به گزارش خبرنگار سینماپرس، سینمای مستند تعاریف خاص و پیچیده خود را دارد و روند تولید آن از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که اگر این روند از سینمای بلند و داستانی سخت‌تر نباشد قطعا آسانتر نیز نخواهد بود. فیلمنامه به عنوان یکی از مراحل تولید در سینمای داستانی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است به طوری که عدم وجود فیلمنامه مساوی با عدم تولید یک فیلم خواهد بود. اما آیا فیلمنامه درسینمای مستند نیز همچون سینمای داستانی از چنین اهمیتی برخوردار است؟ و حضور فیلمنامه چه اثراتی می‌تواند در کیفیت یک فیلم مستند داشته باشد؟ برای یافتن پاسخ این نوع از پرسش‌ها گفت و گویی را با برخی از اهالی سینمای مستند انجام داده ایم.

محمدرضا اسلاملو در رابطه با میزان اهمیت فیلمنامه در سینمای مستند بیان کرد: در حوزه سینمای مستند توجه به فیلمنامه به موضوع مستند بستگی دارد، در واقع دو نوع مستند وجود دارد، مستندی که به فراخور موضوع نیاز به فیلمنامه دارد و مستندی که نیازی به آن ندارد.

وی در همین رابطه ادامه داد: البته بخشی از این مستندها باید با تحقیق و فیلمنامه از پیش تعیین شده همراه باشد و بخش دیگری از مستندها نیز باید با تحقیق میدانی همراه شود. یعنی فیلمساز علاوه بردردست داشتن یک فیلمنامه مدون در ضمن تحقیقات میدانی به مسائل و نکاتی پی می برد که باید آن را در فیلم خود بگنجاند؛ این مسئله کمک می کند که فیلمساز در مرحله ساخت بتواند به درستی عمل کرده و مطابق با تحقیقات و فیلمنامه موجود تولید فیلم خود را اغاز کند. (چهارشنبه ۷ اسفند ۱۳۹۲)

محمد تقی فهیم نیز در رابطه با لزوم فیلمنامه در سینمای مستند بیان کرد: یک مستند عموما با اسناد در ارتباط است و این اسناد هستند که سینمای مستند را می سازند. بنابراین در سینمای مستند در ابتدا سوژه و بعد از ان پژوهش اهمیت دارد و این پژوهش‌ها هستند  که می تواند جایگزین فیلمنامه شوند. البته این به مفهوم آن نیست که سینمای مستند نباید فیلمنامه داشته باشد بلکه به نظر من بهتر این است که برای فیلمنامه مستند از نقشه راه اسم ببریم و بگوییم سینمای مستند بهتر است از قبل نقشه راه داشته باشد.

وی در همین رابطه بیان کرد: در راس این نقشه راه ایده اولیه وجود دارد، یعنی در سینمای مستند اگر به یک ایده جذاب دست پیدا کنیم بنابراین بعد از آن باید پیرامون ایده پژوهش کرده و آنها را تبدیل به اطلاعت از پیش تعیین شده کنیم که در واقع این همان نقشه راه یا سناریوی حرکت در مستندسازی است. البته  بیشتر اتفاقات در سینمای مستند در حین تولید به وجود می آید، بنابراین وقتی برای تولید اقدام می‌شود خیلی از اتفاقات در این پروسه رخ می دهد و در نهایت مجموع این عوامل به میز تدوین می رسد. 

وی افزود: اعتقاد بسیاری از مستندسازان و نظریه پردازان از جمله سیدفیلد این است که مستند روی میز تدوین نهایی می شود بنابراین فیلمنامه فیلم مستند پس از ساخته شدن نوشته و تبدیل به یک فیلمنامه قوام یافته می شود که حتی می تواند قابل انتشار و توزیع باشد. (جمعه ۹ اسفند ۱۳۹۲)

شهرام میراب‌اقدم در رابطه با اهمیت فیلمنامه در سینمای مستند اظهار داشت: فیلمنامه همانقدر که در سینمای داستانی اهمیت دارد در سینمای مستند نیز حائز اهمیت است. زیرا داشتن فیلمنامه در کار مستند، فیلمساز را به هدفی که از ساخت فیلم خود دارد، بیشتر نزدیک می‌کند.  یک فیملساز می‌تواند در راستای فیلمنامه‌ای که در دست دارد کاری درخور و قابل قبول خلق کند، اگرچه در روند ساخت فیلم مستند نکاتی دیده می‌شود که هنگام ساخت ممکن است در فیلمنامه تغییراتی به علت موقعیت‌های پیشبینی نشده ایجاد شود. (شنبه ۱۰ اسفند ۱۳۹۲ )

مهرداد اسکویی، در همین رابطه تصریح کرد: در سینمای مستند با دو بخش از فیلم‌ها مواجه هستیم، یکی از این بخش‌ها فیلم‌های مشاهده‌گر هستند که در این بخش فیلمساز با ایده، نوع نگاه و نگرش کلی خود به موضوع، درگیر تحقیق شده و فیلمنامه همزمان با فیلمبرداری شکل می‌گیرد و در مرحله مونتاژ بر روی فیلمنامه به صورت جامع‌تر کار می‌شود.

وی ادامه داد: نوع دیگر فیلم‌های مستند همانند مستند پرتره و یا در شیوه توضیحی، فیلمنامه قبل از فیلمبرداری و درزمان تحقیقات می‌تواند شکل بگیرد و فیلمساز در مورد موضوعاتی خاص نریشن نوشته و همچنین بخش صدا و تصویر را در فیلمنامه می نویسد و اما در شیوه تعاملی، مشاهده‌گر، شیوه اول شخص و شیوه‌هایی که فیلمساز بخشی از واقعیت را نمی‌داند و همزمان با فیلمبرداری پیش می‌رود فیلمنامه در زمان فیلمبرداری و بعد از آن در زمان مونتاژ هویت اصلی خود را پیدا می‌کند.

اسکویی با بیان اینکه فیلمنامه تاثیر بسیار مطلوبی در افزایش کیفیت فیلم مستند دارد، بیان کرد: وقتی فیلمساز با یک هدف، یک ایده مرکزی و با یک طراحی مشخص با موضوع مورد نظر خود درگیر می‌شود امکان به دست آوردن آنچه مد نظر دارد تا در فیلم خود بگنجاند بیشتر از این است که هیچ طراحی برای ساختار و روایت نداشته باشد و معمولا فیلمسازان موفق فیلمسازانی هستند که برای طراحی روایت، شخصیت و ساختارشان و به طور کلی طراحی فیلم مستند خود جدی کار می‌کنند.( دوشنبه ۱۲ اسفند ۱۳۹۲)

اسلاملو در بخش دیگری از سخنان خود در رابطه با جایگاه فیلمنامه در میان مستندسازان کشورمان عنوان کرد: برخی از مستندسازان بدون فیلمنامه و تحقیق اصلا وارد عمل نشده و تولید را آغاز نمی کنند؛ به طوری که این مسئله برای برخی تبدیل به سبک شده است. در حال حاضر دو نوع از فیلمسازان تربیت شده‌اند؛ یک سری فیلمسازانی که بدون تحقیق وارد میدان شده و کار می کنند و یک سری هم که با تحقیق و فیلمنامه وارد گود می شوند که البته باید بگویم که تعداد افراد موفق در میان فیلمسازان دسته دوم کم نیست و در چند سال اخیر نشان داده اند که فیلمی که با تحقیق و فیلمنامه ساخته شده است اثارخیلی خوبی هستند، چون می دانستند به دنبال چه هستند و بنابراین به زیبایی پیش رفتند و فیلم خود را تولید کرده اند.

فهیم نیز در همین رابطه با ارائه‌ نظری متفاوت از اسلاملو تصریح کرد: به دلیل اینکه تولید مستند در ایران، شکل و تعریف عمومی در دنیا را ندارد و از امکانات بالفعل و رایج آنها نیز برخوردار نیست بنابراین در بخش نوشتار هم وضعیت به همین شکل بوده و بیشتر مستندها با دو خط صرف خبری شروع به کار کردند یا اینکه به دلیل اینکه بعضی از مستندسازان از سوی برخی مسئولان مورد تایید بودند چه بسا به صورت شفاهی سوژه خود را مطرح می کنند و ساخت فیلم خود را آغار می کنند و همه کارها را در پروسه تولید انجام می دهند. این یک اپیدمی شده است زیرا همیشه ضوابط قربانی روابط شده است.

 شهرام میراب‌اقدم در رابطه با لزوم آموزش فیلمنامه نویسی برای فیلم‌های مستند، در بخش دیگری از صحبت های خود خاطر نشان کرد: در بخش آموزش غیر از ورک‌‌شاپ‌هایی که جسته و گریخته به مناسبت برگزاری یک جشنواره برگزار می‌شود به صورت تخصصی اتفاقی رخ نداده است و در این زمینه کم کاری وجود دارد و همانطور که دربخش فیلمنامه داستانی کلاس‌های متعددی برگزار می‌شود باید در رابطه با بخش مستند هم این اتفاق رخ بدهد و از استاتید این حوزه برای پویایی فیلمنامه مستند بهره گرفته شود.

گفتنی است که با توجه به موارد ذکر شده از سوی این فیلمسازان اگرچه میان فیلمنامه داستانی وفیلمنامه مستند تفاوت هایی وجود دارد اما با این وجود نمی توان نقش فیلمنامه را در ارتقای کیفیت فیلم های مستند نادیده گرفت. و بنا به گفته مهرداد اسکویی وقتی فیلمساز با یک هدف، یک ایده مرکزی و با یک طراحی مشخص با موضوع مورد نظر خود درگیر می‌شود در کار خود موفق تر است.

انتهای پیام/