به گزارش سینماپرس، سید محمد حسینی منتقد و کارشناس سینما درباره فیلم‌های اجتماعی که در جشنواره سی و ششم فیلم فجر به نمایش درآمده است گفت: فیلم‌هایی که به نمایش درآمدند کارهای اجتماعی نیستند، فضای ملودرام شبه خانوادگی هستند که به موضوعات درماندگی خانواده می پردازد. مسائل مطرح شده در فیلم‌ها مسایل اپیدمیک در  اجتماع نیست و بیشتر فیلم‌های متهورانه است. این نوع فیلم ها در سینمای ایران به سنت متداولی بدل شده است. درآثار اجتماعی غالب فیلم‌ها  به مسایل ملتهب اجتماعی می‌پردازد که تمام جامعه را تحت الشعاع قرار دهد مانند موضوع چرخش سرمایه (پول)، قضاوت، موضوع مسکن و... از این دسته موضوعات در سینمای غرب به وفور دیده می شود با عنوان economic movies این آثار به موضوعات اقتصادی، تراست ها کارتل ها و فضاهای از این دست توجه دارد که در هالیوود دیده می‌شود.

افراد مغلوب و بیچاره کاراکترهای آثار اجتماعی/ زن‌ها نماد درماندگی 

وی ادامه داد: اما در سینمای ایران بیرون از در خانه را خط قرمز سینما به حساب می آورند و  سینما را برای خروج از خانه منع کرده‌اند و هرچه دلشان می خواهد تنها بد گویی می کنند.  مشخصه های اجتماعی کاراکترهای فیلم‌های ما اکثراً افراد  مغلوب و  بیچاره هستند که  زندگی‌شان را از دست دادند  یا در صورتی که مرفه هستند، زندگی پنهان دارند که زندگی پنهان مهمتر است. افراد  چند لایه نیستند  افراد سطحی متعصبی هستند که در گذشته ماندند و  بدوی هستند.   زن هایی که نماد درماندگی هستند،  آدم هایی که زندگی شان تباه شده است  و با ازدواج زندگی‌اشان از دست رفته است  یا زنانی که سن و سال بالایی دارند افراد خسته‌ای به نمایش گذاشته می‌شوند این افراد موتیف ثابت زنان در آثار سینمای ایران هستند.  

نمایش جوان‌های یاغی؛ به دنبال فرار از کشور

حسینی در ادامه درباره کاراکترهای فیلم‌های اجتماعی گفت: جوان هایی که یاغی هستند و به دنبال فرار از کشور هستند. دنبال این که در ظرف شیر یک حباب  از خودشان بیرون ندهند و از کشور بروند. طاقت و قراری در این سرزمین برای جوانان  وجود ندارد. در خانواده برادری وجود دارد که نماد تصلب می‌شود  و از این دست ماجراها.   این ترکیب را در سینمای خودمان شاهد هستیم که مربوط به سالهای اخیر نیست مربوط به سالهای دراز است و  اصلا ربطی به اجتماع ندارد.

آثار اجتماعی محصول مطالعه اجتماعی نیست

وی ادامه داد: به عقیده من این دست آثار محصول مطالعه اجتماعی نیست حتی مطالبه اجتماعی هم ندارد. مطالبه اصلی این گونه آثار، بیشتر نوعی  تظاهر به شبه روشنفکری است که جامانده در دهه ۲۰ که نوستالژی کافه در ذهن می‌پروراند. گویا یک شبه نوآری  نسبت به جامعه دارد. فضای سیاه، باران خورده خیس پر از جنایت را به نمایش می گذارد. نوشته‌های سینمایی هم  مملو از این موتیف است شاید عین به عین این نباشد اما ماهیتش اینگونه است. به همین دلیل نمی توان نامش را سینمای اجتماعی گذاشت که سینمای  مصلحانه باشد و به کنش های اجتماعی بپردازد و مخاطب را متوجه برخی از ناهنجاری کند.  

حسینی در ادامه به سخنان امام راحل (ره) اشاره کرد و گفت: در منشور هنرمندان امام رحمت الله یک جمله ای دارند: «هنر در مدرسه‌ی عشق، نشان دهنده‌ی نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی است.  هنر در عرفان اسلامی ترسیمِ روشن عدالت و شرافت و انصاف و تجسیم تلخکامی گرسنگانِ مغضوبِ قدرت و پول است. » این جمله حضرت امام بسیار مهم است زیرا یک گزاره شرطی است که نقاط کور و مبهم را شرط می کند. به این مضمون اگر فردی کشف ارشمیدسی کرد و گفت  کشف کردم در جامعه دروغ وجود دارد این کشف نیست زیرا هیچ جامعه بشری  عاری از دروغ نیست.   این نمی تواند نقاط کور و مبهم باشد.  

امام راحل (ره) به کنکاش اجتماعی در آثار توجه داشتند/ فیلم‌های اجتماعی به دردهای مخاطب می‌افزاید

داور جشنواره ققنوس سینمایی در ادامه تاکید کرد: نگاه امام در این موضوع مستقیماً به کنکاش اجتماعی توجه دارد زیرلایه های اجتماعی را مطرح کردن نه این که  بگوییم  دختران تن فروش در اجتماع وجود دارد. سینما از این خبر هرگز فراتر نمی رود. نمونه خوبش در سالهای گذشته فیلم بدوک مجیدی فیلم اجتماعی خوب است. مخاطب را با این معضل اجتماعی کور و مبهم آشنا می کند و در بستر انسانی و کودکانه آن را  مطرح می کند که برای مخاطب ایجاد انگیزه جهت حل مشکل کند. اما این فیلم‌های خسته، بر دردها و رنج های مخاطب  می افزاید.

سینمای ما کنکاشی در مسایل اجتماعی نمی‌کند/ربا موضوع سینمای ایران نمی شود

حسینی در ادامه تاکید کرد: به نظر من سینمای ما کنکاش و تلاشی در جهت درک درست مسایل اجتماعی خودش نمی‌کند و از زیرلایه ها و مفاهیم عمیق اجتماعی برداشت درستی ندارد. به همین دلیل آثار سطحی به نظر می رسد و  تظاهر به اجتماعی بودن دارند. به عنوان مثال درباره جریان سرمایه در هالیوود تا حالا چند فیلم در حوزه بورس ساخته شده که همه به نحوی نگاه جدی به این مسئله دارند و تاکید دارند که بورس چقدر در زندگی افراد تاثیردارد و می‌تواند  مشکل درست کند. در حوزه رسانه که پدیده نوظهور و مدرنی است و فضای اجتماعی خاصی ترتیب داده چند فیلم ساخته شده است؟ موضوع ربا مسئله سینمای ایران نمی شود در حالی که مسئله اجتماعی مردم ایران است.  

وی دادامه داد: در برخی از آثار تظاهرات شبه فمنیستی هم دیده می شود که فیگور روشنفکری آن را غلیظ تر کند. این تظاهرات هم در حد حرفهای سطحی  بتی فریمن فراتر نمی رود. فیلمسازان آثار اینچنینی هم  بهتر است کتاب‌های مرتبط را بخوانند تا عمیق‌تر به این موضوع بپردازند این نوع تظاهرات در آثار کاملا دمده شده است.  

حسینی فیلم‌های امسال را گامی رو به جلو ندانست و گفت: در کل فیلم های امسال گامی فراپیش نبودکه  شاهد تحول در آثار اجتماعی باشیم. جدای از یک اثر بسیار خوب در آثار اجتماعی، «شعله ور» ساخته آقای نعمت‌الله  بسیار شایسته بود.

«شعله‌ور» از مفاهیم شبه خبری موجود فراتر می‌رود

وی در ادامه درباره فیلم «شعله‌ور» گفت: «شعله ور» در زیرلایه‌ خودش عمیق تر از آثار سطحی موجود اجتماعی است.   حمید نعمت الله همین کار را در کار قبلی هم سعی داشت انجام دهد.   او با مطرح کردن موضوع ازدواج سفید که موضوع سخت و  پیچیده ای است در قالب سینمایی با حیا آن را بیان کرد، مخاطب درگیر قصه شود. «شعله ور» اثری مضمونی است تا تکنیک.   موضوع حسد جدی و فوق العاده مطرح می شود

حسییی ادامه داد: نعمت الله در این اثر گام جدی را برداشته تا از این مفاهیم سطحی موجود و  دستمالی شده شبه خبری و ژورنالیستی فراتر برود و در سطح های عمیق تر انسان شناختی حرکت کند. زیر لایه ماهیت انسانی را به تصویر بکشد که حسد یکی از مولفه های زیر لایه کالبدی وجودی بشر می تواند باشد. نکته جالب این است که حسد از عناصر وجودی بشر است که تنها می‌توان درباره وجه منفی آن صحبت کرد و هوشمندانه همین موتیف را پیش گرفته و کار مفهومی را ساخته است.   فیلم «شعله‌ور» فیلمی سرحال است که می توان راجع به آن صحبت کرد و  این که یک انسان حسود چگونه می‌تواند آسیب زننده باشد و خود راه به تباهی بکشاند. شخصیت داستان که از همان ابتدا معتاد است و تا انتهای فیلم که دست ساخته خودش را خراب می‌کند و تا آستانه مرگ پسرش هم پیش می رود.  

وی در خاتمه تاکید کرد: نکته بسیار خوبی که این اثر آقای نعمت الله دارد مانند آثار قبلی، پایان فیلم  را سیاه و تاریک و از دست رفته به نمایش نمی‌گذارد از پایان‌هایی که در روزگار ما مد شده با عنوان پایان باز. پایان فیلم همچنان بارقه امید و بازگشت در آن وجود دارد. انسانیت و انسان بودن در فیلم به خوبی دیده می‌شود و به عقیده من  تنها اثر اجتماعی خوب  جشنواره است.

*فارس