جواد جزینی؛ نویسنده در گفت و گو با خبرنگار ادبی خبرگزاری سینمای ایران گفت: ادبیات عامه پسند به گونه ای از داستان و رمان می گویند که به لحاظ ساختار هنری پیچیده نیست و به همین دلیل مردم ارتباط راحت تری با آن برقرار می کنند. این نوع ادبی به لحاظ شکل، زبان و موضوع خیلی ساده و دم دستی و کلیشه ای است. این نوع ادبیات در جوامع مختلف تعریف های متنوعی دارد که در برخی از آن ها به ادبیات زرد مشهور است. در برخی مکاتب ادبی این گونه داستان ها مورد سرزنش قرار گرفته است زیرا ساده پسندی و عدم تفکر عمیق را ترویج می دهد.

وی افزود: برخی متفکران همچون لوکاچ معتقدند که این نوع ادبی را نظام سرمایه داری ترویج می دهد تا با سرگرم شدن مردم به آن، آن ها را توجه به ادبیات متفکر و جدی دور کند. ولی حقیقت این است که ادبیات عامه و کوچه بازاری چه در سینما و چه ادبیات می توان پل ارتباطی مردم با ادبیات جدی و متفکر باشد. بسیاری از مخاطبان جدی هنر و ادبیات مطالعه خود را با خواندن ادبیات پاورقی آغاز کرده اند. اما در یک سطح ماندن ادبیات همیشه خطرناک است.

جزینی ادامه داد: بین ساختار هنری و ذهن مخاطب نسبتی وجود دارد. یعنی هر چه ذهن مخاطب سطحی و بدون عمق باشد بیشتر جذب ادبیات سطحی و عامیانه می شود. در جوامع غربی نهادهای رسمی آموزشی تلشا می کنند به مردم آگاهی دهند و فرهنگ آن ها را ارتقا دهند. ولی د کشور ما این اتفاق نیافتاده است. ما دانشگاه ادبیات نداریم و متاسفانه تلاشی برای ارتقای سطح سلیقه مردم نمی شود. هموراه نگاه نهاد های سیاست گذار هنری ما به ادبیات سطحی، سهل گیرانه تر از ادبیات روشنفکری است. ادبیات روشنفکری ما همواره سانسور شده است و مورد هجمه بوده. اما ادبیات پاورقی همواره از حمایت های غیر مستقیم دولت استفاده کرده است.

این پژوهشگر ادبیات گفت: آن ها متاسفانه بدشان نمی آید که این ادبیات مقابل ادبیات جدی قد علم کند. من نام این حمایت ها را حمایت پنهان و غیر رسمی دولت می دانم. در سایه این سیاست ها ادبیات پاورقی اوج می گیرد. مسائل این هنر همواره مسائل دم دستی عشقی است. این سطح مردم را در یک گرداب سرگردان می کند تا نتوانند به مسائل و مطالبات جدی شان بپردازند. به همین دلیل ادبیات پاورقی و عاشقانه از آن جهت که هرگز نگاه تیز و انتقادی ندارد از حمایت های نامرئی دولت استفاده می کند. متأسفانه در سال های اخیر ادبیات کوچه و بازاری اوج و قدرت بیشتری پیدا کرده است.

جزینی تاکید کرد: من هرگز مخالف ادبیات پاورقی نیستم. این ادبیات پلکان خوبی است اما نباید ملاک سلیقه مردم قرار گیرد. به عنوان مثال پیش از انقلاب از تلویزیون فیلمی پخش می شد با عنوان "قربون هرچی خوشگله". از عنوان این فیلم کاملا مشخص است که در چه سطحی قرار دارد و چه قدر مبتذل است. اگر همین امشب این فیلم از شبکه اول پخش شود و یک فیلم سطح بالای متفکرانه از شبکه دوم پخش شود، اکثریت مردم بدون شک فیلم شبکه اول را نگاه می کنند. اما هر عقل سلیمی تأیید می کند که این استقبال دلیل خوبی برای ساخته شدن این گونه فیلم ها نیست و تلویزیون وظیفه دارد سطح سلیقه مخاطب را با ادبیات و گفتار فاخر افزایش دهد. البته دانش فرهنگی سیاست گذاران ما نیز در حدی نیست که بخواهند و یا بتوانند در این ارتقای فرهنگی کمکی کنند. فیلم هایی که هر ساله از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز می گیرند در سطح پایین تری هستند.

این نویسنده درباره تأثیر ورود ادبیات عامه پسند به سینما و رواج اصطلاحات کوچه و بازاری گفت: این ذات ادبیات کوچه و بازاری است. ادبیات عامه از این جهت که نمی تواند مطالبات عمیق تر مردم را دنبال کند، در زبان نیز درجا می زند. همه سینما و تلویزیون ما در این خلاصه شده است که زنی به دنبال شوهر می گردد و مردی هم به دنبال زن می گردد. از چنین سینمایی نمی توان انتظار داشت که دیالوگ های فاخری را به مخاطب تحویل دهد. لودگی های زبانی و اصطلاحات سطح پایین جزء ذات یک چنین سینمایی است و نمی توان از آن فرار کرد.

جزینی تصریح کرد: امروز می بینیم که تلویزیون ما نیز از الگوی خاصی پیروی می کند. همیشه خانواده ای وجود دارد که در حال دست پنجه نرم کردن با مشکلات است و در این میان پیرمردی با محاسن بلند و انگشتر عقیق از راه می رسد و آن ها را نجات می دهد. این ادبیات سینما و تلویزیون ما است. مسائل مطرح شده و راهکار های ارائه شده در آن به هیچ وجه در عمل و در اجتماع ما قابل بازسازی نیست.

او تأکید کرد: آن چه که از آن به عنوان واژگان سخیف یاد می شود نمی توان از بدنه یک چنین فیلمنامه هایی جدا کرد. نمی توانیم تصور کنیم که یک فیلمنامه سخیف و غیر منطقی ادبیات سطح بالایی داشته باشد. مطالبات جدی مردم همیشه در سایه سوژه های حول محور ازدواج بوده است.

جواد جزینی همچنین به سوژه های سینمای ما اشاره کرد و گفت: مانند قبل از انقلاب دسترسی به سوژه های غیر اخلاقی وجود ندارد به همین خاطر فیلمسازان برای جذب توده ها به سمت لودگی های زبانی و کتک کاری ها می روند. وقتی یک عنصر را از سینما بگیری، عنصر بعدی رشد پیدا می کند. گمان می کنم رشد اصطلاحات و شوخی های سطح پایین در سینمای پس از انقلاب هم به همین دلیل باشد. چیزی که ما از آن به عنوان هرزه زبانی نام می بریم، از نظر سیاست گذاران خوشمزگی های زبانی است. زیرا گاهی دیده می شود که تنها دغدغه آن ها این است که مردم به هر قیمتی پای تلویزیون بنشینند.

انتهای پیام/ن.ف