جلیل سامان فیلمنامه نویس، کارگردان و تهیه کننده ایرانی است که  در سال ۴۸ در تهران متولد شد و فعالیت هنری خود را  با فیلم مستند آغاز کرد.

مستند "بازسازی قیام جنوب"، "بازسازی سوسنگرد از مجموعه روایت فتح"، مجموعه مستند بازسازی حدیث سرو و حدیث دلدادگی از مستندهایی است که در کارنامه هنری جلیل سامان وجود دارد.

از ویژگی‌های جلیل سامان این است که چند مهارت را در یک اثر بر عهده دارد. کارگردانی، نویسندگی، تدوین و تهیه کنندگی از مسئولیت‌هایی است که سامان در آثارش برعهده دارد.


"ترس و لرز"، "قرارگاه"، "گذرگاه تاریکی"، "تافته جدا بافته"، "ارمغان تاریکی"، "پروانه" و "نفس" از سریال ها و "هانیه" و "وقت بودن" نیز از فیلم هایی است که سامان نوشته، کارگردانی و تدوین کرده است. همچنین فیلم کوتاه "کلید" برای گروه سنی کودک و نوجوان از دیگر آثار این هنرمند است.

شاید بیشترین محبوبیت و شهرت جلیل سامان را باید در سه سریال‌های اخیر او در تلویزیون دانست. ارمغان تاریکی، پروانه و نفس سه اثر جلیل سامان است که توانست با پرداخت خوب و متفاوت در نظر مخاطبان دیده شود.

"ارمغان تاریکی" محصول سال ۱۳۸۹، "پروانه" محصول ۱۳۹۱ و "نفس" محصول سال ۱۳۹۶ از آثاری هستند که با پرداختن به موضوع گروهک تروریستی منافقین که تا کنون در تلویزیون کمتر به آن پرداخته شده است، جلیل سامان را در نزد مخاطبان به محبوبیت رساند.

به همین مناسبت به سراغ جلیل سامان رفته و در خصوص جدیدترین فعالیت‌های این کارگردان سینما و تلویزیون با وی به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه خواهید خواند:

سامان: باید بگویم تمامی کارهای من تنها در این حوزه نبوده و من سریال های دیگری هم ساخته ام که می توانید بگویید این سه سریال بیشتر دیده شده است. اصل قصه کارهایم پرداختن به خصلت‌ها و تفکرات آدم‌هاست اما در ارتباط با گروهک تروریستی منافقین امکان درام پردازی خوبی وجود دارد که از جذابیت های ویژه ای برخوردار است و من سعی کردم از این ویژگی ها استفاده کنم تا کارهایی را به تصویر بکشم که برای مخاطب جذاب تر و متفاوت تر از دیگر کارها باشد.


به طور کلی انسان‌ها در موقعیت‌های بغرنج خصلت‌های واقعی خود را نشان می دهند. در گروهک تروریستی منافقین موقعیت‌های بغرنج فراوانی است و عناصر عاطفی، هیجانی، پنهان کاری و اسلحه وجود دارد که این عناصر برای مخاطب جذاب هستند و با  تک تک آنها هر سینماگری می تواند مانور خوبی در کارهایش بدهد، همچنین هر درام پردازی می تواند شخصیت پردازی کند، شخصیت را در بحران‌های خاصی قرار دهد، این دلیل اصلی من برای پرداختن به موضوع گروهک تروریستی منافقین است. گروهک تروریستی منافقین هنوز دارای لایه های پنهانی است که در سریال‌های "ارمغان تاریکی"، "پروانه" و "نفس" به آن پرداخته نشده و حتی درباره آن صحبت نشده است.

میزان: یکی از ویژگی های قصه پردازی شما در سریال های سه گانه‌تان موضوع عشق انسانی است. در "نفس" و "ارمغان تاریکی" هم مانند "پروانه" به موضوع عشق پرداخته می شود، اینها چه ارتباطی با موضوع گروهک تروریستی منافقین دارد؟

سامان: پرداخت به این گروهک تروریستی سوژه اصلی کارهای من نبوده و نیست، بلکه قصه است که نقش اصلی را در کارهای من بازی می کند، مثلا عشقی که مجید در سریال تلویزیونی "ارمغان تاریکی" دارد تا آنجا پیش می رود که از بزرگترین سرمایه و هیجان زندگی اش که بینایی و کارش است می‌گذرد. شخصیتش ارتقاء می یابد و به عبارتی با دنیا به خاطر عشقش می جنگد. اگر بینایی و مادیات را نمودی از دنیا قرار بدهیم، مجید در سریال "ارمغان تاریکی" از آنها فراتر می رود.  

من بعد از مجموعه های "ارمغان تاریکی" و "پروانه" بازخوردهای زیادی دیدم که معلوم بود مخاطبان عشق را در پایین ترین درجه اش درک کرده بودند، این شد که در سریال "نفس" نگاه دیگری به عشق را به تصویر کشیدم و به شدت بر خلاف توقع مخاطب، خودم نیز معتقد بودم که عشق همیشه یک گونه نیست و حتی ممکن است فریبنده باشد و نتیجه آن را در سریال نفس با اتفاقاتی که در داستان رقم خورد به خوبی لمس و تجربه کردم.


میزان: سریال تلویزیونی نفس در ماه مبارک رمضان روی آنتن رسانه ملی رفت، فکر می کنید این زمان برای پخش چنین مجموعه ای مناسب بود؟ آیا به فکر زمان پخش این مجموعه در زمان مناسب تری نبودید؟

سامان: بله درست است من برای پخش مجموعه تلویزیونی نفس نگرانی داشتم. سریال نفس در ماه مبارک رمضان و در زمان افطار و شادی روزه داران پخش شد و روزه دار به نوعی یکباره با فضای جدی و خشن روبرو می‌شد، می توان گفت این  به نوعی ضدحال زدن به مخاطب است، چرا که زمان در نظر گرفته شده برای پخش این مجموعه در ماه مبارک رمضان اصلا تصمیم خوبی نبود، و به اعتقاد من اگر در زمان دیگری جز ماه مبارک رمضان روی آنتن رسانه ملی می‌رفت شاید با استقبال بیشتری مواجه می‌شد.

میزان: بازخوردهای مخاطبان و  مسئولان بعد از پخش مجموعه تلویزیونی "نفس" چگونه بود؟ آیا با واکنش های متفاوتی مواجه شدید؟

بله بازخوردها متفاوت بود. برخی از مسئولان این مجموعه تلویزیونی را بسیار دوست داشتند و استقبال کردند، برخی ها نیز می پرسیدند مناسبت این سریال با ماه مبارک رمضان چه بود و چرا در چنین زمانی این مجموعه پخش شده است، به طور کلی هم مسئولان و هم مخاطبان واکنش هایشان برایم متفاوت بود.

میزان: قطعا روند فیلمسازی یک کارگردان نشان از علاقه یا عقیده او دارد، از این پس دوست دارید سراغ چه سوژه هایی بروید؟

سامان: جامعه ما به نشاط نیاز دارد، منظورم از نشاط صرفا ساخت فیلم های طنز یا کمدی نیست چون یک بخش از علاقه مخاطب را طنز تشکیل می دهد و گاهی نشاط معنوی برای مخاطب در کارهایی است که یک غم شیرین در آن نهفته باشد، که من تلاش کردم در کارهایم این المان را در نظر بگیرم و سلیقه مخاطب را با هر نوع سلیقه ای اعمال کنم، اما در هر صورت باید تعادلی میان انواع  ژانرها و مجموعه های تلویزیونی در نظر گرفت، در غیر این صورت ممکن است حتی یک  فیلمنامه عالی هم برای مخاطب آزاردهنده و تلخ از آب در آید و حتی ممکن است مخاطب را دچار افسردگی کند، به همین خاطر در آثاری چون سریال "نفس" با موضوع گروهک تروریستی منافقین باید بسیار سنجیده عمل کرد. چنین آثاری خوب است که ساخته شود تا در ذهن کسانی که از انقلاب تصویری ندارند، واقعیت ها بیان شود اما توصیه نمی کنم پشت سر هم به این موضوع پرداخته شود و به گونه ای شاهد چنین آثاری باشیم که برای مخاطب جذابیت ایجاد کند.

میزان: آثاری که شما ساخته اید و با محبوبیت در نزد مخاطب همراه بوده است علاوه بر جنبه سیاسی و مکتبی، دارای جنبه تاریخی است. ارزیابی شما از وضعیت پرداختن به آثار تاریخی چیست؟

سامان: در سینما کارهای تاریخی زیادی ساخته نشده است اما در تلویزیون آثار خوبی ساخته شده است که یکی از بهترین های این ژانر مجموعه تلویزیونی "کیف انگلیسی" است.

میزان: فصل دوم سریال تلویزیونی"نفس" چه زمانی ساخته خواهد شد؟

سامان: در حال حاضر شرایط ساخت فصل دوم "نفس" فراهم نشده است. بخش اصلی تصمیم برای ساخت این مجموعه  به سازمان صدا و سیما مربوط می شود. ساخت هر اثری هزینه دارد و وقتی شرایط مالی زیاد مناسب نباشد نمی توان خیلی درباره ساخت فصل دوم اندیشید. من تصور می کنم فعلا ادامه ساخت سریال نفس برای سازمان صدا و سیما در اولویت نیست. من بعد از اتمام فصل اول نفس با تمام خستگی که داشتم اما طرح کلی فصل دوم را آماده کردم و به سازمان صدا و سیما تحویل دادم.
 

سامان: فیلمسازی جدا از جامعه نیست، سینمای گیشه برای جذب مخاطب از همان مؤلفه هایی استفاده می کند که بقیه جهان استفاده می کنند در حالی که نسبتی با فرهنگ و تمدن ما ندارد، سطح سلیقه مخاطب را ارتقاء نمی دهد و فقط ممکن است بتواند با شوخی‌های سطحی و مبتذل او را سرگرم کند.

در وضعیت فعلی، سینما چاره‌ای جز نشاط و سرگرمی ندارد و‌ ما باید یاد بگیریم چطور فیلم‌های سرگرم کننده و طنز با محتوا بسازیم. دیگر سینمای شخصی به مدد بخش خصوصی یا حمایت‌های دولتی بوجود نخواهد آمد، مگر اینکه یک نفر پاکباخته پا در میدان تهیه و سرمایه‌گذاری سینما بگذارد و هزینه کند.

با این وجود باید دست‌اندرکاران سینما فراموش نکنند که سینمای ایران خارج از مرزها مخاطب‌هایی دارد که نباید فراموششان کرد. ما باید ضمن رصد سینمای زیرزمینی و جشنواره‌ای فیلم‌های جهانشمول بسازیم، مردم دنیا باید صدای تمدن و فرهنگ ایرانی و اسلامی را بشنوند. فراموش نکنیم آمریکا اول با سینمایش ریشه در دیگر فرهنگ ها می‌کند، تقاضا را برای خرید کالاهایش و نفوذ فرهنگش بوجود می‌آورد. این چیزی است که ما سال‌ها از آن غافل هستیم و با تولید آثاری که مصرف داخلی دارد رو به فراموشی رفته‌ایم.

میزان: برای جوانانی که علاقه به بازیگری دارند "دانشگاه، کلاس‌های بازیگری و تئاتر" کدام را توصیه می‌کنید؟

سامان: به جوانان علاقمند توصیه می‌کنم قبل از هر تصمیمی در ارتباط با ورود به دنیای بازیگری وارد یک گروه تئاتری بشوند یا به یک آموزشگاه معتبر رفته و استعداد خود را مورد سنجش قرار دهند. اگر مستعد بودند به دانشگاه بروند، اما متأسفانه فضای بسیاری از آموزشگاه‌ها از نظر اخلاقی و علمی مأیوس کننده است و ممکن است پا در سراب بگذارند. من شخصا گروه های تئاتر را خواستگاه پرورش بازیگر می‌دانم و اگر بتوانند گروه های نمایشی سالم و معتبری پیدا کنند راه برایشان بازتر است.

میزان: تا کنون اثری در سینما و تلویزیون بوده که شما را درگیر کرده و در آن تامل کنید؟

بله آثار زیادی بوده که آنها را دوست داشته و جذب ویژگی های آنها شدم، در تلویزیون جذب آثار غیر نمایشی می‌شدم و در سینما فیلم هایی که در نوجوانی ام دیدم مجذوبم می کرد، اما در سال های اخیر عناصری کمتر اثری پیدا می‌شود که نظرم را جلب کند، چراکه دیگر فیلم فاخر با ویژگی های مناسب کمتر در سینمای ایران تولید می‌شود.

میزان: به کدام بازیگر و کارگردان سینما و تلویزیون از نظر کیفیت کاری علاقه دارید؟

سامان: اغلب بازیگران شناخته شده ما بازی‌های موفقی داشته اند و اسم آوردن از هر کدام ممکن است غلط باشد. واقعیت این است که سینما یک کار به شدت گروهی است و هیچ بازیگر موفقی نمی تواند بدون فیلمنامه، فیلمبرداری، گریم، کارگردانی و تدوین خوب،   بازی خوبی جلوی دوربین ارائه کند و معمولا بازیگران کمی این شانس را دارند که با چنین موقعیتی مواجه شوند.

نمی توانم اسم کارگردانی را ببرم که همه کارهایش موفق بوده باشد. ما فیلم های خوب و موفق زیادی در سینمای ایران داریم، من از همه آنها یاد می گیرم، اما به نظر من فیلمسازی که همه یا اغلب آثارش قابل ستایش باشد به ندرت وجود دارد، البته این یک بحث سلیقه ای است و ممکن است برخی بتوانند چندین اسم بیاورند که کارهای فاخر زیادی داشته‌اند.


میزان: پیشنهادی برای تولید اثر دیگری در دست نگارش یا ساخت دارید؟

سامان: چند پروژه به طور مستقیم و غیرمستقیم به من پیشنهاد شده است، اما بعد از مطالعه و بررسی جذبم نکرد، به شخصه پیگیر پروژه شهید چمران و کارهای دیگری هستم که فعلا به جایی نرسیده است.