از نمایش مستند در جستجوی فریده و دریافت جوایز این اثر حدود دو سال می گذرد اما جایگاه این اثر در فضای عمومی و در اتمسفر سینمای کشور تنها محدود به جشن های محفلی جریان شبه روشنفکری، همچون جشن‌های معلوم الحال حافظ و سینما سینما و کسب جوایز در این محافل می شد. جوایزی ویژه از برای مستندی که تولید آن ۴ سال زمان برده و مشاوران نامداری در پروژه ساخت و اکران آن را همراهی کردند، جای تعجب نداشت. اما قطعا انتخاب این فیلم مستند توسط هیئت منتخب بنیاد فارابی جهت نمایندگی سینمای ایران در آکادمی اسکار ۲۰۲۰ میلادی موضوعی بود که تعجب همگان، علی الخصوص عوامل تولید فیلم را برانگیخت.

اعلام انتخاب سه گانه این هیئت نیز باعث حیرت همگان بود. حیرت از اینکه سه فیلم سیاه به مرحله نهایی انتخاب راه یافته و قرار است نماینده فرهنگ ایران در اسکار باشند و در این میان دو فیلم سینمایی متری شش و نیم و قصر شیرین و البته برای نخستین بار یک مستند سیاه اجتماعی با عنوان در جستجوی فریده که اگرچه بر طبق بعضی شایعات این مستند هیچ شانسی برای انتخاب شدن نداشته و ظاهرا تنها به خاطر برخورد طایفگی بین دو فیلم سینمایی رقیب و دخالت مافیا پشت پرده که منجر به فریب طرفین شده و در نتیجه یک فیلم حذف شده و بعد از باقی ماندن دو گزینه مشابه هم که هر دو در پی تحقیر قلب و مغز زن ایرانی و به طور کلی سبک زندگی انسان ایرانی بودند و ...؛ موضوعی که شاید از سر لجبازی صورت گرفته و سرانجام مستند در جستجوی فریده انتخاب شده است.

در این میان برخی بر این باورند که اراده‌ای دیگر در پس این انتخاب قرار داشته است. اراده‌ای که از هیچ کوششی برای سیاه نشان دادن و بدبخت نشان دادن وضعیت جامعه ایرانی دریغ نمی‌کند و همه جوره سعی دارد تا به سبک زندگی انسان ایرانی پس انقلاب اسلامی بتازد و فضای اجتماعی ایران را در قالبی مستندگونه و درگیر با انواع و اقسام فلاکت به تصویر کشد.

قطعاً همه ما تصویری از کشورهای مختلف دنیا مثل هند، آمریکا، آفریقا و ... داریم بی‌آنکه به آنها سفر کرده باشیم. بخش عمده‌ای از این تصویر ذهنی ما را رسانه‌ها از جمله فیلم‌های سینمایی کشورهای دیگر شکل داده است. سینمای هر جامعه می‌تواند بازتابی از ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی مردمان آن باشد. تصاویری که بر پرده سینما نقش می‌بندد، روایت‌ها و شخصیت‌های موجود در فیلم سینمایی اگر آینه تمام‌نمای جامعه‌ی خود نباشد، لااقل تصویری دور و بیگانه با زندگی مردمان آن هم نیست و این در حالی است که اساسا سینما عرصه ساخت و بازنمایی است.

حضور فریده پس از گذشت چهل سال در ایران و آشنایی او با آن سه خانواده ایرانی  قصه اصلی داستان را پیش می‌برد. پس اگرچه داستان واقعی به نظر می‌آید اما بیشتر حقایق تلخی را بیان می‌دارد که در زندگی بعضی افراد جامعه رخ می‌دهد.   بایستی پذیرفت خانواده‌ای که فرزند خردسال خود را رها می‌کند قطعا دچار ضعف‌های فرهنگی و اقتصادی بوده که به ناچار دست به این اقدام زده است، پس نبایستی در این فیلم منتظر مشاهده یک خانواده متعالی و الگوی ایرانی باشیم. مشکلات مالی و اقتصادی قدمتی به قدمت تاریخ بشر دارد و مردم بسیاری از کشورهای دنیا با آن سروکار داشته و دارند اما در عین حال حفظ خانواده رکن مهمی برای اکثریت خانواده‌ها در سراسر دنیا بوده است. وجود مراکز شیرخوارگاه، یتیم خانه و پرورشگاه (Orphanage) و مثال هایی از این دست در سراسر دنیا نشان از وجود خردسالانی است که به دلایل مختلف فاقد سرپرست شده‌اند. کشور ایران هم اگرچه از این مساله مستثنی نبوده اما مردم خانواده دوست ایران در سخت‌ترین شرایط اقتصادی و قحطی باز هم تلاش داشتند که ثمره خانواده خود را حفظ نمایند مگر افرادی که ضعف فرهنگی در خانواده‌ آن‌ها ظهور و بروز بیشتری داشته است.

هدایت ویژه امثال خانم رخشان بنی اعتماد به عنوان کارگردان زن مطرح در سینمای ایران که مدعی است برای رستگاری نیازمند تغییر در زیرساخت‌های اجتماعی هستیم و ... از مستند در جستجوی فریده آن‌چنان صریح و بی‌پرده بود که حتی در مراسم اکران ویژه مستند که بعد از انتخاب در اسکار صورت گرفت، ایشان در میان جمعیت نشسته بودند و از میان جمعیت به کوروش عطایی امر و نهی می‌کردند و این در حالی است که نوع نگرش سیاه و رویکرد فلاکت‌بینی امثال خانم بنی اعتماد در این مستند نیز کاملا مشهود است.

وجوه این تصویرسازی در لایه محتوای اثر را می‌توان به نوعی توهین به دختر ایرانی قلمداد نمود و تصور کرد که چون فریده از اروپا آمده همه برای تصاحب او چنگ و دندان تیز کرده‌اند. این نکته غم‌انگیز در سراسر فیلم مشهود است که دختر خارجی برای ما جذابیتی بی‌نظیر دارد حتی اگر رنگ چشم و حالت موی او نیز مثل خودمان باشد اما همین که از فرنگ برگشته دلیل محکمی برای رقابت در تصاحب آن می‌باشد.

مستند در جستجوی فریده در جای جای خود از فریده به عنوان یک زن الگو تصویرسازی می‌کند؛ دختری گرفتار بحران هویت که در عین حال توانسته از پذیرش دین شناسنامه‌ای بگریزد و از پایبندی به قیود دین رهایی یافته و همین رهایی او را به موفیقت در زندگانی رسانده است. از این جهت است که در این اثر از فریده به نحوی تصویرسازی می‌شود که مخاطب تصور می‌کند او از سرخوشی و خوشی زیاد به دنبال پدر و مادر ایرانی خود راه افتاده است. این در حالی است که عموم جامعه ایران و بالاخص دخترهای ایرانی به سبک زندگی او حسرت می‌خورند و چشم سایر مردهای فیلم همگی در جستجوی فریده است و در پایان وقتی بیان می‌شود که هیچ‌کدام از خانواده‌های ایرانی نسبتی با فریده ندارند، چنان چهره شکست خورده و مغبونی از ایشان به تصویر کشیده می‌شود که گویی نتوانستند به خواسته خود برسند و از این جهت دوباره زانوی غم بغل می‌کنند که از بدست آوردن یک دختر خارجی محروم شده‌اند.

البته کارگردان برای ترسیم فلاکت انسان ایرانی دربند سنت و قیودات مذهبی پای خود را فراتر گذاشته و در سکانسی از حضور روستایی فریده چنان نمایش می‌دهد که وقتی جمع زنانه می‌شود یکی از خانم‌های آن روستا به فریده می‌گوید: ما در این روستا ۵۰ تا مرد دو زنه داریم. و بعد جمله خود را اینگونه تکمیل می‌کند که  ما در این روستا ۵۰ نفر شهید داریم، ۵۰ نفر مرد دو زنه. اینجا مردها بعد از شهادت این مردها همگی رفتند و با همسران شهدا ازدواج کردند.

فارغ از حقیقت داشتن یا عدم حقیقت این مطلب، اما انگیزه کارگردان از بیان این مطلب چه بوده است؟ نکته‌ای که باید سازندگان اثر نسبت به آن پاسخگو باشند! باید توجه داشت که این تصویرسازی اغراق آمیز از فریده به عنوان زن مطلوب نظام لیبرال هلند اگرچه با بزک‌های هنری همراه است، اما از منظر حقیقت نشان از فلاکت او دارد؛ فلاکتی عظیم که سازندگان اثر نمی‌توانند آن را در پس ناگفته‌های خود مخفی سازند و آن فلاکت عظیم این است که فریده در طی چهل سال زندگی نتوانسته یک مرد واقعی برای زندگی خود بیابد و به اقرار اثر، فریده خیلی دوست داشت که بچه داشته باشد اما دوست پسرهای متفاوتی که با ایشان رابطه جنسی آزاد داشته و هم بستر شده‌اند و ... هیچ کدام به بچه‌دار شدن از فریده تمایلی نداشتند و فریده مجبور به پیشگیری و تحمل مصایب سبک زندگی لیبرال بوده است؛ مصائب سبک زندگی منحطی که این اثر بسیار سعی می‌کند تا آن را به موضوع بحران هویت فریده گره زده و ذات نظام لیبرالیسم را با تصاویر جذاب و زیبای هلندی اثر، مُبرا از چنین انحطاطی نشان دهد.

جالب است که ابوالحسن داوودی یکی از اعضای هیئت انتخاب فیلم ایرانی به اسکار فاش کرد که اعضای این هیئت ابتدا باید در آمریکا تأیید صلاحیت می‌شدند! و به صراحت چنین بیان داشت : امسال اعضای انتخاب کننده فیلم برای اسکار در کشورها توسط خود اسکار انتخاب شده و اعضا در کشور آمریکا تایید صلاحیت شده‌اند تا فیلم مطلوب امریکا را به عنوان نماینده هر کشور انتخاب بکنند.

مواجهه مستند در جستجوی فریده با سبک زندگی اسلامی و در مقابل ترویج لیبرالیسم به نحوی مشهود بوده که علاوه بر دیالوگ‌های متعدد فیلم، در تصاویر و نحوه فیلمبرداری اثر کاملا نمایان است. در حالی که تصاویر آرشیوی که از زمان قبل انقلاب دیده می‌شود تصاویر زیبا و دل نشین است اما در مقابل تصاویر و فیلم‌های این فیلم بعد از ورود به ایران و زندگی در وطن خود مدام القاء کننده‌ی سردرگمی، پریشانی و کلافگی زیست ایرانی بوده در حالی که تصاویر زندگی در هلند نیز سراسر تمیزی و آرامش است. دوربین در هلند اکثرا بر روی پایه و به صورت آرام حرکت می‌کند اما وقتی به ایران می‌آید اکثر تصاویر شتابان و با دوربین روی دست جلو می‌رود تا حس تشویش و سردرگمی را بیشتر القاء نماید.

فیلم سابمیشن (Submission) به کارگردانی Theo van Gogh که در سال ۲۰۰۴ میلادی ساخته شد و اگرچه این کارگردان در همان سال در هلند به قتل رسید اما نویسنده فیلم یک نماینده پارلمان هلند به نام  Ayaan Hirsi Ali بود که از ترس جان خود از هلند گریخت و بعدها با Niall Ferguson تئوریسین یهودی و استراتژیست اقتصاد در آمریکا ازدواج کرد.

فیلم فتنه (Fitna) که در سال ۲۰۰۸ میلادی و به کارگردانی Geert Wilders که ایشان نیز از اعضای پارلمان هلند بود، ساخته شد و سعی در خشن نشان دادن چهره اسلام داشت تا جائی که اکثر مسلمانان جهان علیه این فیلم اعتراض کردند.

چند دهه است که هلند سعی می‌کند تا با برچسب زدن‌های مختلف به اسلام و مسلمانان سوابق جنایت‌های خود در سرزمین‌های اسلامی و بخصوص جنایات ویژه خود در کشورهایی همچون اندونزی را به حاشیه رانده و موجب شود تا دیگر مردمان به یاد نیاورند که هلند مدعی تمدن و پیشرفت در بین سال‌های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۹ میلادی چه جنایت‌هایی علیه مسلمانان اندونزی اعمال داشته و این همه در حالی است که کینه هلند از ایران سوای نظر از ماهیت اسم القری و خواستگاه تمدنی شیعه و ... ریشه چهارصد ساله دارد و آن هم در زمانی که هلند با تمام توان دریایی و اقتصادی خود به اسم فعالیت اقتصادی جزیره خارک در ایران را به تصرف کرده. اما بعد از ۱۴۰ سال حضور در ایران توسط سردار ایرانی به نام  میرمهنای‌ بندرریگی  در سال ۱۷۶۶ میلادی تسلیم شدند و از ایران فرار کردند و ...

در فرهنگ؛ این دوستانی که مرتبط با مسئله‌ی فرهنگ هستند جدّاً توجّه کنند؛ ما مواجه هستیم با یک حمله‌ی همه‌جانبه؛ یک جبهه‌ی عظیمی از لحاظ فرهنگی دارند به ما تهاجم می‌کنند؛ این هم در خلال حرفهایشان هست، البتّه ما می‌دانستیم این حرف را، امّا حالا دیگر خودشان هم صریحاً می‌گویند که غلبه‌ی بر جمهوری اسلامی و غلبه‌ی بر حاکمیّت اسلام، با جنگ نظامی و با تحریم اقتصادی موفّقیّت‌آمیز نیست، بلکه با کار فرهنگی و نفوذ فرهنگی موفّقیّت‌آمیز است؛ ذهن‌ها را باید تغییر داد، روی مغزها باید کار کرد، هوس‌ها را باید تحریک کرد؛ این را الان صریح می‌گویند.

امام خامنه ای در دیدار رییس‌جمهور و اعضای هیئت دولت- ۱۳۹۸/۰۵/۳۰