتاب «مادر» نوشته لیوبا ورونکوا بود و فاطمه معتمدآریا، داوود رشیدی، ستاره جعفری، کیومرث ملک‌مطیعی، رضا بابک، مریم حمیدی، اسماعیل گرامی، تانیا جوهری، محمود بصیری، پروین سلیمانی و مهری مهرنیا از جمله بازیگران آن بودند.

«گل پامچال» قصه دختری به نام لیلا را روایت کرد که درست در روز سی‌ویک شهریور ۵۹ و آغاز حمله عراق به ایران، زندگی‌اش را از دست می‌دهد. او برای یافتن برادرش شبیر به اهواز و بعد تهران سفر می‌کند. در ادامه به همراه یکی از اقوام خود عموابراهیم (داود رشیدی) به شمال می‌رود.

کامبوزیا پرتوی نویسندگی این سریال را در کنار محمد حاتمی (مدیر تولید سریال و مدیر وقت گروه شاهد) انجام داد و محمدرضا لیقلی نیز موسیقی ماندگار آن را ساخت.

**نبردی دیگر

سریال «نبردی دیگر» در سال ۷۳ و مدتی پس از آمدن آزادگان سرافراز به میهن روی آنتن شبکه یک سیما رفت.

این سریال از معدود آثاری است که مستقیم به موضوع اسارت اختصاص داشته و تصویری از گوشه ای از سختی هایی بود که رزمندگان ما در دوران اسارت متحمل می شدند و اتفاقا با بازخورد بسیار خوبی از سوی مخاطبان همراه شد.

قصه در اسارتگاهی می گذشت که همه بعثی ها در آن به دنبال یک نفر بودند. حاج رسول رستگاری کیست؟ همین ماجرا و افت و خیزهایی که قصه به همراه داشت، باعث شده بود سریال در زمان پخش حسابی خیابان ها را خلوت کند.

قصه «نبردی دیگر» بر اساس طرح آماده‌ای به قلم کاویانی در گروه جنگ شبکه یک ساخته شد و چهارشنبه ها نیز از همین شبکه پخش شد.

عبدالله باکیده کارگردان این سریال ۱۳ قسمتی بود و بازیگرانی چون اکبر سنگی، غلامرضا علی‌اکبری، شاهد احمدلو، حسین خانی‌بیک و مهدی فقیه و... در آن ایفای نقش کردند.

در خلاصه داستان این سریال آمده است: مشعل یکی از افسران استخبارات عراق است که به اردوگاه مفقودان می‌آید تا حاج‌رسول رستگاری را پیدا کند. حاج‌رسول فرمانده‌ای ایرانی است که در عملیات چزابه نصف صورت مشعل را با آرپی‌جی سوزانده است و او حالا در پی انتقام است.

«نبردی دیگر» در زمان پخش خود به دلیل مستند بودن داستان سریال که بر اساس چندین کتاب، خاطره و گفت‌وگوی حضوری و تلفنی نگاشته شده بود، مورد توجه قرار گرفت.

**بهترین تابستان من

سریال «بهترین تابستان من» را می توان اولین سریالی دانست که با نگاه طنز به موضوع دفاع مقدس ورود کرد.

این اثر را علی بهادری در سال ۷۵ کارگردانی کرد و اولین سریالی است که «علی صادقی» بازیگر نام آشنای طنز در آن به ایفای نقش پرداخت.

علیرضا اسحاقی، سیدجواد هاشمی، حسین خانی‌بیک، فاطمه طاهری، شاپور بخشایی، علی صادقی، مهدی صباغی، اسرافیل علمداری، علی جلیلی‌باله، محمد الهی، داریوش یاری، سیروس اعوانی، محسن پناهی، حسن روستایی، امیر محاسبتی، پروین پویا و محسن خرمدره بازیگران این مجموعه تلویزیونی هستند.

این مجموعه تلویزیونی درباره یک نوجوان پرشور یزدی به نام «سعید» است که بهترین تابستان زندگی‌اش را در پشت جبهه‌های جنگ می‌گذراند. نقش سعید را علی صادقی ایفا می کرد. او نوجوانی با لهجه یزدی بود که در زمان پخش از سوی قشر نوجوان نیز با استقبال فراوانی همراه بود.

**سفر به چزابه

در ادامه ساخت آثاری که مستقیم به جنگ و یا تاثیر آن در جامعه می پرداختند، این بار زنده یاد «رسول ملاقلی پور» دریچه ای جدید به فضای جبهه و جنگ باز کرد.

او این بار به سراغ آدمهایی رفت که هرکدام جهان بینی خود را در موضوع دفاع مقدس داشتند و اصلا نگاهشان به مقوله جنگ فرای تعریف دقیق و حقیقی این موضوع بود.

زنده یاد ملاقلی‌پور ساخت این فیلم ـ مجموعه را از سال ۷۳ آغاز کرد و در نهایت در سال ۷۶ آن را به تلویزیون و سینما سپرد.

«سفر به چزابه» عنوان مجموعه‌ای بود که بر اساس دو فیلم «سفر به چزابه» و «نجات‌یافتگان» سریال داستان گروهی گردشگر بود که به مناطق جنگی می‌روند و هر یک از آن‌ها از زمان جنگ داستانی در ذهن دارند.

یکی از آن‌ها کارگردان فیلمی جنگی است که با آهنگ‌ساز فیلمش سر صحنه فیلم‌برداری می‌رود و خود را در چزابه می‌یابد و با رزمندگان شهیدی که کارگردان با آن‌ها آشنا بوده، در صحنه نبرد روبه‌رو می‌شود. آهنگ‌ساز ابتدا از محیط می‌هراسد اما به‌ تدریج در حال و هوای جبهه قرار می‌گیرد و به حس مورد نظرش برای ساخت موسیقی فیلم جنگی می‌رسد.

در این میان پرستار نجات‌یافته‌ای هم هست که به یاد داستان آخرین روزهای جنگ در یکی از درمانگاه‌های هلال احمر می‌افتد که به همراه یک مجروح قطع نخاعی راهی پشت جبهه می‌شود. درگیری هایی که پرستار برای نجات جان مجروحی در خط مقدم جبهه متحمل می شود تا او را نجات بدهد و همچنین تلاش برای اسیر نشدن همین زن پرستار از نقطه های اثر گذار این سریال بود که با بازی عاطفه رضوی ماندگار شد.

«سفر به چزابه» علاوه بر کارگردانی موفق ملاقلی‌پور، با استفاده از بازی‌های روان و جاافتاده بازیگران، فیلم‌برداری موفق فرهاد صبا و تدوین خوب شهرزاد پویا بهره گرفته است. بازی‌های درخشان حبیب دهقان‌نسب، مسعود کرامتی، عاطفه رضوی، فرهاد اصلانی، جمشید اسماعیل‌خانی و... به این سریال جسارت‌آمیز اعتبار دیگری بخشید.

**سیمرغ

سریال «سیمرغ» با موضوع زندگی خلبانان شهید شیرودی و کشوری به کارگردانی حسین قاسمی جانمی در سال ۷۵ ساخته شد.

این سریال با ۴ سال وقفه در سال ۷۹ به روی آنتن رفت و محمد جوزانی در نقش شهید شیرودی، و سیدجواد هاشمی در نقش شهید کشوری و علی‌محمد طالبی در نقش شهید چمران در این سریال ایفای نقش کردند.

سریال سیمرغ زندگی دو شهید معاصر را تصویر می کرد، با توجه به انتخاب خوب بازیگران و همچنین ساخت موسیقی خوب، مخاطبان بسیاری جذب کرد و هنوز خیلی ها آن را به یاد دارند.

اما بعد از ساخت این نمونه موفق، تلویزیون تا سالها بعد دیگر به سراغ ساخت آثاری با موضوع زندگی شهدای معاصر نرفت.

**بازگشت پرستوها

سریال «بازگشت پرستوها» به کارگردانی ابوالقاسم طالبی در سالهای ۷۵ و ۷۶ ساخته شد و در سال ۷۸ از شبکه دو سیما پخش شد.

این مجموعه درباره روزهای سخت اسارت رزمندگان در خاک عراق و بازگشت‌شان به میهن است.

در سریال «بازگشت پرستوها» که بر اساس خاطرات آزادگان ساخته شده، داوود رشیدی، سیاوش طهمورث، کتایون ریاحی، رامین پرچمی، تانیا جوهری، روح‌انگیز مهتدی، گیتی ساعتچی، ملکه رنجبر، فرهاد محبت، عنایت‌الله شفیعی و بهروز شعیبی ایفای نقش کرده اند.

**رقص پرواز

مجموعه «رقص پرواز» روایتگر داستان زندگی دکتر یاوری با بازی مهدی هاشمی جراح متخصص است که در زمان جنگ تحمیلی از آمریکا به ایران بازگشته اما برای انجام یک عمل جراحی مجبور می شود به اهواز سفر کند.

همان زمان ملیحه با بازی لاله اسکندری که دانشجوی پزشکی است، برای یافتن نامزد خود دکتر وحید مولایی (شهاب حسینی) ناخواسته با دکتر یاوری همراه می‌شود. ورود آن دو به اهواز مصادف با بمباران شهر توسط دشمن است. ملیحه در پی یافتن وحید، بیمارستان ها را یک به یک می گردد. دکتر یاوری، وحید مولایی را می یابد اما برای خبر دادن به ملیحه مردد است و... و. .

«رقص پرواز» که با مضمون جنگی و نگاه مستقیم به حضور پزشکان در جنگ توسط احمد مرادپور ساخته شد، پخش‌اش به سال ۸۶ موکول می‌شود؛ آن هم در دهه فجر آن سال، با این حال زمان پخش دیرهنگام سبب نشد که منتقدان از تحسین این سریال چشم‌پوشی کنند. محمدرضا تخت‌کشیان تهیه‌کننده این سریال بود که فیلمنامه آن را علیرضا طالب زاده نوشته بود.

فخرالدین صدیق شریف در نقش دکتر احمد مولایی، سیروس گرجستانی (عمو یخی)، اصغر نقی زاده (محمود عروس)، امیرحسین صدیق (یوسف)، بیوک میرزایی (پدر ملیحه)، آفرین عبیسی (مادر وحید)، ناصر ایزدفر (مدیر هتل) و محمود مقامی در نقش خلبان دیگر بازیگران اصلی این مینی سریال هستند.

این سریال در گروه حماسه و دفاع در هفت قسمت ۵۰ دقیقه ای ساخته شده است.

**خاک سرخ

«خاک سرخ» نام یک مجموعه تلویزیونی ۱۷ قسمتی به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا است که از شبکه یک پخش شد و اولین حضور لاله اسکندری جلوی دوربین به حساب می آید.

این سریال که در ابتدا «لیلا و جنگ» نام داشت، داستانش درباره یک زندانی سیاسی به نام ایرج بود که با پیروزی انقلاب آزاد می‌شود. او هنگام دستگیرشدنش دخترش لیلا را گم می‌کند و همواره در ذهنش به دنبال او بوده است. از سوی دیگر هم‌زمان با شروع جنگ و عروسی لیلا در تهران، او متوجه می‌شود که پدر و مادر واقعی‌اش در خرمشهر زندگی می‌کنند و به دنبال آن‌ها می‌رود، اما این جست‌وجو هم‌زمان با ویرانی خرمشهر و مهاجرت خانواده لیلا از خرمشهر است. این سریال به قلم مسعود بهبهانی‌نیا و تهیه‌کنندگی ایرج محمدی در سال ۷۹ ساخته شد و در دهه ۸۰ روی آنتن شبکه یک رفت.

پرویز پرستویی، مهتاب کرامتی، حبیب رضایی، لاله اسکندری، بهناز جعفری، محمد مختاری، حسین شیدایی و امیر آقایی بازیگران این سریال پر مخاطب بودند.

کارگردانی حاتمی‌کیا و نگاه خاص او به جنگ نام این سریال را در زمره سریال‌های مهم و با اعتبار جنگی قرار داده است.

**در چشم باد

مجموعه تلویزیونی «در چشم باد» به تهیه کنندگی مسعود جعفری‌جوزانی و عباس اکبری در ۵۰ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای برای پخش از شبکه اول سیما تهیه و تولید شد. فیلمنامه این سریال که در زمره سریال‌های «الف» سیما به شمار می‌رود، توسط «مسعود جعفری جوزانی» در مدت دوسال نوشته شد.

سریال تاریخی «در چشم باد»، وقایع سیاسی و اجتماعی سه دوره از تاریخ در سال‌های ۱۳۰۰، ۱۳۲۰ و ۱۳۶۰ را بررسی می‌کند که دوره اول پایان دوره قاجار و دوره پهلوی، دوره دوم جنگ جهانی دوم و دوره سوم یک دوره زمانی خاص در بعد از انقلاب اسلامی ایران را که دوره فتح خرمشهر است، در بر می‌گیرد.

در این پروژه که «حسین علیزاده» موسیقی آن را ساخته، بازیگرانی چون، پارسا پیروزفر، اکبر عبدی، کامبیز دیرباز، سعید نیک‌پور، سحر جعفری جوزانی، لاله اسکندری، ستاره صفرآوه، رضا شفیعی جم، فخرالدین صدیق شریف، جهانگیر الماسی، محمود پاک نیت، محمدرضا هدایتی، هومن سیدی و… ایفای نقش کرده‌اند.

ساخت این سریال یکی از بزرگترین پروژه‌های سریال‌سازی در تلویزیون است که برای ساخت آن تا به حال از ۴۸۰ لوکیشن استفاده شده و به بیش از ۱۰ شهرستان و استان دیگر سفر شد.

«در چشم باد» قصه زندگی خانواده‌ای است که رویدادها و لحظات تلخ و شیرین زندگی‌شان از دوره قیام میرزا کوچک جنگلی تا آزادسازی خرمشهر در آن به تصویر کشیده می‌شود، قصه از زمانی آغاز می‌شود که میرزا کوچک خان جنگلی، در گیلان اعلام جمهوری می‌کند و با این اقدام دوران پر حادثه تاریخ معاصر ایران آغاز می‌شود.

پدر خانواده معروف به «ایرانی» از یاران میرزا کوچک خان جنگلی است. پس از کشته شدن میرزا، ایرانی همراه خانواده‌اش به تهران کوچ می‌کند و با دایر کردن یک چاپخانه فعالیت‌های سیاسی‌اش را پی می‌گیرد.

در این سریال ۱۵۰ بازیگر در نقش‌های اصلی ایفای نقش کرده‌اند. «سعید نیک‌پور» نقش «حسن ایرانی» پدر خانواده را بازی می‌کند. او از ابتدای سریال در قصه حضور دارد و در فاز دوم از قصه خارج می‌شود. ایرانی ۳ پسر و یک دحتر دارد که نام یکی از پسرها «بیژن» است و نقش او را «پارسا پیروزفر» بازی می‌کند. «بیژن» خلبان است و در جنگ جهانی دوم با متفقین می‌جنگد. او پس از جنگ دستگیر و به خارج از کشور تبعید می‌شود.

بیژن زمان جنگ تحمیلی به ایران می‌آید و برای پیدا کردن پسرش مجبور می‌شود به جبهه برود. نقش پسر دیگر ایرانی به نام «نادر» را «کامبیز دیرباز» بازی می‌کند. «نادر» تاجر است و تمایل زیادی به دخالت در ماجراهای سیاسی ندارد. نقش همکار و دوست او را «رضا شفیعی‌جم» بازی می‌کند.

اسد پسر کوچکتر خانواده «مهدی کاسه ساز» در حمله هوایی متفقین به نیروی دریایی بندر پهلوی به همراه ید الله بایندر شهید می‌شود. فاطمه دختر ایرانی «گلاره عباسی» با محمود دژگیر «محمد رضا هدایتی» ازدواج می‌کند.

**شوق پرواز

«شوق پرواز» داستان زندگی خلبان شهید عباس بابایی است که  به کارگردانی زنده یاد یدالله صمدی ساخته شد و بازی شخصیت سرلشکر خلبان بابایی را شهاب حسینی بر عهده داشت.

این سریال از شهریور ماه سال ۱۳۹۰ تا بهمن همان سال و در قالب ۲۴ قسمت به روی آنتن رفت.

مرحله پیش‌تولید سریال از سال ۱۳۷۶ آغاز شد و بخشهایی از فیلم که مربوط به دوران کودکی سرهنگ شهید بابایی در شهر قزوین بود هم فیلمبرداری شد. کارگردانی سریال در این دوره بر عهده حسین قاسمی جامی و نویسندگی ۳ تن از نویسندگان ارتش گذاشته شده بود که به علت اختلاف نظرهای بوجود آمده بین عوامل تولید در همین ابتدا متوقف شد.

ولی پس از وقفه‌ای ۱۰ ساله مجدداً از ۱۳۸۶ کلید خورد. در این دوره نویسندگی فیلم‌نامه کار مشترک ارتش، بنیاد امور ایثارگران و جانبازان و خانواده عباس بابایی بود. با ورود یدالله صمدی به عنوان کارگردان، تصویربرداری سریال از خرداد ۱۳۸۸ آغاز شد. ملیحه حکمت، همسر عباس بابایی با دیدن فیلم «دل‌شکسته» تحت تاثیر بازی شهاب حسینی قرار گرفت و وی را برای ایفای نقش همسرش در سریال پیشنهاد داد که با موافقت سایر عوامل تهیه روبرو شد.

شهاب حسینی، شهرام حقیقت دوست، افسانه بایگان، الهام حمیدی، اکبر عبدی، فرهاد قائمیان، عبدالرضا اکبری، عباس امیری، مهران رجبی، مینا جعفرزاده، مهدی فقیه، اتابک نادری، محسن افشانی، آنا برزینا، زهره حمیدی، بهزاد رحیم خانیف سیدعلی صالحی، کوروش تهامی، مختار سایقی، حسن جوهرچی، حسین بابایی، سلما بابایی، ستاره اسکندری و اکرم محمدی بازیگران این مجموعه بودند.

درباره دوران دفاع مقدس آثار دیگری نیز ساخته شده اند اما کمتر اثری است که به موضوع اسارت و یا آزادگان هم پرداخته باشد.