به گزارش سینماپرس اولین جلسه از کارگاه های تخصصی جشنواره سینما حقیقت صبح و عصر روز چهارشنبه در موسسه فرهنگی هنری صبا، برگزار شد. این جلسه که به موضوع تئوری جدید درمورد انسانشناسی تصویری اختصاص داشت با حضور دکترمایکل اپتیس و با ترجمه و اداره جلسه توسط احمدالستی و رائد فرید زاده برگزار شد.

مسائل ابتدا توسط دکتر اپتیس به زبان انگلیسی مطرح شده و سپس توسط احمد الستی که از شاگردان وی بودند مورد مباحثه قرار می گرفت. دکتر اپتیس در این کارگاه که بیشتر به ذکر تجربیات حاصل از 1 سال زندگی او با شمن‌ها اختصاص داشت، گفت که شمن ها به چیزی به نام خدا، آنطور که در ادیان ابراهیمی وجود دارد، باور ندارند و بیشتر به روح قائل هستند. شمن ها قومی هستند که در آسیای میانه و هیمالیا زندگی می‌کنند.

او در مورد اینکه چطور به سمت ساخت فیلم رفته، توضیح داد که ابتدا می‌خواستم در مورد آیین شمن ها کتاب بنویسم. ولی دیدم که تنوع مراسم و مناسک انقدر زیاد است که این اتفاق عملا امکان ندارد.این مناسک به هیچ عنوان وجهه تمرینی و آموزشی نداشته و خوانش تکرار پذیر مناسکی است که با تکرار ابیاتی توسط مرشد انجام گرفته و مریدان آن را تکرار می کنند.و هدف آنان ازاین کار بدان منظور است که تسلط بر روح در هر مرحله ای از این تکرار بیشتر می شود.در این بین وظیفه مرشد شمن ها دخالت در روح پلید و هماهنگی و توازن کائناتی بین نیرو های زمینی و فرازمینی است. و علت این عدم توازن هم به  دلیل خطایی ست که مرید انجام داده و وظیفه مرشد کشف و ارتباط برای رفع این خطاهاست.

وی در ادامه گفت که نوعی سنت زنده و پویا در این مناسک وجود دارد و علت و معلولی که شمل آنها را کشف  می کند یک گستره متنوعی ست. در ادامه دو فیلم مستند کوتاه که اولی به علت مشکلاتی که CD این فیلم داشت، پخش نشد. اما فیلم دوم مربوط می‌شد به تلاش شمن برای بیرون آوردن روح خبیث از جسم برادران یک دختر که قصد کشتن او را داشتند.

درجلسه بعداز ظهر کارگاه ابتدا  دکتر الستی به معرفی چند کتاب در زمینه انسان شناسی پرداخت . بعنوان نمونه کتاب Rethinking Visual Anthropology تالیف دکتر مارکوس براندس بود، مبحث اصلی کتاب بر این نکته تاکید دارد که تکنولوژی دیجیتال طبیعت سینما و ماهیت فیلم مردم نگار را عوض کرده و اینکه چطور می توان با موبایل فیلم مردم نگار ساخت.

وی همچنین به این مساله اعتقاد دارد که تکنولوژی جدید باید جایگاه بسیار ویژه ای در سینمای مردم نگار برای خود طراحی کند. کتاب دیگر Principles of Visual Anthropology تالیف پاول هاکینگز است که مهمترین منبع برای فهم سینمای مردم نگار بوده و به چندین بخش تقسیم شده است که مطالبی از امیلی دوبه گارد درباره تاریخچه سینمای مردم نگار در آن نقل شده و اینکه وی از تجربیات ژان روش بیشترین بهره را برده است.وی در این کتاب به دنبال یافتن مشابهات و نقاط اشتراک در فیلمسازان مردم نگار بوده است. کتاب دیگر با عنوان (Cine-Ethnography (Visible Evidence تالیف ژان روش بود،که مجموعه مقالاتی از وی درباره سینمای مردم نگار است.وی در این کتاب عبارت دوربین مشارکتی یا participatory camera  را به کار برده که بیشترین نحوه عملکرد را در سینمای ژان روش داشته که از نظرعده بسیاری منظومه ای از فعالیت های راز گونه است.زیرا طبیعت فیلمهای ژان روش در دل موضوعاتی ست که وی فیلمبرداری می کند.

در ادامه دکتر الستی به معرفی سینمای ژان روش پرداخته و به این اشاره می کند که دوربین مشارکتی نقش ویژه ای در آثار وی داشته از دیدگاه او مردم اقلیت باید در ساختن فیلم مردم نگار مشارکت داشته باشند.دوربین مشارکتی دوربینی است که مردم با کارگردان در ساخت فیلم به موازات هم پیش می روند.چرا که حضور دوربین در حال کار سبب می شود که سوژه شما به نوعی برون افکنی کرده و خود را مطرح کند طوری که حتی خود سوژه در طراحی میزانسن دخالت داشته باشد. اکثر فیلم های ژان روش در میان چندین قبایل آفریقایی بوده که مناسک و مراسم و آیین های آنان به تصویر کشیده است .وی معتقد بود طوری باید کار کنید که دوربین شما مزاحم مراسم افراد نباشد ، دوربین ژان روش به حدی رسید که افراد حضور آن را احساس نمی کردند. در فیلم های مردم نگار هرچه دوربین ها کوچکتر و کم حجم تر شوند شما در ساخت فیلم موفق تر خواهی بود.زیرا شما زمانی می توانید تکنیک ها را به کار برید که سوژه غرق در اجرای مراسم یا موضوع فیلم باشد ، این باعث می شود زاویه دید شما با زاویه دید مردم همگون و همسان شود.

در ادامه مایکل اپیتس به این قانون مشخص تاکید فراوان داشت که از افراد نخواهید که برای شما جلوی دوربین کاری انجام دهند..چرا که اسناد یک مستند ساز مردم شناس خود تبدیل به یک سند تاریخی می شوند و مستند ساز در واقع خود به خود تبدیل به یک تاریخدان هم می شود .دکتر الستی در ادامه شناخت سینمای ژان روش دوباره بر دوربین مشارکتی تاکید کرده و اظهار داشت مکتب سینما وریته به یک چیز اعتقاد دارد" غرق شدن مردم  در کاری که انجام می دهند " به طوری که حضور دوربین را فراموش کنند. به خصوص در مناسک مذهبی ، که تحریف در این مراسم به حداقل می رسد و افراد به دوربین به عنوان یک عامل مزاحم توجه ندارند.ژان روش اعتقاد دارد از موضوعاتی فیلمبرداری کنید که امکان تحریف در آن نباشد. مانند فیلم " اربابان دیوانه " که مردم ادای استعمارگران را در می آورند و فرماندهان نظامی به حدی در کار غرق اند که گاهی به دوربین برخورد می کردند.

در پایان ، جلسه پرسش و پاسخ با هنرجویان برگزار شد که سئوالاتی مطرح شد وتوسط دکتر الستی و مایکل اپیتس پاسخ داد ه شد. دکتر اپیتس به پرسش یکی از هنرجویان که بیان داشت منظور از verite در سینما چیست و اینکه آیا حقیقت یک اتفاق فیزیکال است یا از نوع دیگر، چنین پاسخ داد که خود فیلم به ذات یک واقعیتی است تا قبل از اینکه ازبین نرود، آن چیزی که شما به نمایش می گذارید بخشی از یک واقعیت بزرگتر استو پرداختن به این بحث در حوزه مردم شناسی نیست و مربوط به فلسفه می شود که کانت بحث حقیقت و واقعیت را مطرح می کند.

پرسش دیگر این بود که فضای دوربین مشارکتی باعث نمی شود که مردم به رفتار متظاهرانه روی بیاورند و این با وجه استنادی سوژه فاصله ای ایجاد نمی کند؟

مایکل اپیتس: این مشکل برای کسانی پیش می آید که فیلم را مشاهده می کنند نه برای فیلمساز. زمانی که برای تصویر برداری یک سوژه فیلمبردار مستقلی وجود داشته باشد این مزیت هست که فیلمساز فیلمبردار را هدایت کرده و از حضور دائمی دوربین بکاهد زیرا وقتی مناسکی به تصویر کشیده می شود در خود این مراسم نوعی اکت و نمایش وجود دارد و افراد آنچنان در آن غرق هستند که با حضور دوربین این حالت تشدید نمی شود.

پرسش یکی دیگر از هنرجویان این بود که در ساخت فیلم مستند گاهی اوقات با مواردی مواجه هستیم که نیاز به بازسازی سوژه داریم آیا این در مورد فیلم های انسان شناسی هم می تواند صورت پذیرد ؟

مایکل اپیتس : برای مثال آیین و مراسمی در هند وجود داشته که 200 سال سابقه دارد و الان سالهای مدیدی ست که این مراسم انجام نمی شود و از گروهی خواسته شد تا بر طبق کتاب آن را بازسازی کنند (در فیلم  "آگنی "

که به معنای آتش است) حالتی که در این فیلم به دست می آید یک حالت نمایشی ست و مانند تئاتر زنده است که ثبت می شود ولی بهترین ایده این است که به جای بازسازی آیین های منسوخ شده رفتار و نگرش مردم را در قبال مرده شدن  این آیین ها مورد بررسی قرار دهیم .

 در پایان جلسه هم به هنرجویان گواهی شرکت در کارگاه آموزشی اعطا شد.