به گزارش سینماپرس، پنل تخصصی «مطالعات جشنواره های سینمایی» با حضور پروفسور ماریک دووالک دانشیار مطالعات رسانه و مدیر «برنامه هنرها و جامعه» در دانشگاه اوترخت هلند و فاطمه حسینی شکیب عصر سه شنبه ۳ اردیبهشت ماه در ششمین روز از جشنواره جهانی فیلم فجر در دانشکده سینما تئاتر برگزار شد.

ماریکه دِوالک در ابتدای این پنل گفت: علاقه من به سینما باعث شد تحصیلاتم را در سال ۱۹۹۴ در سینما و رسانه دنبال کنم. از زمان پروژه دکترایم، جشنواره ها و ترکیب تجارت و هنر بحث مهمی برایم بودند که البته هنوز من را به خود مجذوب می کنند. سه سال برای پایان نامه دکترای تحصیلی ام به فستیوال های مختلف سفر کردم و جنبه های مختلف فستیوال ها را جمع آوری کردم. تز دکترای من بعدها به صورت کتاب منتشر شد و از آن زمان تحقیقات پیرامون جشنواره ها بسیار گسترده تر شده است.

وی با بیان این که قرار است در این پنل درباره چرخه فستیوال های بین المللی صحبت کند، تصریح کرد: چرخه جشنواره ها دچار تحولات عظیمی شده و دیجیتالی، جهانی و تجاری شدن آن ها بر این چرخه بسیار تاثیر داشته است. روابط قدرت میان تهیه کنندگان فیلم و کشورهایی که جشنواره ها را برگزار می کنند، یکی از بحث های روز درباره جشنواره ها هستند.

این دانشیار مطالعات رسانه درباره تاریخچه برگزاری جشنواره ها توضیح داد: جشنواره ها با فستیوال فیلم ونیز در سال ۱۹۳۲ آغاز می شوند و از آن زمان تا به حال نهادهای مختلفی متولی برپایی جشنواره ها بودند. فستیوال ونیز جزئی از یک دوسالانه هنر بود و هفتمین هنری که به این دوسالانه اضافه شد سینماست و از آن جا هنر هفتم به سینما اطلاق می شود.

وی افزود: آن زمان فستیوال ها جایگاه فیلم های هنری و خاص بودند نه فضایی برای رقابت تجاری فیلم ها و قرار بود فیلم های هنری برای دریافت جایزه بهترین فیلم با هم رقابت کنند. در واقع موسولینی به دلایل فاشیستی و برای پروپاگاندا این فستیوال را راه انداخت. موسولینی مشابه هیتلر فکر می کرد در این فضای جشنواره ای که کشورهای مهم با گنجینه های هنری در آن شرکت می کنند هویتی خواهد ساخت که به نفع حزب فاشیست خواهد بود.

دِوالک با این توضیح که جشنواره ونیز از جایی به بعد زیر نظر وزارت مطبوعات رفت، گفت: این فستیوال فیلمسازانی را ترجیح می داد که فیلمی در حمایت از فاشیست بسازند. این سیاسی شدن اعتراض ها را برانگیخت. اوج اعتراضات در سال ۱۹۳۸ بود که فیلم «المپیا» از طرف هیتلر برای تبلیغ المپیک برلین ساخته شد و در همین سال لنی ریفنشتال و پسر موسولینی جایزه را گرفتند.

وی با اشاره به اینکه همان سال انیمیشن «سپید برفی» نیز در جشنواره ونیز حضور داشت ولی نادیده گرفته شد، اظهار کرد: این انیمیشن تنها یک جایزه حاشیه ای دریافت کرد و این باعث شد که انگلیسی ها، آمریکایی ها و فرانسوی ها برای خارج شدن از نگاه سیاسی ونیز، جشنواره کن را راه بیندازند.

به گفته این عضو شورای مشورتی مجله مطالعات فیلم ، اگر «سپید برفی» جایزه اصلی ونیز را برده بود کشورهای دیگر به فکر ایجاد جشنواره برای خودشان نمی افتادند.

وی افزود: یکی از دلایل اهمیت جشنواره ها بحث توریست است. اولین دبیر جشنواره ونیز رییس هتل های لوکس زنجیره ای سیگا  بود و در واقع انگیزه شان از راه اندازی ونیز پر شدن هتل هایشان بود؛ هتل هایی لوکس که فستیوال ها در لابی آن ها برگزار می شد. ایده شکوه و جلال گویا به همین دلیل با مفهوم فستیوال گره خورده است. به همین دلیل است که شهرداری ها و دولت ها علاقه به برگزاری جشنواره ها در شهرهایشان دارند چون به بخشی از سیاست های بازاریابی آن ها کمک می کند.

دِوالک با بیان این که دلیل دیگر علاقه کشورها به برگزاری جشنواره، آمدن آدم ها به این فستیوال بود تا شاید این حضور بتواند به صنعت فیلم آن کشور کمک کند، گفت: هر چند که قرار بود این فستیوال ها از سینمای هنری حمایت کنند ولی با حضور سوپراستارها شکوه هالیوودی در جشنواره ها ایجاد شد.

وی تاریخچه جشنواره ها را به چهار دوره تقسیم کرد و افزود: دوره اول از سال ۱۹۳۲ تا ۱۹۶۸ است که شلوغی هایی در فرانسه اتفاق می افتد و در این دوره جشنواره ها فضایی برای نمایش سینمای ملی کشورها هستند. در سال ۱۹۶۸ جشنواره ها شروع به فرهنگسازی کردند تا از هم متمایز شوند اما در سایه اعتراض به جنگ ویتنام و بازخوانی دوباره مارکسیسم در اروپا، شلوغی در کن اتفاق افتاد و موج نویی های سینما در حمایت از دانشجویان می خواستند جلوی برگزاری جشنواره را بگیرند.

نویسنده کتاب «جشنواره های فیلم: تاریخ، تئوری، روش و عمل» درباره دوره ابتدایی برگزاری جشنواره ها توضیح داد: در دوره اول کشورهای مختلف سالی یک یا دو فیلم شاخص خود را به عنوان نماینده به جشنواره ها می فرستادند اما در دوره دوم تهیه کننده ها فیلم ها را می فرستادند و شرایط خصوصی تر و شخصی تر شد.

وی ادامه داد: این چرخش در سیاستگذاری ها بیشتر به سمت رویکردهای اجتماعی و سیاسی بود و قرار بود اقلیت های کمتر دیده شده بیشتر مورد توجه قرار گیرند. در این دوره سینمای مولف برجسته می شود. در دوره دوم که تا ۱۹۸۰ ادامه دارد، جشنواره ها تخصصی تر شده و گفتمان های مختلف هنر در این فستیوال ها با هم مواجه می شوند.

دِوالک با بیان این که از سال ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰ فستیوال ها شروع به سازماندهی های پیچیده تر می کنند و تبدیل به پدیده هایی جهانی می شوند، توضیح داد: در این فستیوال ها گفتمان های مختلف هنری با هم رقابت و همکاری می کردند. این نظام مند شدن فستیوال ها باعث متمایز شدن جشنواره ها از هم و به مرورمخاطبان جدیدی به جشنواره ها اضافه و فیلم ها براساس محتوا و فرم شان برای جشنواره ها انتخاب شدند.

وی دهه ۱۹۹۰ را دوره ورود جشنواره ها به سینماهای چند سالنه و بزرگ دانست و گفت: در دوره چهارم که از سال ۲۰۰۰ شروع می شود مسایل مختلفی پیش می آید و به شدت فستیوال ها تجاری و به مکانی برای توزیع فیلم تبدیل می شوند. پس از مدتی فیلم ها از طریق شبکه های مجازی قابل دسترس می شوند و پرسش این جاست که چه اتفاقی برای جشنواره ها رخ خواهد داد و این فضای مجازی چه ارمغانی برای جشنواره ها خواهد داشت؟ هیچ کس نمی داند این فضای مجازی چه شکل های تازه ای را در توزیع فیلم و ... رقم خواهد زد.

دِوالک افزود: اتفاقات دو دهه اخیر نقش فستیوال ها را به عنوان دربان های فرهنگی زیر سوال می برد. این جشنواره ها می توانستند تاثیراتی داشته باشند مثل این که هنرمندان جوان را تشویق کنند اما این نقش سنتی اکنون مقداری زیر سوال رفته است.

این دانشیار مطالعات رسانه در پایان خاطرنشان کرد: بیشتر از ۶ هزار جشنواره سینمایی در دنیا وجود دارد و یکی از ویژگی هایی که کماکان جشنواره ها می توانند از آن برخوردار باشند امکان دیدار با عوامل فیلم است. مخاطب جشنواره در مدت زمانی کوتاه خود را در فضای جمعی فشرده ای غرق می کند و این بسیار موثرتر از حضور در سینما برای تماشای یک فیلم است. این فستیوال ها در زمان ومکان خاصی روی می دهند و تکرار هر ساله آن ها باعث می شود تبدیل به نوعی مراسم آیینی شوند.

آدرس سایت رسمی جشنواره Fajriff.com و پست الکترونیکی جشنواره Info@Fajriff.com است.

سی‌وهفتمین دوره جشنواره جهانی فیلم فجر از ۱۸ تا ۲۶ آوریل ۲۰۱۹ (۲۹ فروردین تا ۶ اردیبهشت ۱۳۹۸) به دبیری رضا میرکریمی در تهران در حال برگزاری است.